Eski kitap nedir?

Şu anda Türkiye'de yılda 30.000 kitap basılıyor. Bu hesapta, ‘ders kitabı’ tanımı belirsiz kalır ve daha çok ilkokul, ortaokul, lise ders kitaplarını içerir. Üniversite ders kitapları, başvuru kitabı tanımına da girebileceği için, belirsiz kalır.

İkinci el kitap, tanım gereği okunmuş / kullanılmış kitaptır. Ancak bazı kişiler, kitaplarını hiç bozmadan okudukları için, onların kütüphanelerinden çıkan kitaplar ikinci el olsalar da birinci el muamelesi görebilir. Yanısıra, depolarda veya raflarda kötü koşullarda kondisyonları bozulan birinci el kitaplar da, ikinci el kitap muamelesi görebilir.

Bir kitap, Türkiye’de ortalama 3.000 adet basılır ve yine ortalama 3 yılda basımı tükenir. Eğer bir daha basılmazsa, ‘basımı tükenmiş kitap’ kategorisine girer. Yayınevi kataloglarında yirmi yıl önce basılmış kitaplar bulunabilir ama bunlar istisnadır. Türkiye’de 1928-1995 yılları arasında resmi kayıtlara göre 350.000 civarında kitap basılmıştır. Bu hesapta, Türkiye Bibliyografyası ve yayınevi katalogları esas alınmıştır. Aynı yazarın aynı eserinin ayrı basımları da bu sayıya dahildir. Bu nedenle Aziz Nesin ve Kemalettin Tuğcu 1.000’er adetten çok sayıldılar. Bu toplamın % 95’i bir daha basılma şansına pek sahip değildir. ‘Basımı tükenmiş kitaplar’, genelde eski kitap muamelesi görür.

Nadir kitap, az sayıda basılması veya toplatılması gibi nedenlerle günümüze çok az sayıda, diyelim 100 civarında nüshası ulaşabilmiş kitaptır. Burada bir arz-talep dengesi de sözkonusudur. 10 adeti elde olan 1 talepli bir kitap, nadir kitap muamelesi görmezken; 10 adeti elde olan 100 talepli bir kitap, nadir kitap muamelesi görür. Türkiye’de bir kitaba talebi, en çok Türk kültürü ve tarihiyle ilgili olması arttırır.

'Antika kitap' tanımına, diğer ülkelerde 18. Yüzyıl’da veya daha önce basılmış kitaplar girer. Türkiye’de matbu kitap tarihi zaten yalnızca 250 yıllık olduğu için, tam anlamıyla antika sayılabilecek kitaplar, yalnızca İbrahim Müteferrika basımı kitaplardır. 1780-1928 yılları arasında basılmış ve ‘Osmanlıca’ tabir ettiğimiz Arap harfli kitaplar, sayıları giderek sıfıra doğru azalmasına karşın, pek antika muamelesi görmezler. Yine talep sorunu: Eski yazı bilenler giderek azalmaktadır, dolayısıyla okuyucu, dolayısıyla talep yoktur.

Toparlarsak ‘eski kitap’ tanımına, az sayıda basımı tükenmiş kitaplar, tüm nadir ve antika kitaplar sokulabilir.

Sonsöz: Her eski kitap ‘sahhafiye kitap’ değildir.