Geleceği kuracak liderlik modelleri 2

Son bir yıldır yoğun olarak “Theory Paper” adı verilen doktora aşamasında mini bir tez hazırlamak için uğraşıyorum. Bu araştırmanın alt dallarından birinde son on yılın Liderlik teorilerini inceledim. 1996 ve 2006 yılları arasında uluslararası indekslerde yer alan ve yayınlanan 100 adet liderlik makalesini taradım. Her bir makaleyi iki-üç kez okudum ve notlar çıkardım. Sonra bütün bu makaleleri dev bir tabloda özetledim. Tablonun boyu benim boyumu aşınca tamam artık dedim: Yeter. Bir senteze ulaşmaya çalışmalıyım. Son on yılın bu yüz makalesini beraberce nasıl yorumlayabilir ve sentezleyebilrim?

SON ON YILDA ORTAYA ÇIKAN VE GELECEK YİRMİ YILDA ÖNEM KAZANACAK OLAN LİDERLİK PARADİGMALARI

İşte bu kalitatif sentez ve analiz süreci işin en zor ama aynı zamanda en zevkli kısmı. Tarifi ve yazıya dökülmesi çok zor, tamamen kaotik, dinamik, non-lineer bir süreç bu! Post-it’ler, notlar, karalamalar, etiketler, dev tablo, analizler, gruplamalar, anlamlandırma çalışmaları, okumalar, makalelere dönmeler, yazmalar, çizmeler, memo hazırlamalar, yeniden okumalar.. Bir şeyler çıkmayacak zannediyorsun ve tıkanıyorsun, kayboluyorsun. Sonra bir şeyler azar azar dökülmeye başlıyor. Süreç kendisi akıyor. Bir bakmışsın kategoriler ve temalar kendiliğinden oluşmaya başlamış. Su yatağını buluyor. Kaostan düzen çıkmaya başlıyor (emergence). Tablolar, şekiller, modeller birbirini kovalıyor. Galiba bu iş olacak!

Sizlere ilk analiz ve sentez sonuçlarını açıklayacağım, ama çok kısa olarak. Şimdilik buradayım ama bir hafta sonra ne olacağı belli olmaz. Belki gidişat farklı bir yöne doğru kayabilir. Yeni bir model ve paradigma ortaya çıkabilir. Henüz bunları tahmin etmek için çok erken ve ne çıkacağını ben de bilmiyorum. Ama kaostan çıkan düzenin ve şekillerin estetiği, aynı zamanda teorik modelin zenginliğini ve derinliğini de belirleyecek.

21. Yüzyıl için Sekiz Yeni Liderlik Paradigması

1) DEĞERLER MERKEZLİ LİDERLİK
Yönetim Bilimleri son yıllarda insani değerleri yeniden keşfediyor. İnsanı insan yapan evrensel değerler, organizasyonlar ve liderler tarafından yeniden keşfediliyor. Şirketlerde yaşanan pek çok problemin çözümünde değerlerin yaşanması ve diriltilmesi anahtar bir rol oynuyor. 21. yüzyılda liderler samimiyet, güven, sevgi, şefkat, cömertlik, dayanışma, hoşgörü, barış, affedicilik, dürüstlük, doğruluk, fedakarlık gibi pozitif ve insani değerlerin organizasyonlarında yeşermesi için ellerine geleni yapıyor ve bu değerleri bizzat yaşayarak temsil ediyorlar. Yüzyıllarca insan olmanın anlamını, temelini ve ortak paydasını oluşturan bu evrensel değerler de liderlik pratiğine böylece yansımış oluyor.
• Çıkış noktası problemler: Değerlerde çözülme, entropi, değer boşlukları
• Temel disiplinler: Psikoloji, Sosyoloji, Felsefe
• Liderlik amacı: İyi ve erdemli olmak, pozitif değerleri temsil etmek
• Liderin davranışları: Alçakgönüllü, dürüst, erdemli davranma; evrensel değerleri temsil etme ve yaşama, söylediğini yaşama, insani değerlere sahip çıkma, kurumsal değerleri yeşertme
• Yeni oluşumlar: POS (Positive Organizational Scholarship), Human Relations movement, management by values
• Yeni modeller: Değerlere yönetim, Erdemli Yönetim, Liderlik ve Karakter, Hümanist yönetim
• Bizdeki yansımaları: Ahilik kültürü ve değerler sistemi, Anadolu değerleri
• 21. yüzyılda liderler: Tutarlı ve çok boyutlu bir evrensel değerler sistemine sahip olmalı.

