En Büyükler Ne Kadar Büyük?

İnsanlık tarihinin görece çok küçük bir dilimine denk gelen son 150 yılda teknolojik gelişmelerin yol verdiği iletişim ve etkileşim imkânlarının artması, belki de en çok ekonomi alanında olağanüstü ivmelerle büyüme şeklinde etkisini göstermiştir. Ülkelerin milli gelirleri artarken, dünya ekonomilerine yön veren ve çoğunluğu uluslararası faaliyet gösteren şirketler, temelde kapitalizm düzeni içerisinde ülkelerin ekonomik büyüme hızlarından çok daha yüksek oranlarda büyümektedirler.

Bu makalede, Fortune ve Forbes tarafından yayımlanan veriler ışığında dünya ekonomisine yön veren büyük ölçekli şirketlerin farklı finansal verileri üzerinde karşılaştırma ve yorumlar yer almaktadır.

Fortune dergisi dünyanın en büyük satış hasılatına sahip 500 şirketine ilişkin verileri her yıl yayımlıyor. 2016 yılsonu verileri esas alınarak 2017 yılı için hazırlanan listeye göre, en büyük 500 şirketin toplam hasılatı (revenue) 27,7 trilyon USD ve toplam net karı (profit) 1,5 trilyon USD. Ülkemizden yalnızca 23,5 milyar USD hasılatla Koç Holding’in 463. sırada yer aldığı ve 34 farklı ülkenin temsil edildiği bu listede yer alan şirketlerde 67 milyon insan çalışıyor.

Forbes dergisi ise dünyanın en büyük 2000 halka açık şirketine ilişkin verileri her yıl yayımlıyor. Bu liste hasılat, net kar, aktif toplamı ve piyasa değeri ölçütleri eşit derecede ağırlıklandırılarak hazırlanıyor. Yine 2017 listesine göre, 58 ülkeye dağılan bu en büyük 2000 halka açık şirket 2016 yılında toplam 35,3 trilyon USD hasılat ve 2,5 trilyon USD net kar elde etmiş. Aktif büyüklükleri (assets) 169 trilyon USD olan bu şirketlerin toplam piyasa değeri (market value) 48,8 trilyon USD ve önceki yıla göre %10 artmış durumda. Ülkemizden bu listeye yalnızca 10 şirket girebilmiş ve en üst sırada, 527. olan İş Bankası yer alıyor. Listede yer alan şirketlerin 564’ü ABD, 229’u Japonya ve 200’ü Çin merkezli. 4. sırada olan İngiltere 91 ve 5. sırada olan Güney Kore 64 şirketle temsil ediliyor.

Aşağıdaki tabloda dünyanın en yüksek gelirine sahip 20 şirketin 2016 yılı rakamları yer almaktadır:

Rakamların büyüklüğüne bakar mısınız?

Her ne kadar özdeş kavramlar olmasalar da, ülkemizin gayri safi yurtiçi hasılasının (GDP) 2016 yılında yaklaşık 858 milyar USD olduğu dikkate alındığında yukarıda yer alan hasılat rakamların mutlak değeri daha iyi anlaşılacaktır. Bu 20 şirketin toplam hasılatı ABD’nin 18,5 trilyon USD olan 2016 gayrisafi yurtiçi hasılasının 4’te birinden fazla.

Listenin zirvesinde ABD’nin perakende mağazacılık devi Walmart yer alırken sonraki 3 sırayı Çin’in devlet kontrolünde faaliyet gösteren petrol ve enerji şirketleri işgal ediyor. İlk 20’de 7 tane enerji şirketi ve 4 tane otomobil üreticisi yer alıyor. Otomotiv sektöründe liderlik yarışını sürdüren VW ve Toyota 5 ve 6. sıralarda kendilerine yer bulmuş. Dünya teknoloji devleri Apple-Samsung rekabetini de tabloda görebilirsiniz.

Şimdi de en çok kar elde eden şirketlere bakalım:

Yukarıdaki kar rakamlarını daha iyi anlamak için hemen bir kıyaslama yapalım: 2016 yılsonu finansal tablolarına göre BIST 100 endeksindeki şirketlerin toplam karı sadece 14 milyar USD ve bunun 6,5 milyar USD’si bankacılık sektörüne ait.

