Geleneksel halk edebiyatımızda Gül motifi

Halk edebiyatımızda Gül’ün ayrı bir yeri vardır. Ta Hz. Âdem’den İbrahim Peygamber’e ve en son peygamberimiz Hz. Muhammed’e kadar insanlık tarihinde ve toplum yaşantımızda gül veya çiçek ayrı bir sembol olarak algılanmıştır. Diyeceğim şu ki gülün insanlık tarihinde önemi ta eski çağlara kadar gider. Hatta dört mevsimden birinin adı “gül mevsimi’ dir. Osmanlı tarihinde bir dönemin adı da “Lâle Devri” ( Lâle Devri, 1718- 1730 ), yılları arasında geçer. Geleneksel Halk Edebiyatımızda gül temalı şiirler, şarkılar, ilahiler, türküler ve maniler kuşaktan kuşağa bugüne değin söylene gelmiştir. Yine edebiyatımızda “<ı>gülü tarife ne hacet” diye bir söz vardır. Yalnız bizde değil, bütün dünya edebiyatında gülün ayrı bir yeri vardır. Ünlü şairlerimizden Baki’nin Fuzuli’nin, Yahya Kemal’in, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ve Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın gül üstüne yazılmış şiirleri vardır.

Hatta Sezai Karakoç yeni bir anlayışla modern şiir tekniğiyle güle dair yazmış olduğu şiirlerini <ı>“Gül Muştusu” adını taşıyan bir kitapta toplamıştır. Batıda güle roman bile yazılmıştır. Halkımız arasında gül kokusu Hazreti Muhammed’in teri olarak bilinir. Gül sevgisi dostluğu, muhabbeti artırır. Gül edebiyatımızda bir sembol bir motif olmuştur.” Bu bakımdan <ı>Ümmi Sina’nın “Gül alurlar gül satarlar / Gülden terazi tutarlar/ Gülü gül ile tartarlar / Çarşı pazar güldür gül “ mısralarına bir başka şair de : <ı>“Gül alıp satmanın zamanı değil” diye cevap vermişlerdir.

Baki, Nedim, Fuzuli ve Ahmet Haşim’den sonra Modern Türk edebiyatında Güle dair şiir yazan pek çok şairlerimiz vardır. Recai Zade Ekrem, Cenap Şahabettin, Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Mehmet Akif Ersoy, Faruk Nafiz Çamlıbel, Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl, Nazım Hikmet, Behçet Necatigil, Edip Cansever, Hilmi Yavuz, Feyzi Halıcı, Lale şairi Abdullah Satoğlu, Arif Nihat Asya, Ahmet Kutsi Tecer, Zeki Ömer Defne, Cahit Sıtkı, Cahit Külebi, Mehmet Çınarlı, Cahit Zarifoğlu, Turgut Uyar, İlhan Berk, Dilaver Cebeci, Ayhan İnal, Özdemir Asaf, Sedat Umran, ve Yavuz Bülent Bakiler gibi daha birçok şairlerimiz gül üstene şiirler yazmışlardır. Halk Şairlerimizden Yunus Emre, Gül şehri, Seyit Nesimi. Aşık Ömer, Karacaoğlan, Ercişli Emrah, Bayburtlu Zihni, Gevheri, Âşık Veysel gibi.. Yerimiz müsait olsaydı hepsinden birer dize örnek vermeği çok isterdim.Adını yazmadıklarım beni bağışlasınlar. Elbette Gül için şiir yazanlar, sadece bu şairlerden ibaret değildir ( 1 ). Araştırma yapılacağı zaman geleneksel Halk Edebiyatımızda gül motifi üzerine söylenmiş birçok sözlerin, gülle başlayan ve gülle biten adların yer aldığı, bu konuda söylenmiş manilerin bile çoğunlukta olduğunu görmek olasıdır (mümkündür).Yine halkımız arasında yerinde söylenmiş bir manidar söz daha vardır: “<ı>Gülü seven dikenine katlanır”, <ı>gülüne bak goncasını al” atasözlerimizde olduğu gibi <ı>GÜL sözcüğünün geleneksel halk edebiyatımız içinde büyük bir yeri vardır. Biz bu yazımızda
Güle dair azda olsa değinmek istiyoruz. Bu alanda araştırma, inceleme
yapacak olan genç halk bilimci (Genç folklorcu ), arkadaşlarımıza yararlı olabilirsek kendimizi mutlu sayarız. Her yıl yurdumuzda birçok şenlikler, gül konusu bağlamında etkinlikler düzenleniyor.

Âşıklar Şenliği, Âşıklar Bayramı, Güvercin Yetiştirme yarışmaları, Cirit Oyunları gibi bir de Gül Şenliği vardır.
Bir özel kent olan Gül diyarı Konya’da her yıl Konya Kültür-Turizm Derneği Başkanı ve Konya Eski Senatörü Sayın Feyzi HALICI’ nın katkılarıyla bu gül şenlikleri, yarışmaları düzenleniyor. Gül motifi, kilimde, halıda, saksıda, taşta, mermerde, gergefte, telde, duvakta oya oya, nakış nakış işlenmiştir. Askerin mektubunda bir tutam gülkurusu vardır.