2) ETİK MERKEZLİ LİDERLİK
Enron, Arthur Andersen, world.com, Tyco gibi organizasyonlarda Kuzey Amerika’da art arda yaşanan kurumsal skandallar ve yolsuzluklar; ahlaki bir çöküntünün sinyallerini vermeye başladı. Kapitalist düzende sınırsız güç ve ne pahasına olursa olsun kar mantığı bütün topluma zarar vermeye başladı. Bunun üzerine iş dünyası iş etiği kavramını ön plana çıkardı ve bu kavrama sarıldı. Etik ilkeleri organizasyonlarda daha sıkı uygulanmaya ve kontrol edilmeye başlandı. MBA programları birbiri ardına iş etiği dersleri vermeye başladılar. İş etiği hareketinin liderlik teori ve pratiğine en önemli katkısı şu oldu: 21. yüzyılın liderleri dürüstlük, doğruluk, hesap verirlik, şeffaflık ve adalet prensiplerini uygulamak ve iş pratiklerine, karar süreçlerine yansıtmak zorundalar.
• Çıkış noktası problemler: Şirket skandalları, yasa ihlalleri, çürük elmalar, ahlaki çöküntü ve bunalım
• Temel disiplinler: İş Etiği, Felsefe, Hukuk
• Liderlik amacı: Doğru, dürüst ve ahlaklı olmak
• Lider davranışları: Yasalara uyma, çalışan ve tüketici haklarına saygı, etik ilkelerle karar verme ve hareket etme, zarar vermeme, başkalarının sınırlarına saygılı olma
• Yeni modeller: Etik liderlik, İş Etiği Hareketi, İş Ahlakı
• Bizdeki yansımaları: TEDMER, SPK, Ahi ahlakı, ticaret odaları, TÜSİAD İlkeleri
• 21. yüzyılda liderler: Etik kurallarına ve ahlaki ilkelere uygun karar vermeli ve hareket etmeliler.

3) SOSYAL SORUMLULUK TEMELLİ LİDERLİK

• Çıkış noktası problemler: Ekolojik dengenin bozulması, dengesiz kapitalizm, topluma zarar gelmesi, şirketlerin kontrolsüz olarak güçlenmeleri
• Temel disiplinler: Sivil toplum, sosyoloji, ekoloji, sistem bilimleri
• Liderlik amacı: Topluma faydalı, insanlığa yararlı, idealist olma
• Lider davranışları: Topluma hizmet etme, toplum için fayda üretme, etik ilkelerle karar verme ve hareket etme, zarar vermeme, başkalarının sınırlarına saygılı olma, tüm paydaşların haklarını gözetme ve dengeleme.
• Yeni oluşumlar: Kurumsal sosyal sorumluluk (Corporate social responsibility), BAWB (Business as an Agent of World Benefit), Kurumsal hayırseverlik (corporate philantrophy), yönetişim (governance),
• Yeni modeller: Hizmetkar Liderlik (Servant Leadership – Greenleaf), paydaş yönetimi (stakeholder theory), Social innovation (sosyal yenilik), stewardhip (hizmetkarlık anlayışı)
• Bizdeki yansımaları: Lonca sistemi, “insanların en hayırlısı insanlara faydalı olan ve hizmet edendir” Hadisi.
• 21. yüzyılda liderler: İnsanlık için fayda ve toplum için hizmet üretmeli, sosyal sorumluluk sahibi olmalılar.

