Fırat'ın doğusunda, neler oldu; neler oluyor; neler olacak?- 9

İNGİLİZLER, M. KEMAL'E KARŞI HAREKETE GEÇMEYİ DÜŞÜNÜYORLAR...

Anadolu(Ankara) neresi, Fırat'ın doğusu -Mezopotamya- neresi... M. Kemal, bölgeden bu kadar uzakta olmasına rağmen, varlığı İngilizleri tedirgin ediyordu...

...Devamla...

1920 Ayaklanmasından sonra, İngilizler, M. Kemal'in bölgedeki etkinliğini kırmak için Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki bazı yerel aşiretleri, M. Kemal'e karşı harekete geçirmeyi düşündüler... Bunun için de, İngiliz yanlısı Mekke Şerifi Şerif Hüseyin'in(x) oğlu Emir Faysal'ı Irak'a kral yapmak istediler.

Şekli ne olursa olsun, İngilizlerin genel eğilimi, Fırat'ın doğusunda(Mezopotamya) İngiliz egemenliğinin korunmasıydı... Bu iki şekilde sağlanabilirdi; biri, Musul'un Irak'a dahil edilmesi; ikincisi de, Arap Irak'ı ile M. Kemal'in Türkiye'si arasında bir "tampon bölge" oluşturulması idi(1).

İngilizler, Emir Faysal'ın, hür bir seçimle ve halkın rızası ile Irak Kralı yapmak istiyorlardı; Faysal ise, --belki de, babasından dolayı halkın onu seçmeyeceğini düşünerek-- İngiliz Hükümeti tarafından atanmayı istiyordu... Bu nedenle de İngiltere, bu işin nasıl halledileceği konusunda güçlük çekiyordu...

 x       x       x 

16 Mart 1921'de İngiliz Avam Kamarası'nda Dışişleri Bakanı Bekir Sami ile görüşen İngiliz Başbakan'ı, Türk delegesine, ülkesinin Türkiye ile geleneksel dostluk bağlarını yeniden tesis etmek istediğini söylemiştir...İngiliz Başbakan'ın, 1920 İsyanını kastederek, "Türklerin Musul'u karıştırmaya devam etmeleri halinde, kendilerinin de M. Kemal'e karşı Yunanlılara destek vereceklerini" hatırlattı(2).

Bu arada, İngiliz Gizli Servisi'nin İstanbul Masası, 11 Nisan 1921'de, M. Kemal'in, bölgenin ileri gelenleri ile temasta olduğunu ve onlara silah yardımı yapacağını rapor etmişlerdi(3).

Sakarya Muharebesi'ndeki Türk başarısı İngilizlerin gözünden kaçmadı. Bu muharebe sonunda Fransızlarla yapılan Ankara Antlaşması, Güney sınırlarımızı az çok çözüme kavuşturmuştu.

İngilizler, bundan yararlanan M. Kemal'in, Faysal'ı İngiltere aleyhtarı bir cepheye çekeceğini düşünerek, M. Kemal ile iyi geçinmek zorunda olduklarını anladılar...Bunun için de, M. Kemal ile Faysal'ın bir araya getirilmesi gerekiyordu.

Çünkü, İngiltere, Yunan saldırısını püskürttükten sonra M. Kemal'in Irak'a( Musul'a ) yöneleceğinden endişe ediyordu... Kral Faysal da, M. Kemal'den korkuyordu. Bu nedenle de, M. Kemal ile görüşüp bir komşuluk antlaşması yapmak istiyordu... Böyle bir antlaşma, Faysal'ın İslam dünyasındaki saygınlığını artırabilir ve Irak'taki Türkiye taraftarlarının faaliyetlerini kısıtlayabilirdi(4).

x       x       x

1920 Ayaklanmasından sonra, İngiltere'nin bölgedeki tavrı uzlaşmacı idi. Bir yandan Arapları öne öne çıkaran bir yönetim tarzı düşünüyor; bir yandan da M. Kemal ile Emir Faysal'ı uzlaştırmaya çalışıyordu. M. Kemal ile Faysal arasında, yapılıp yapılmadığı pek açık olmamakla beraber, ayrıntıları mesajlara kadar geçen ve belgelenen bir antlaşmanın varlığı düşünülebilir. Eğer böyle bir antlaşma varsa, bunun İngilizler tarafından da teşvik edildiği düşünülebilir.

İngilizlerin, sergilediği bu tutumun amacı, Anadolu'daki gelişmeleri, genelde Fırat'ın doğusu ve özelde Musul bölgesindeki gelimeler ile irtibatlandırarak, buradaki barış işini daha yakından izlemektir.

x       x       x

 Emir Faysal, henüz kral olmamıştır... Bu konudaki gelişmeleri ve M. Kemal ile ilişkisini de, bir sonraki blogda işleyeceğiz...

cdenizkent

---------------------- :

(x) İngilizler, 1919 yılında, dış politikaları amaçları doğrultusunda Ortadoğu'nun haritasını şekillendirmek için Şerif Hüseyin'i kendi taraflarına çekerek, Arap devletçikleri kurma yolunu tutturmuşlardı.(Dursun Gök, "Türk Basını'nın da Musul Meselesi", Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını,1988, s.59)   

(1) Henry A. Foster, The Making of Modern Iraq, 1935, s.159'dan, M. Kemal Öke, Musul ve Kürdistan Sorunu, s.87

(2) Bilal Şimşir, İngiliz Belgeleriyle Sakarya'dan İzmir'e, 2.b.,Ankara: 1989, ss. 178

(3) India Office Records, L/PS/782(15.6.1921)'den M. Kemal Öke, Musul ve Kürdistan Sorunu, s.88

(4) Bilal Şimşir, A.g.y., ss. 178-179