Feromonlar ve Parfüm

Feromon, canlılar tarafından salgılanan ve canlıların birbirleri ile iletişim kurmasını sağlayan kimyasal bileşikler olarak tanımlanabilir. Hava yoluyla bulaşan hormonlar olarak da adlandırılırlar ve çoğunlukla kokulu bileşiklerdir. Başka bir deyişle feromonlar, alıcı canlıların davranışlarını etkilemek için salgılanır ve vücut dışı hormon olarak tanımlanabilir.
Örneğin; kraliçe arı, kovanın aktivitesini düzenlemek için sürekli feromon salgılar. İşçi arılarda, yabancı arılar kovanı tehdit ettiğinde feromon salgılarlar.
Memelilerin, koklama mukozalarında feromon reseptörleri bulunur. Alarm fenomonları, yiyecek izi feromonları, cinsiyet feromonları ve davranış veya fizyolojiyi etkileyen feromonlar olmak üzere birçok feromon çeşidi vardır.
Tek hücreli basit bir prokaryottan, kompleks çok hücreli ökaryotlara kadar tüm canlılar feromon salgılarlar. Bazı araştırmalarda omurgalıların ve bitkilerin feromonlar vasıtasıyla iletişim kurduklarına dair bilgiler mevcuttur. Koyunun onlarca kuzu arasında kendi yavrusunu bulması da feromonlar ile ilgilidir.
Erkek ve dişi arasındaki meydana gelen çekim ya da itme de feromonlar ile açıklanmaktadır. Örneğin erkekler tarafından salgılanan androsteronun dişilere çekici görünmek amacıyla salındığı düşünülmektedir. Dişilerin bu efektöre verdiği cevap onun menstrüel siklüsüne göre değişir. Ovulasyon sırasındaki hassasiyete bağlı olarak, kadınlar üzerinde farklı etkiler görünür. Ovulasyon zamanında androsteronun kadınlara daha hoş geldiği saptanmıştır.
İnsanlar ve hayvanlar duygusal durumlarını vücut kokusu değişiklikleriyle ifade ederler. İnsan vücudunun kokuları, kişiler arası ilişkileri doğrudan etkiler. İnsan vücudunun kokuları (feromonlar), anne bebek bağlanması veya yetişkinlerde partner seçimi gibi davranışların en önemli fizyolojik nedenidir.
Koku yardımıyla, anneler çocuklarını ayırt edebilirken bebekler de annelerini diğer kadınlardan ayırt ederler. Anne kokusunun bebekler üzerinde sakinleştirici etki yarattığı görünmektedir. Vücut kokusu, sadece anne-bebek duygusal bağını geliştirmez aynı zamanda çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini de etkiler. Vücut kokuları insanların arkadaş seçimini de etkiler.
Vücut kokusu, sağlık durumunun işareti olduğu gibi arkadaş seçimi için de kritik bir uyarıcıdır. Çalışmalar, insanların bağışıklık sistemi ile ilişkili olan koku duyularını arkadaşlarını seçmek için kullandıklarını göstermektedir.
Bir koku, uzaktaki bir hatıranın geri çağrılmasına sebep olabilir. Kokuya ilişkin çoğu hatıralar genellikle insan hayatının ilk on yıllık kısmından gelir. Koku uyandıran anılar genellikle daha duygusaldır. Zamanla geri getirilmesi ise daha güçlü duygular ile ilişkilidir. Genellikle diğer ipuçları tarafından uyandırılan anılara kıyasla daha az düşünülmüştür.
Koku üretimi, enerji yoğun bir süreçtir. Kaynakların kullanımını dengelemek için, bazı bitkiler günün sadece belirli zamanlarında koku kimyasalları üretirler. Yasemin, polenleyicileri olan güvelerin aktif olduğu akşam ve gece saatlerinde koku üretir.
Koku Alma Duyusunun Bilinçli Kullanımı
Koku duygusu, ürün pazarlamanın bir yolu olarak genellikle göz ardı edilir. Kokunun bilinçli ve kontrollü uygulanması tasarımcılar, bilim adamları, sanatçılar ve parfümörler tarafından kullanılır.
Parfüm kimyası uzun zamandır bu moleküllerden yararlanmak istemektedir. Bu parfümlerin tasarımında feromonların cinsler arasındaki çekimi etkilemesi fikrinden yararlanılmaktadır. Yeni nesil parfümlerde feromon kullanılması uygun ve etkili olacaktır.

Prof. Dr. Nazan Demir
25.02.2020
Muğla