Genç kızların mendillerinde gül motifi renk renk işlenmiştir. Yavuklusuna bu işlenmiş gül kokulu mendiller armağan ederler. Hz. Muhammed’in teri gül kokusu diye anılır. Mevlitlerimizde gül suyu, şerbetlerle bu inançla dağıtılır, konuklara ikram edilir. Mesnevi’de Hz. Mevlana’nın gülü çok sevdiği anlatılır. O kadar çok sevmiş ki gülü, eserlerinde tam altı bin kez kullanmıştır. Günümüzde ve geçmişte yerli ve yabancı yazarların hiç biri Mevlana kadar gülü kullanmamıştır. Bu nedenle her yıl Konya’da Gül Şenlikleri düzenlenmektedir. İyi cins, iyi gül yetiştirenlere armağanlar veriliyor. Bu arada Konya’da gül Şeyhi seçiliyor. Seçilenlere Gül Şeyhi unvanı veriliyor. Tıpkı güreş Ağası gibi. Bu sebeple Şeyhin seçilmesi oldukça güç oluyor. Bu konuda bir öykü vardır, sırası gelmişken bu öyküyü sizlerle paylaşmak istiyorum:<ı> Konya’da tam yedi yıl üst üste birincilik alan bir gül şeyhi varmış. Bu şeyh bir gün iddialı olarak şöyle konuşmuş: “ Kim benim güllerim kadar iyi ve kaliteli gül yetiştirirse ona kızımı vereceğim diye söz vermiş. Bir genç ’de bu şeyhin kızına âşık olmuş. Sözünü fırsat bilerek bir yolunu bulup, şeyhin yanına bahçıvan oluvermiş. Böylece iyi gül yetiştirmenin sırlarını öğrenmiş. Gerçekten o günden bu güne değin Konya’da güzel gül yetiştirmek bir gelenek haline gelmiştir .“Nihayet Gül Şeyhi verdiği sözünü tutup
kızını bu gence vermiştir. Gençte bu suretle muradına ermiştir. Bu amaçla her yıl Konya’dave Isparta’da iyi gül yetiştirme gelenekleri devam etmektedir. Gönül arzu ederdi ki bu gelenek yurdumuzun tüm illerinde yapıladursun..

Çünkü <ı>“gülü seven dikenine katlanır” derler. Gülü seven insanları da sever derler. Şimdi buraya kadar gelmişken, ad olarak gül ile başlayan ve gül ile biten isimlerden birkaç örnek vermek istiyorum.

1- BAŞI GÜL İLE BAŞLAYAN ADLAR Gül, Güllü, Güler, Gülbin, Gülriz, Gülcan, Gülbay (erkek), Gülay, Gülali, (erkek), Gülsevi, Gülsevin, Gülsevinç Gülsevim, Gülseven, Gülsevda, Gülşirin, Gülbi, Gülbeyaz, Gülbahar, Gülderen, Gülseren, Gülveren, Gülsev, Gülsevi, Güldane, Gülenay, Gülayşe, Gülbir, Gülsen, Gülşen, Gülsüm, Gülen, Gülben, Gülsevda, Gülsiye, Gülbiye, Gülname, Gülcelal (erkek), Gülcemal (erkek), Gül Ahmet, (erkek), Gülnaz , Gülnihal, Gülnur, Gülniş, Gülender, Gülce, Gülçin, Gülcük, Gülçiçek, Gülgün, Gülsema, Gülbey( erkek), Gülağa (erkek), Gültekin (erkek), Gülmercan, Gülşad, Gülcan, Gülşah, Gülistan, Gülzade, Gülpaze, Gülfem, Gülafer, Gülfidan, Gülgida, Gülcihan (erkek), Gülamber, Gülbün, Güldane, Gülten, Güldeste, Gülhan, Gülhayat, Gülgonca, Gülizar v.s. gibi isimler başı gül ile başlayan isimlerdir.

2-SONU GÜL ile BİTEN ADLAR Yine halkımız arasında kadın ve erkek isimlerinden sonu gül ile biten adlarda şunlardır: Ayşegül, Akgül, Ağgül, Aygül, Badegül, Birgül, Bağdagül, Bahtıgül, beşgül(erkek), Betigül, Edagül, Ergül (erkek) Destegül, Esengül (erkek), Goncagül, Erengül, (erkek), Songül, Şengül, Birgül, Gülcegül, Nurgül, Hüsnügül, İncigül, Lalegül, Rengigül, Yerengül, Sarıgül, Yurdagül, v.s.… Bu örneklerde görüldüğü gibi sonu gül ile biten kız ve erkek adları vardır.(2)