- Kategori
- Kültür - Sanat
GERİDE KALANLAR ( 7 )
GERİDE KALANLAR ( KÜLTÜR, SANAT, EDEBİYAT, BİYOĞRAFİ )
MARDİN VE YÖRESİNDE ACI KAHVE ( MIRRA ) :
Yukarıda bayram kutlamalarında söz ederken yemekten sonra kahvenin de ikram edildiğini söz ettik. Genel olarak Anadolu’da kahvenin, kahve ikram etmenin ayrı bir geleneği vardır. Kahvenin türkülerimizde ve ata sözlerimizde ayrı bir yeri olduğunu hepimiz biliyoruz. Ünlü halk ozanı, Toros’ların büyük şairi Karacaoğlan’ı bir şiiriyle anmadan geçemeyeceğim :
Bana kara diyen dilber
İllerde konup göçerler
Ağalar, beyler içerler
Kahve de kara değil mi?
Karaca oğlan bunu söylerken Diyarbakırlı ünlü ses sanatçısı Şark Bülbülü Celal Güzel Sesi’n sesini Gazi Köşkü sırtlarında duyar gibiyim, Celal Güzelses bir Diyarbakır türküsünde:
Odasına vardım kahve pişirir
Kınalı parmaklar fincan devşirir
O yârin bakışı aklım şaşırır.
Mardin Folkloru Gelenekler ve göreneklerini incelerken dikkatimizi en çok çeken ve adı ile ünlü Acı Kahve (Mırra)’dan söz etmenden geçmek istemiyorum. Öyle sanıyorum ki bu etkinliğimiz sırasında sizlere geleneklerimiz arasında yer alan Acı kahve’den de bir ikram verilecektir. Kahve Anadolu’nun her kentinde ( Geride Kalanlar / Abdülkadir Güler -Söke- 2020 )
ve her ailesi tarafından konuklarına ikram edildiği bilinen bir gerçektir. Hatta ata sözlerimiz arasında söylenen bir güzel söz de vardır:
“Bir acı kahvenin kırk yıl hatırı vardır“ diye. Bir başka şiirsel bir sözde ise :
”Gönül ne çay ister, ne kahvehane, gönül sohbet ister kahve bahane”
diye bilinen bir sözümüz daha vardır. Anadolu geleneğinde konukları ağırlamada kahvenin ayrı bir yeri vardır. Ben burada Acı Kahve yani MIRRA’dan biraz söz etmek istiyorum.
Acı kahve Mırra içme geleneği sadece Güneydoğu Anadolu illerinin bazı yörelerinde vardır.
En çok Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır illerimizde kullanılmaktadır.
Acı kahvenin tiryakileri genel olarak yaşlı erkekler arasında yer alır.
Mardin Köylerinde genel olarak erkeklerin katıldığı, az sayıda kadınlarında yer aldığını görmek olasıdır. Acı kahvenin ardından mutlaka sigara ikram edilir. Acı kahve yani mırran’nın özel bir yapılışı vardır. Daha çok düğün, doğum günleri, taziye ve yas günlerinde ikram edilir.
Acı günlerimizde mırranın ikram edilmesi yas günlerimizde acının paylaşılmasına işaret edilir.
Çünkü mırra’ın anlamı da acı demektir.
Mardin’in özellikle Kızıltepe Ova köylerinde acı kahvenin verilmesi daha çoktur.
Yıl 365 gün, 52 hafta ve 12 ay olarak devamlı köy odalarında özel tutulmuş kahveciler tarafından acı kahve yani mırra ikram edilir. Örnek olarak Mardin köylerinde Kikan ve Ğelecan aşiretleri arasında acı kahve verme geleneği daha yoğundur. Özel bir yapılışı vardır. Acı kahveyi herkes verebilir mi? Hayır diyebilirim. Bu babadan oğula gelenek halinde geçiyor.