4) RUHSAL LİDERLİK

• Çıkış noktası problemler: Manevi boşluk, psikolojik problemler, bunalımlar, yalnızlık, anlamsızlık, izolasyon, ego merkezlilik, vahşi kapitalizm, belirsizlik ve kaos
• Temel disiplinler: Dünya dinleri, ruhsallık, maneviyat, felsefe, varoluş felsefesi, kozmoloji
• Liderlik amacı: Derin, anlamlı, samimi, içten, sade, alçakgönüllü, şefkatli, sevgi dolu olmak
• Lider davranışları: Derinleşerek kendini keşfetmek, evreni ve kendini okumak, evrendeki amacını bulmak, ibadet etmek, tefekkür etmek, dua etmek, çalışanların manevi ihtiyaçlarını karşılamalarına olanak sağlamak, evreni keşfetmek
• Değerler ve yetkinlikler: kendini aşma, tevazu, sevgi, duruluk, içtenlik, aşkınlık, sıfır olma, varlıkla uyum, herkesle diyalog, ruhsal duyarlılık, derinlik, içtenlik, hoşgörü, kalple iletişim
• Yeni oluşumlar: Yönetim Akademisinde Ruhsallık, Din ve Maneviyat Bölümü (Management Spirituality and Religion), İş hayatında maneviyat akımı (Spirit at work)
• Yeni Modeller: Ruhsal Liderlik (Spiritual Leadership), İnanç Merkezli Liderlik (Faith Based Leadership), Aşkın Liderlik (Transcendent Leadership)
• Bizdeki yansımaları: Sufizm, Mevlana, Yunus, Hacı Bektaş, Tasavvuf
• 21. yüzyılda liderler: Kendi özünü, evreni, yaradılışı keşfetmeliler, anlam üretmeliler; içten, affedici, derin ve samimi olmalılar.

5) HOLİSTİK LİDERLİK

• Çıkış noktası problemler: Parçalanmışlık, bütünü gözden kaçırma, büyük resmi görememe, sistemci düşünememe, kısa vadeli hareket etme
• Temel disiplinler: Komplekslik Bilimleri, Sistem Bilimleri, Kuantum Fiziği, Kaos Teorisi, Ekoloji
• Lider davranışları: Sistemi görme ve yönetme, parçaları birleştirebilme, sentez yeteneği, sistemci düşünme, kompleks düşünebilme, ekosistem düşüncesi, mikro ve makro sistemler arası bağlantılar kurma, disiplinler arası düşünme, yatay bağlantılar kurma
• Değerler ve yetkinlikler: Holistik düşünce, kompleks düşünme, ekolojik denge, sistem duyarlılığı, ikinci dereceden öğrenme, Kuantum yetenekler
• Yeni oluşumlar: Beşinci disiplin, komplekslik bilimleri, kaos teorisi, quantum fiziği, öğrenen organizasyon, constructivism, emergence
• Yeni modeller: Kuantum Liderliği, Holisitk Liderlik, Kuantum Liderliği, Kuantum Yetenekleri
• Bizdeki yansımaları: Alev Alatlı, eğitimde Quantum reformu, Beyaz Nokta vakfı..
• 21. yüzyılda liderler: Büyük resmi görmeli ve sistemci bakış açısına sahip olmalı.

