Fırat'ın doğusunda, neler oldu; neler oluyor; neler olacak?- 16

LOZAN BARIŞ KONFERANSI ÖNCESİNDE, OSMANLI SALTANATI NEDEN KALDIRILDI...?

İtilaf Devletleri'nin, Lozan barış Konferansı'na İstanbul Hükümeti'ni de çağırması, Ankara'da büyük kızgınlık yarattı.

Ankara, bu davranışın Mudanya Mütarekesi'nin "özüne" aykırı olduğu görüşünü ileri sürerek, İtilaf Devletleri'nin bu davranışını protesto etmiş, İstanbul Hükümeti Konferansa katılırsa, Ankara Hükümeti'nin konferansa katılmayabileceğini bildirmiştir(1).

İstanbul Hükümeti'nin, Anadolu'da kazanılan başarıya ortak çıkarak, Lozan Konferansı'na birlikte katılma çağrısı, Ankara Hükümeti'ni daha da kızdırmış ve bu kızgınlık, Konferans öncesinde Saltanatın kaldırılmasını gündeme getirmiştir.

Daha sonra, Lozan Konferansı Barış Kurulu'na üye seçilecek olan Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur'un, Meclis'e sunduğu ve altında M. Kemal'in imzası bulunan bu önerge(x) üzerinde yapılan yoğun tartışmalardan sonra 1 Kasım 1922'de kabul edilen bir kanunla Saltanat kaldırılmıştır(2).

(x) : Saltanatın kaldırılması konusunda tartışmalar yoğunlaşıp içinden çıkılmaz bir hale gelince, M. Kemal, önergeye karşı olanları susturmak ya da inandırmak için bir sıra üzerine çıkarak yüksek sesle uzun bir konuşma yapar ve konuşması şu şekilde bağlar :

"...Burada toplananlar; Meclis ve herkes sorunu doğal görürse, sanırım ki uygun olur. Yoksa, yine gerçek, yöntemine göre saptanacaktır. ama, belki birtakım kafalar kesilecektir(3).

Burada, önemli olan, Saltanatın kaldırılmasının hukuksal yanından daha çok, Ankara Hükümeti'nin iç ve dış siyaseti ile ilgili yanıdır...Çünkü, Saltanatın kaldırılması ile Lozan'daki temsilcilik sorununun siyasal yanı çözülmüş; Lozan Barış Konferansı'na temsilci olarak Ankara Hükümeti'nin katılması sağlanmıştır...

x

LOZAN KONFERANSI'NA GİDECEK "BARIŞ KURULU"NUN SEÇİMİ...

Lozan Konferansı'nda "temsil yetkisi" sorununun siyasal yanı çözümlendikten sonra, Konferans öncesinde çekilen önemli bir sıkıntı da, Konferans'a gidecek "Barış Kurulu"nun kimlerden oluşacağı idi.

Çünkü, yeni kurulmuş Ankara Hükümeti'nin, böyle uluslararası bir konferans için deneyimli politikacıları yoktu...(xx)

(xx) : Ali Fuat Cebesoy, anılarında, "Lozan'a gönderilen delegelerimizin uluslararası deneyimden yoksun olduğunu, en önemli tarizler(sataşmalar) karşısında sıcağı sıcağına cevap veremediklerini; ertesi toplantılarda yazılı muhtasar(kısa, özet) cevaplar getirmiş olmakla muhataplarına zaman kazandırmış ve onlara aleyhimize her çeşit oyunu oynamak fırsatı vermiş olduklarını belirtmekte; bu yüzden de Musul'un kuzeyinde ve Suriye hududu üzerinde lehimize olacak toprak kazanımları ve önemli petrol hisselerine sahip olmak mümkün iken(bu gecikmeler yüzünden-cdenizkent) sonradan bu imkanların kaybedildiğini"(4) yazmaktadır.

Osmanlı'nın Devleti'nin, deneyimli politikacıları vardı ama, onların temsilci olarak Lozan'a katılmaları Ankara Hükümeti tarafından sakıncalı görülüyordu.

O sırada Meclis Başkanı olan Hüseyin Rauf(Orbay) bunlardan biriydi. Ancak, Rauf Bey'in, daha önce 1918 Mondros Mütarekesi'ni imzalamış olan heyete başkanlık etmiş olması, başkanlık şansını azaltıyordu.

Ayrıca, Rauf Bey'in, Batı eğilimli ve İngiliz yanlısı(xxx) olduğu düşüncesi şansını azaltan ikinci bir husustu.

(xxx) : Mustafa Kemal, Rauf Bey'in Batı yanlısı olduğu için önemli konularda Batılılara ödünler vereceğinden korkuyordu. Ancak, Konferans sürecinde Başbakan bulunan Rauf Bey'in tutumu öyle olmamıştır. Aksine -belki de, kendisine yönelik olumsuz  etkileri silmek için, cdenizkent- İngiliz önerilerine fazlasıyla tepki göstermiştir(5).

Rauf Bey'in dışında, başkanlık için, o sıralarda Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal(Tendirşek) ve Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur'un adları geçiyordu...Ancak, Yusuf Kemal Bey'in, hükümetin doğu siyaseti ile meşgul olması ve büyük bir ameliyat geçirmesi başkan olmasını engelliyordu(6).

Mustafa Kemal ise, bu adayların dışında, Mudanya Mütarekesi görüşmelerinde başarı sağlayan İsmet Paşa üzerinde duruyordu.

Sonunda, 2 Kasım 1922'de, Yusuf Kemal Bey'in yerine Dışişleri Bakanlığına atanan İsmet Paşa'nın Heyet Başkanlığı'nda; Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur ve Maliye Bakanı Hasan Bey(Saka)'in üyelikleri BMM tarafından onaylanmıştır...Ayrıca, milletvekili, hariciyeci, hukukçu, maliyeci olarak 21 danışman, 2 basın temsilcisi ve 10 yazman ve çevirmenden oluşan 33 kişilik bir grup yardımcı olarak heyete dahil edilmiştir.

Ankara Hükümeti, heyete dahil edilen danışman, yazman ve çevirmenlerin, en becerikli ve bilgili kişiler arasından seçilmesine özen göstermiştir(x).

........... Bir sonraki blog: "Lozan Barış Kurulu'na verilen direktif"

cdenizkent

------------------------ :

(1) Ankara Hükümeti'nin İtilaf Devletleri'ne gönderdiği 29 Ekim 1922 tarihli Nota'dan, Selahi R Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, Cilt-2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara: 1989, s.292

(2) Ali Fuat Cebesoy, Ali Fuat Cebesoy'un Siyasi Hatıraları, İstanbul: 1957, ss. 125-132

(3) M. Kemal Atatürk, Nutuk-Söylev, Cilt-2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını,1987, s.921

(4) Ali Fuat Cebesoy, A.g.y., s. 221

(5) Selahi R Sonyel, A.g.y., s. 294

(6) Prof. Dr. Ahmet Mumcu, Tarih Açısından Türk Devrimi'nin Temelleri, İstanbul: 1988, ss.94-95

(x) Lozan barış Kurulu'na seçilen delegeler hakkında ayrıntılı bilgiler için bknz, Ali Naci Karacan, Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Cilt-3, Ankara: TBMM Basınevi, 1980, ss.980-1006