Fırat'ın doğusunda, "dün" neler oldu; "bugün" neler oluyor; "yarın" neler olacak?- 8

SEVR ANTLAŞMASI'NA FIRAT'IN DOĞRUSUNDA TEPKİLER VE 1920 AYAKLANMASI...

1918 Mondros Mütarekesi'nden 1920 yılına kadar, İngiliz işgali altındaki Fırat'ın doğusu biraz da batısı bölgelerde işler iyi gitmiyordu.

Yerli halka, yönetimde hiçbir görev vermeyen Manda rejimi, bölge halkını tatmin etmiyordu...Özellikle Süleymaniye, Revandiz ve Kerkük sancağındaki Türkler, İngiliz yönetiminden memnun değillerdi...

Ayrıca, Araplar arasında Türk hakimiyetine geri dönmek ve Türklerle eşit statüde bir "Arap-Türk Birliği" kurmak isteyenler de vardı...Bunların bir kısmı da, en azından "Ya Türk mandası ya İstiklal" diyerek, "mutlak bağımsızlığı" da dile getiriyorlardı(1)

Genelde, İngiliz manda yönetimini  memnuniyetsizliğinden kaynaklanan bu istekler nedeniyle, İngiliz yönetimine karşı ciddi bir ayaklanmaya yol açtı(2).

İlk ayaklanma, Kerkük ve Süleymaniye'deki Kürtlerin, İngiliz Kuvvetlerine karşı çıkması ile başladı(3). İkinci ayaklanma ise Musul'da faaliyet gösteren Türk Cemiyeti'nin fikri hazırlığı ile beslenen ve Rumeys'de başlayan ayaklanma idi. Bu ikinci ayaklanma kısa zamanda Irak'ın birçok yerine sıçradı.

Bu ayaklanma, Mezopotamya'daki aşiretlerin, Osmanlı Ordusu'ndaki Arap kökenli subayların birlikte başlattıkları bir ayaklanma idi...

Buna karşılık İngilizler, Arap milliyetçilerini Mustafa Kemal'a karşı kullanarak, bu ayaklanmadaki Türk desteğini bertaraf etmeyi planladılar..."Bizim için en büyük tehlike Kemalistlerle Mezopoyamya asıllıların bir araya gelmesidir" diyorlardı...Ancak, özelde Musul'un --genelde Fırat'ın doğusunun-- İngiliz oyununa gelmeyeceği; bu yöredeki şiddetli Kemalist taraftarlarının öyle kolay kolay saf değiştirmeyecekleri belliydi(4).

x       x      x

Burada bir not düşmek istiyorum :

Bu yazdıkların sırasında, Anadolu'da, BMM daha yeni kurulmuş ve Milli Mücadele de henüz başlamamıştır...Ancak görüldüğü gibi, yeni kurulan Meclis Hükümeti, yeni bir anayasa yaparak Milli Mücadele hazırlığı yaparken M. Kemal Atatürk, bu olayların geçtiği yerleri de Anadolu'nun herhangi bir yerinden ayrı tutmamıştır...Çünkü o sıralarda M. Kemal'in hedefi Misak-ı Milli hudutlarına ulaşmaktı. Buraları da, K Kemal'in, daha 1907 yılında, bölge bölge belirttiği Misak-ı Milli hudutları içinde yer alan ve kurtarılması gereken topraklarımızdı.  

Ancak, Lozan'dan sonra yazılan "Resmi Tarih", bu yerleri yok saymış ve Cumhuriyet tarihimizin bu yanlarını öğrencilere öğretilmemiştir.. Sonra, büyüyen bu öğrenciler de, batılıların deyişi ile "buraları bataklıktır" diyerek, kendi öğrencilerine de "bu bölgelerle ilgilenmenin başımıza iş açacağını" öğretmişlerdir.

Eğer buraları "bataklık" olsaydı, M. Kemal Atatürk, 1933 yılında, Ankara'da görüştüğü Amerikalı General Mc. Arthur'a, "Allah nasip eder, ömrüm vefa ederse Musul ve Kerkük'ü...Türkiye hudutları içine katacağım"(5) der miydi?

x       x       x

Devam edelim...

