Eyvah çocuğuma Tomografi (BT) çekildi!

Dünyada ve ülkemizde istisnasız tüm doktorların bildiği tek ortak cümle:  

‘’Primum Non Nocere’’ dir. 

 

“Önce Zarar Verme” anlamına gelen bu sözler bir çok kişi tarafından Hipokrat kaynaklı olarak bilinmekle beraber bu sözü yazanın ne Galen, ne de Hipokrat olduğu anlaşılmıştır. Ancak tüm dünyada sağlık sektöründe çalışan herkesin hastaya olan yaklaşımında asla unutulmaması gereken bir sözdür. 

 

Özellikle son yıllarda yazılı basında ve görsel medyada radyolojik tetkiklerin şüpheli masumiyetine dair haberler çıkmaya başladıkça bu bilinçlenmeye hem çok seviniyor, hem de kafa karışıklıkları yaratması açısından biraz endişeleniyorum. Bu yüzden rakamlarla sizi boğmadan doğru terminolojiler ile durumu size açıklamak istiyorum. 

 

X-ışınları içeren radyolojik tetkiklerden en sık kullanılan ve hepimizin yakından bildiği tetkiklerden birisi de Bilgisayarlı Tomografi (BT), kısaca tomografi ya da İngilizce adıyla Computed Tomography (CT) olarak adlandırılmıştır.  

 

BT inceleme, radyolojik tetkikler içerisinde vücuda en fazla X-ışınları veren yöntemlerden biri olduğundan dolayı,  sadece çocuklarda değil erişkinlerde de doğru tıbbi gerekçeler ile çekilmesi gereken bir tetkiktir.

 

Radyasyon, çocuklarda neden daha tehlikelidir? 

 

Çünkü çocuklarda beklenen yaşam süresi daha uzundur. Üstelik hücreler çoğalmaya devam ettiği için radyasyona duyarlılık da daha fazladır. Bu yüzden ALARA (As Low As Reasonably Achieavable) prensibi daha da önem kazanmaktadır.  Bu prensipte en düşük dozda en iyi görüntüyü almak için fizik prensiplerden faydalanarak doz ayarları düzenlenir. Böylece çocuğun yaşı, kilosu vb. veriler ile kullanılacak dozlar önceden ayarlı bir hale getirilebilmektedir.  

 

Çocuklarda BT incelemesi için yaklaşımlar nedir? 

 

*Fayda ve zarar dengesi: Verilen dozun riski ile eğer yapılmazsa meydana gelecek durumların riskinin karşılaştırılması mutlaka yapılmaktadır. 

 

*Doğru medikal gerekçeler: Belli protokoller doğrultusunda istenecek tetkikleri hekimler belirler. Bu protokolleri hastalarımız -doğal olarak- bilemeyeceğinden meslektaşlarımın hasta merkezli bir tutum ile çok açıklayıcı olması önemlidir. Örnek vermek gerekirse, her koltuktan düşen çocuktan Beyin BT istenmez. Medikal bulguların ne seviyede olduğu ve ne kadar yüksekten düştüğü vb. veriler belirlendikten sonra hekim tarafından prosedürler doğrultusunda bir karar verilir. 

 

*Belli bir sıralama ile ilerlemek gerekmektedir: Tıbbi genel duruma göre belki X-ışınları kullanmayan bir radyolojik tetkik ile başlayarak, eğer sonuç alınamazsa ileri tetkikler ile devam etmek gibi yaklaşımlar uygulanmaktadır. 

 

*Koruma önlemleri: Çocuk hastalarda ışının verileceği alanı daraltmak ve kurşun koruyucular ile riskli bölgeleri koruma protokolleri uygulanmaktadır. 

 

Hasta ve hasta yakınlarına düşen görev nedir? 

 

Burada size düşen görev, cihaz teknolojisini yenileyen ve kalite standartları belli bir düzeyde olan merkezleri tercih etmenizdir.  Ülkemizde BT cihazları Türk Atom Enerji Kurumu (TAEK) tarafından verilen onay ile lisans almaktadır. Yıl içerisinde hastanelere yapılan denetimlerde de cihazların ayarları kontrol edilmektedir. 

 

Gelecekte bizi ne bekliyor? 

 

Teknoloji ilerledikçe iyonize radyasyon kullanmayan ve kanserojen etkisi olmayan alternatif yöntemler daha da gelişecek. Böylece tıbbi amaçlı isteklerde ‘’zarar vermeden faydalı olan’’ tetkikler ile yolumuza devam edebilmeyi umuyoruz. 

 

Unutmayın ki…

 

Radyasyonu sadece tetkiklerden değil, doğal radyasyon kaynaklarından da alıyoruz (kozmik ışınlar, uçak seyahati vs.). Aşırı derecede yüksek doza maruz kalmadıkça varolan riski onbinde bir oranında artıran bir tetkikin çoğunlukla hayat kurtardığı göz ardı edilemeyen bir gerçektir. 

 

 

Sorgulayan, merak eden ve anlamaya çalışan bilinçli bir toplum daha çabuk gelişir.  Hepimizin ortak talebi daha az zarar veren tetkikler yapılmasıdır. Bu durumda teknoloji firmaları da her geçen gün daha az radyasyon ile daha iyi görüntü veren cihazların üretimini yapmak zorunda kalacaklardır. 

 

Onlara kolaylıklar sizlere az radyasyonlu, bol sağlıklı günler diliyorum. 

 

 

Nilay Soydan Şahinoğlu 

 

Acıbadem Zekeriyaköy Tıp Merkezi 

 

 

Email: soydan.nilay@gmail.com

İnstagram: drnilaysoydan

Twitter: drnilaysoydan 

 

 

Kaynaklar: 

*https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15778417

*http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/205033/1/9789241510349_eng.pdf