6) KÜRESEL LİDERLİK

• Çıkış noktası problemler: Etnosentrizm, kasaba çaplı düşünme, lokal sınırlara hapsolma
• Temel disiplinler: Kültürler arası yönetim, Uluslararası Ticaret, Uluslararası Yönetim ve İşletme, Küresel Yönetim
• Liderlik amacı: Küresel, bütüncül, global, entegre bakış açısı
• Lider davranışları: Bütün insanlığı düşünme, evrensel düşünme, farklı görüşler arası sentezi ve dengeyi yakalama, farklılıklara saygılı olma, kültürler arası iletişim ve empati kurma, sistemler, kültürler ve toplumlar arası bağlantı ve diyalog kurma
• Yetkinlikler ve değerler: Kozmopolit esneklik, çok kültürlülük, küresel duyarlılık, yaratıcılık, küresel düşünme, global vizyon, evrensel vatandaşlık, müzakere ve diyalog becerileri, küresel ekosistem düşüncesi, sentezci düşünme, evrensel saygı ve hoşgörü, diyalog, empati, açıklık, çok kültürlülük, network
• Yeni oluşumlar: Entegre yapılar, iletişim ağları, sanal ve yatay iletişim ve etkileşim platformları, küresel networkler, küresel sivil toplum oluşumları, kollektif şuur ve öğrenme ortamları
• Yeni modeller: Küresel Liderlik, sürdürülebilirlik, sosyal sorumluluk, BAWB, küresel barış, karşılıklı bağımlılık
• Bizdeki örnekler: Küresel vizyona ve yurtdışı tecrübesine sahip kozmopolit aydınlar, akademisyenler, diyalog ve kültür elçileri
• 21. yüzyılda liderler: Küresel bir vizyona ve kozmopolit esnekliğe sahip olmalı.

7) POZİTİF DEĞİŞİM LİDERLİĞİ

• Çıkış noktası problemler: Aşırı hantallık, bürokrasi, entropi, heyecansızlık, atalet, ülfet
• Temel disiplinler: Örgütsel gelişim, kurumsal değişim ve dönüşüm, strateji, yenilik, inovasyon
• Liderlik amacı: Pozitif değişim oluşturmak
• Lider davranışları: İnsan sistemlerinde pozitif değişim oluşturmak, kalıplardan çıkmak, esnek olmak, değişime açık olmak ve yol göstermek, kaos içinde yüzmek, belirsizlikle baş etmek, değişimi yönetmek, akışa uyum sağlamak, sistemler arası iletişim ve diyalog sağlamak
• Yetkinlikler ve değerler: Esneklik, sistemci düşünme, değişime adapte olma, dinamik manevra kabiliyetleri, ekosistem düşüncesi, insanları etkileme, umut yeşertme, değişimi tetikleme, yaratıcılık, yenilik üretme
• Yeni oluşumlar: Transformasyonel Liderlik, Vizyoner Liderlik, Değişim Liderliği, Dönüşümcü Liderlik
• Yeni Modeller: Appreciative Inquiry, sosyal yenilik, Tipping point, Kelebek etkisi, kaos teorisi, quantum, internet ve e-dönüşüm, öğrenen organizasyon, POS
• 21. yüzyılda liderler: yenilik üreterek pozitif değişim ve dönüşümü sağlamalı

8) ANLAM ODAKLI LİDERLİK

• Çıkış noktası problemler: Boşluk, anlamsızlık, kuru organizasyonlar, materyalizm, pozitivizm
• Temel disiplinler: Ruhsallık, duygular, zihin, fenomenoloji, felsefe, din, sanat, estetik, dil, epistemoloji
• Liderlik amacı: Derin, anlamlı, farkındalık ve bilgelik sahibi olmak
• Lider davranışları: Anlam arama, kuantum hissediş, boyutlar ötesi hissediş, bilgelik, tefekkür, hikaye anlatma, temsiller ve semboller kullanma, güçlü analoji ve metaforlar bulma, ilham arama
• Değerler ve yetkinlikler: derinlik, sezgi, duruluk, sadelik, farkındalık, duyarlılık, hayal gücü, basiret, firaset, altıncı his, kreatif düşünce, ilham
• Yeni Modeller: Timelessness (zamansızlık), Flow experience (akış deneyimi), storytelling, metaphors, language, meaning, self-awareness, sense-making, Quantum skills, reflection, calling
• 21. yüzyılda liderler: anlamı keşfetmeli, yakalamalı ve anlam üretmeliler.

SENTEZ:

EVRENSEL İYİ İNSAN OLMAK LİDERLİKTEN ÖNCE GELİR!