Dünyadaki güncel gelişmeleri ve insanların alışveriş eğilimlerini az çok takip eden birisi bu tabloyu görmese de, en fazla kar eden şirketin Apple olduğunu tahmin edebilir herhalde. Diğer yandan en fazla kar eden 20 şirketin 9’u finans sektöründe faaliyet gösteriyor. Demek ki ülkemizde de banka karlarının yüksek olması tesadüf değil; tüm dünyada durum böyle.

En çok kar eden 20 şirketin 12’si ABD şirketi. Hasılat listesinde 65 ve 69. sıralarda yer alan Alphabet (Google) ve Microsoft karlılıkta ilk 20’ye girmeyi başarıyor. Rus enerji devi Gazprom satış gelirinde 63. sırada iken, komşuları ve Avrupa pazarındaki ağırlıklı monopol konumunun etkisiyle karlılıkta 16. sıraya yükselebilmiş. Satış hasılatında açık ara birinci olan Walmart, perakende ticaret sektörünün makus talihine boyun eğerek net kar sıralamasında ancak 17. olabilmiş.

Aşağıdaki tabloda ise halka açık ve 2016 yılsonu itibarıyla en yüksek piyasa değerine sahip 20 şirketi inceleyelim:

Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin 2016 sonundaki toplam piyasa değeri yaklaşık 200 milyar USD idi. Demek ki borsamızın toplamını bir şirket saysak, en yüksek piyasa değeri sıralamasında ilk 20’ye giremiyor. Ülke olarak ekonomik değer yaratma konusunda yolun daha ne kadar başında olduğumuzu göstermek için bu kıyaslama bile yeterlidir.

İlk 20’de 14 ABD şirketi bulunuyor ve ilk 9’u bunlar arasında. Teknoloji şirketleri geleceğe yatırım yapan başat şirketler olduğundan yatırımcıların da en yüksek ilgisini çekiyorlar. Sermaye piyasası yatırımcıları geçmişe değil geleceğe yatırım yapıyorlar. Yukarıdaki tablo bunun göstergesidir.

En yüksek hasılata veya en yüksek net kara sahip şirketlerle en yüksek piyasa değerine sahip şirketlerin sıralamada tam olarak eşleşmemelerinin teknik sebeplerini incelemeyi başka bir makaleye bırakarak, uluslararası büyük şirketlere ilişkin yukarıdaki verilerden ulaştığımız sonuçları özetleyelim:

Büyük şirketler gerçekten çok büyüktür. 1 yılda elde ettikleri gelirler pek çok ülkenin milli gelirlerinden yüksektir. Tek başına Walmart’ın yıllık satış toplamı ülkemiz GDP’sinin yarısından fazladır.

Yalnızca Apple’ın 46 milyar USD olan 2016 yılsonu karı 115 ülkenin GDP’sinden fazladır (bu ülkelere Azerbaycan, Bahreyn dahildir).

Büyükler liginde hakimiyet ABD’nin elindedir. Ülkelerin büyüme hızlarını hesaba katarsak, 2. sırada gelen Çin’in yakın gelecekte birinciliği elde etmesi kaçınılmaz bir sonuç olarak görülüyor.

En yüksek karları elde etmek için en yüksek satış hasılatına sahip olmak gerekli değildir. Finans sektörü doğası gereği daha yüksek karlara ulaşmaktadır.

Geleceğe yatırım yapan teknoloji şirketleri piyasa değeri sıralamasında öne çıkmaktadır.

Walmart’ın en yüksek satış hasılatına ulaşması, diğer pek çok sebebin yanı sıra, ABD’nin ne kadar büyük bir tüketim çılgınlığına sahip olduğunu gösteriyor.

Borsamız ve ülkemizin gözbebeği büyük şirketlerimiz uluslararası karşılaştırmalarda çok küçük kalıyorlar. GDP sıralamasında ilk 20 içerisinde yer alan ülkemizin dünya çapında talep görecek ürünleri üretebilen, güçlü ve büyük şirketlere ihtiyacı vardır.