Acı kahvenin verme şartları da vardır. Hali, vakti yerinde olan, konukları seven, toplum arasında sözü geçen, aşiret reisleri tarafından bu acı kahve ikram edilir. Ağa, beğ, makul gibi. Acı kahvenin malzemeleri, kulpsuz iki fincan, koca bir mangal, maşa, kürek, çeşitli, küçük büyük güğümler, Boy boy ibriklerden oluşuyor. ibrikler çinkodan Yapılır.
Sözü kahveden açmışken Mardin ve yöresinde kahve ile ilgili birkaç yöresel atasözlerden sunmak istiyorum :
Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır
Köylünün kahve cezvesi karaca, ama içmesi sürece.
Su gibi temiz, ama kahve gibi aziz ol,
Kahve dövücüsünün hık deyicisi.
Taze elden, taze kahve içelim,
Kahve obadan, ekmek babadan,
Gönül ne kahve ister, ne kahvehane,
Gönül sohbet ister, kahve bahane. (1 )
1- Geride Kalanlar / Abdülkadir Güler Söke- 2020.
Kahve gibi kavrulduk, dumanı ile savrulduk.
Kahve acı, sohbeti tatlı, Kahvesi içilen eve kemlik edilmez,
Kahve Yemenden gelir, gülü çemenden gelir.
(Halk Türküsü), Ağalar, beyler içerler,
Kahvede kara değil mi- Karacaoğlan.(6)
Bu güzel sözlerden başka bir de halk edebiyatımız içinde yer alan ama
Mardin ve yöresinde bilinen söylenen kahve ile ilgili maniler de vardır.
Bu güzelim manilerden de bir kaçını sunmak istiyorum izin verirseniz
Kahve Yemenden gelir
Bülbül çimenden gelir
Ak topuk, beyaz gerdan
Her gün hamamdan gelir.
Kahvelerim pişti gel
Cezvelerim taştı gel
İyi günün dostları
Kötü günüm geçti gel.
Kahve içtim dilim yandı
Döküldü kilim yandı
Kilimde baba çıksın
Bahçemde gülüm yandı. (7).x
Kahvenin Faydaları:
Yabancı dilde Caffea / Arabicia ve bizde acı kahve veya mırra diye bilinen kahvenin birçok faydaları da vardır. Kahvenin ana vatanı yemendir. Türkler vasıtasıyla önce Avrupa’ya, daha sonra bütün dünyaya yayılmıştır. Yapılan araştırmalara göre : Kahve insanı diri tutar, birçok hastalığa iyi gelir. Sinirleri yatıştırır, bir kahve içimi sinirleri dinlendirir, beyinin daha düzenli çalışmasını sağlar. Hazmı kolaylaştırır, oruçlu günlerde susamayı önler, Tifüs hastalığına iyi gelir, Mantar, nikotin gibi zehirlemelere karşı iyi gelir. Ayrıca çok fazla alındığında zararlıdır. (8)
Sözü kahveden açtık yazımızı bir fıkra ile bitirmek istiyorum:
Kahvecinin biri kahve için zam yapmak istemiş.
Eline bir kalem almış ve şöylece yazmış:
Kahve Yemen'den gelir yolu ırak,
Beş lira yetmiyor, on lira bırak /
deyip bu tağıdı duvara asmış.
Bunu gören müşterilerden biri de eline kalemi alıp
o da şunları yazmış:
Kahve Yemen'den gelir , yolları sapa,
Beş lira yetmiyorsa kahveyi kapa,
diye yazmış.
Bunu gören kahve sahibi zam yapmaktan vazgeçmiş,,,
Yazımız devam edecek. Sevgili okurlarım.
Cümlenize sağlıklı günler diliyorum.
Hoş ve esen kalınız efendim...
1- Mardin Folkloru ( Gelenektler- Görenekler, Marev Vakfı Yayınları- Ankara 1998)
Abdülkadir GÜLER
04 Ekim 2020- SÖ KE