Fitokimyasal nedir? Sağlığımıza katkıları…

Fitokimyasallar, bitkilerde doğal olarak bulunan biyolojik olarak aktif kimyasal bileşiklerdir.

“Fito” ön eki, Yunanca’da bitki anlamına gelen bir sözcüktür.

Fitokimyasallar, bitkilerde doğal bir savunma sistemi olarak görev yapar ve renk, aroma ve tat sağlar.

Bugüne kadar 4000’den fazla fitokimyasal keşfedilmiştir.

Bir porsiyon sebze, 100 farklı fitokimyasal sağlayabilir.

Fitokimyasallar, özellikle bazı kanser türlerine ve kalp hastalıklarına karşı koruyucu ve önleyicidir.

Bu kimyasalların insanlar açısından en önemli etkisi, vücutta serbest oksijen molekülleri ve serbest radikallerle reaksiyona giren antioksidanlar gibi işlev görmeleridir.

Serbest radikaller, vücut hücrelerine zarar verebilir ve uzaklaştırılmaları gerekir.

Fitokimyasal Türleri

Keşfedilen binlerce fitokimyasal, fonksiyonları ve bazı durumlarda kaynakları baz alınarak sınıflandırılır.

En geniş kullanıma sahip sınıflandırma; flavanoidler, fito-östrojenler, fitosteroller ve karotenoidler şeklindedir.

Bu sınıflar ve diğerleri, alt gruplara da ayrılabilir.

Flavanoidler

Bu grup, çeşitli fonksiyonları olan 1500’den fazla farklı fitokimyasalı kapsar.

Flavanoidler, hemen hemen tüm bitki bazlı gıdalarda ve içeceklerde bulunur ancak seviyeleri olgunluk, çeşit ve işlemeye göre değişir.

Flavanoidler, C vitamininin etkilerini arttırır ve antioksidan olarak görev yapar.

Bunlar aynı zamanda karaciğer toksinlerine, tümörlere, virüslere ve diğer mikroorganizmalara, alerjiye ve inflamasyona karşı biyolojik aktivite göstermektedir.

Kan damarlarını, özellikle hücrelere oksijen ve besin öğesi taşıyan kılcal damarları koruyan flavanoidlerin, diyabetli kişilerde katarakt oluşumunu yavaşlattığı düşünülmektedir.

Fonksiyonel Gıdaların Tarihi

Gıdaların fonksiyonelliğinin olumlu etkileri, sistematik olarak Japonya’da araştırılmaya başlandı. 1980’lerde Japon hükümeti tarafından finanse edilen araştırma programları, bazı gıdaların fizyolojik fonksiyonları etkileme potansiyeline odaklandı. Bu da 1991’de Japon kanunlarında “özel diyet kullanımına yönelik gıdalar” kategorisinin tanımlanmasına öncülük etti.

Bu gıdaların, etiketlerinde özel sağlık etkilerine ilişkin beyanlar taşımasına izin verildi. Ancak bu beyanların, Japonya Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’ndan onay alması için kanıtlanması gerekti ve gıdalar, daha sonra “Özel Sağlık Kullanımına Yönelik Gıdalar (FOSHU)” olarak adlandırılabildi.

Avrupa’da ise Avrupa Komisyonu, 1990’ların ikinci yarısında fonksiyonel gıda kavramının araştırılması için bilimsel temelli bir yaklaşım oluşturulması için fon sağladı.

“Avrupa’da Fonksiyonel Gıda Bilimi (FUFOSE)” adı verilen bu Ortak Eylem, çok sayıda Avrupalı beslenme uzmanını ve ilgili bilim insanını bir araya getirdi ve tartışmalara ve daha sonra konunun değerlendirilmesine temel olarak geniş biçimde kullanılan bir uzlaşı raporu üretilmesini sağladı.

Avrupa Uluslararası Yaşam Bilimleri Enstitüsü (ILSI-Europe) tarafından koordine edilen FUFOSE’nin amacı, vücutta belirli bir fizyolojik işlev üzerinde faydalı bir etkisi olabilen, bireyin sağlık durumunu iyileştirebilen veya hastalık riskini azaltabilen gıdaların geliştirilmesini desteklemek için gereken bilim temelli bir yaklaşım geliştirmek ve yerleştirmekti.

FUFOSE, fonksiyonel gıda için “Besinsel etkilerinin ötesinde sağlık durumunu iyileştirme veya hastalık riskini azaltma yoluyla vücuttaki bir veya daha fazla fonksiyonu olumlu etkilediği kanıtlanan gıdalar” şeklinde bir tanım geliştirdi.

Bu tanım kapsamında ayrıca vücutta devam eden bir biyolojik aktivite olan ve sağlığın korunması ya da iyileştirilmesi veya hastalık riskinin azaltılması amacı taşıyan müdahalenin hedefi olarak tanımlanan “hedef fonksiyon” tanımı da geliştirildi.

Fonksiyonel gıda ilaç özelliği taşır mı?

Fonksiyonel gıdalar, ilaç değildir.

Fonksiyonel gıdalar, vücuttaki fizyolojik fonksiyonları olumlu bir şekilde değiştirmeye yönelik olsa da normal vücut işlemlerini normal fizyolojiye uygun yollardan düzenlemek, desteklemek ya da korumak üzere etki ederler.

Bu gıdalar, sağlığı geliştirmek için vücut fonksiyonlarını normal sınırlar içinde düzenleyebilir veya iyileştirebilir ya da hastalık riski ile ilişkili olduğu bilinen faktörleri azaltabilir.

İlaçlar ise etki sağlamak için bozulmuş olan süreçlere müdahale ederek ya da fizyolojik süreçleri normal sınırların üzerinde güçlendirerek işlev görür.

İlaçların fonksiyonu, hastalıkları tedavi etmek ya da önlemek veya fizyolojik performansı normalin üzerinde arttırmaktır.

Fonksiyonel gıdalar, normal bir diyetin parçası olarak tüketilmeye yönelik ürünler olup gıda formundadır.

İlaçlar ise genellikle bir tıp doktorunun gözetiminde, belirli dozlar hâlinde, kontrollü bir diyetin parçası olarak alınır.

İlaç üretimi ve pazarlaması, gıda düzenlemelerinden farklı düzenleyici kontrollere tabidir.

Fonksiyonel gıdalar gıda mevzuatı kapsamında değerlendirilir.

Gıda takviyeleri de ilaçlar gibi hap ya da kapsül şeklinde alınır ancak bunlar, hastalıkları tedavi edici veya önleyici olarak sunulamaz ve gıda yasalarıyla kontrol edilir.