İngilizler, meydana gelen ayaklanmanın karşısında, ilk anda şaşkınlıktan harekete geçemediler ve ayaklanmanın çıktığı Rumeys'i boşaltmak zorunda kaldılar(6).

Ayaklanmanın büyüklüğü karşısında İngilizler, Basra'dan hatta Hindistan'dan takviye birlikleri getirerek ayaklanmayı zorlukla bastırabildiler(7).

Bu ayaklanmada İngilizlerin zayiatı 450'si ölü olmak üzere 2000 kişidir. Direnişçilerin kaybı ise, 8420'dir. Ayaklanma, İngiliz kamuoyunda ve orduda dehşet uyandırmıştı. İngiliz basını, İngiltere'nin işgalden vazgeçmesini istemiş ve Irak'a yürütülen İngiliz politikasını şiddetle eleştirmişti(8).

Bu durum, İngiltere'de hükümet değişikliğine neden oldu. Yeni Hükümet, Türklere ve Araplara karşı daha anlayışlı davranılması gerektiği savundu...M. Kemal'e yönelik bir tenkil(tepeleme-yok etme) hareketinde Hint birliklerinin kullanılmaması istedi(9).

Londra, artık gerçekleri görmeye başlamıştı. Savaş Bakanlığı'ndan Winston Churchill, Mezopotamya'daki  birliklerin geri çekilmesini istiyordu...Ancak Başbakan Lloyd George, geri çekilmenin Mezopotamya'daki İngiliz prestijini bir anda bitirebileceğini söylemişti. Ayrıca, burada petrol olduğunu da  ilave ederek, İngiltere'nin, kendisi için bir "ümitler memleketi" olan bu yöreden vazgeçmesinin zor olacağını iddia etmişti(10).

Daha sonraki bazı İngiliz belgeleri, Churchill'in Musul'un boşaltılmasını teklif ettiğini yazmaktadır(11).

NOT : Bu durum, Anadolu'daki Ankara Meclis Hükümet için bölgenin kontrolünü ele geçirmek için bir fırsat olabilirdi. Ancak, Milli Mücadelenin başlamak üzere olduğu bir sırada iki cephede birlikte hareket etme zorluğu dikkate alındığında, Fırat'ın doğusundaki bu hassas durumdan yararlanılamamıştır diye düşünmek istiyorum...

Devam edecek...

cdenizkent

_______________ :

(1) M. Kemal Öke, Musul ve Kürdistan Sorunu, İstanbul: 1992, s.80

(2) Türk istiklal Harbi, Cilt-4, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harp Dairesi Yayını, 1966, s.266

(3) Bilal N. Şimşir, İngiliz Belgelerinde Atattürk, Cilt-I, Ankara: 1989, ss. 42-43

(4) M. Kemal Öke, Musul Meselesi Kronolojisi, İstanbul:1991, 187

(5) M Kemal Atatürk'ün, General Mc. Atrhur'a söylediği sözlerin tamamı şöyledir : "Allah nasip eder, ömrüm vefa ederse Musul,Kerkük ve Adaları geri alacağım. Selanik de dahil Batı Trakya'yı Türrkiye hudutları içine katacağım"...Ben, bu sözlerin, yalnızca konumuzla ilgili olan "Musul ve Kerkük'ü" aktardım.

(6) A.g.y. Dipnot(2)

(7) Philip R. Ireland, Irak: A Study in Political Development, Londra, 1937,ss. 258-259'dan, M. Kemal Öke,(dipnot(1)

(8) A.g.y. ss. 211-212

(9) B.C. Busch, Britaini, India  and  Araps, 1914-1921, ss. 30-309'dan, M. Kemal Öke, (dipnot(4), s.59

(10) Ghassan Atiyah, Irak(1908-1921), Beyrut, 1973, s.358'den, M. Kemal Öke,A.g.y. s.60

(11)   Dipnot(9)'dan,   s. 61

NOT : Blog yönetiminde ricam, bloğumda koyu ve italik harflerle vurguladığım yerlerin aynen çıkmasıdır...Teşekkürler