Fener-Rum Patrikhanesi ve Ruhban Okulu

Doç.Dr.Sibel Özel araştırma-incelemesinde, Fener–Rum Ortodoks Patrikhanesinin ekümeniklik iddiası ve Heybeliada Ruhban Okulu meselesini ele almış. 

Fener-Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Heybeliada Ruhban Okulu meselesini Türkiye’de duymayan herhalde yoktur. Duyulmasına duyulmuştur ama meselesinin büyük kitlelerce doğru olarak algılanmadığı örneğin; Ortodoks inancına göre Hz.İsa’nın doğum gününde “Haliç’ten haç çıkarma töreni” esnasında ülkücülerin Haliç’te gezip “mesaj vermesinden” anlaşılabiliyor. 

Herhangi temel bir bilgiye sahip olmadan okunması halinde, okuyucunun kafası karışabileceğini düşündüğümden, kitabı ilk defa okuyacaklar için öncelikle Ortodoks kilisesinin ne olduğu hakkında kısa bilgi vermeye ve aynı zamanda kitabın içeriğinden bahsetmeye çalışacağım. 

Ekümeniklik, evrenselliği ve üzerinde yaşanılan toprak parçasını ifade eder. Eğer Türkiye Cumhuriyeti, Fener-Rum Patrikhanesini ekümenik olarak tanırsa Patrikhane, İtalya topraklarındaki Vatikan gibi bağımsız ve Papa gibi “devlet başkanı” muamelesi görebilecektir. Dolayısıyla kendi anayasası, kanunları ve vize sistemi olabilecektir. Bu durum aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin, Lozan anlaşması ile Fener-Rum Patrikhanesi üzerinde elde etmiş olduğu haklarından da vazgeçmiş olması anlamına gelir. Çünkü Lozan anlaşmasında belirlendiği şekilde Patrikhane bir Türk Kurumudur ve uluslararası değil, Türk iç hukukuna tabidir. Türkiye Cumhuriyeti, bu nedenlerle Fener-Rum Patrikhanesini ekümenik olarak kabul etmemektedir.

Roma Katolik kilisesi (Vatikan) dünyadaki tüm Katolikler için ekümenik olarak kabul edilmiştir yani dünyadaki tüm Katolik kiliseleri Vatikan’a bağlıdır. Ortodokslarda ise durum daha farklıdır. Dünyadaki tüm Ortodoks kiliselerinin bağlı olduğu tek bir ekümenik makam mevcut değildir. 

Ortodoks kiliselerinin tamamının katıldığı toplantılara ekümenik konsil denir. Kitapta M.S.325 yılında İznik’te gerçekleştirilen ilk ekümenik konsilden başlayarak, tüm ekümenik konsiller hakkında kısa bilgileri verilmiş. Dünyadaki Ortodoks kiliseleri ve bu kiliselerin “onursal sıralaması” şu şekildedir: 

1. Konstantinopol (Fener-Rum Kilisesi)
2. İskenderiye
3. Antakya
4. Kudüs
5. Rus
6. Gürcü
7. Sırp
8. Romen
9. Bulgar
10. Kıbrıs
11. Yunan
12. Arnavut
13. Polenez
14. Çek-Slovak
15. Amerikan-Kanada

Otonom Ortodoks kiliseleri: 

1. Sina
2. Finlandiya
3. Japon
4. Çin

Onursal sıralama, ekümenik konsiller tarafından belirlenir. Her toplanan konsilde, özellikle ilk 4 sıralamada değişiklikler olmuştur. Onursal sıralama, herhangi bir üstünlük belirtmez. Çok uzun yüzyıllar havariler tarafından kurulmuş olan İskenderiye, Kudüs, Antakya gibi kiliseler onursal sıralamada öncelikli olarak kabul edilmiştir. Fakat Konstantinopol Kilisesine: 

• Suriye ve Mısır’ın önce Doğu Roma, daha sonra Osmanlı hakimetinde olması,
• Konstantinopol’un Doğu Roma İmparatorluğunun (Bizans) ve Osmanlı'nın başkenti olması,
• Doğu Roma İmparatorlarının, ekümenik konsil toplama yetkisi olduğu kabul edilmesi

gibi sebepler avantaj sağlamış ve herhangi bir havari tarafından kurulmamasına rağmen onursal sıralamada birinci sıralamaya yükselmesi kararı çıkmıştır. 

Fener-Rum Patrikhanesinin ekümenik olması ancak yukarıda belirtilen tüm Ortodoks kiliselerinin bunu kabul ve itaat etmesi ile mümkün olabilir. Böyle bir kabul olması durumunda Türkiye Cumhuriyeti’nin Lozan’ı öne sürmesinin hiçbir fayda etmeyeceği kesindir. 

Patrikhanenin ekümenik olduğu tezi şu iddiaya dayanır;

• Yukarıda belirtilen tüm kiliseler yereldir. Bu sayılan kiliseler haricinde bir yerde kilise kurulması gerektiğinde, bunu ancak Konstantinopolis Patrikhanesi yapabilir.
• Yukarıda belirtilen iki kilise, kendi aralarında ihtilafa düşerlerse - Konstantinopolis Patrikhanesine başvurabilirler.

Araştırma-incemelede ayrıca Bizans ve Osmanlı dönemi kilise-devlet ilişkileri, Lozan konferansında patrikhane meselesi ve Heybeliada Ruhban Okulu konularında kısa bilgiler verilmiş. 

Moskova Devlet Üniversitesi'nde okutulan tarih kitabının yazarı profesör hocamız A.S.Orlov'a şu soruyu yöneltmiştim: "Neden bu kadar çok Ortodoks kilisesi var ? Her isteyen kilise kurabilir mi ? Yerel kiliseler, hangi Ortodoks kilisesine bağlı olacaklarına nasıl karar veriyorlar ?". Hocam, arkasında yeterince güç olduğunda rahatlıkla kilise kurulabildiğinden bahsetmişti. Tam da o sıralar Ukrayna kilisesi, Rusya'dan ayrılıp Fener-Rum Kilisesine bağlanmaya çalışıyordu. Ama Rusya Kilisesi yeterince güçlü olduğundan buna izin vermedi. 

Konu hakkında bilgi edinmek, bilgilerini pekiştirmek isteyenlere bu kitabı tavsiye edebilirim. 

Fener-Rum Patrikhanesi ve Ruhban Okulu, Doç.Dr.Sibel Özel, 1.baskı, 2008, IQ Kültür Sanat Yayıncılık