Grizu - Maden ocaklarındaki ölümler durdurulabilir

Maden ocaklarında işçilerimiz ölmesin, aileler sönmesin

Bugün size Doçent Dr.ağabeyimden bir yazı daha sunuyorum. Yazı geç kaldı ama olsun. Böyle konular önemini hiçbir zaman yitirmez.Onlar sayesinde kışın evlerin bir kısmı ısınıyor, gemiler yürüyor, demir işleniyor, daha neler yapılıyor. Ama onlar ölüyor…

Çocukluğumdan beri Türkiye’de maden ocaklarında “grizu patlaması oldu. 20 işçimiz öldü, ” gibi yüreğimizi parçalayan haberleri duyarak büyüdük. Yahu yok mu bunun bir çaresi? Tabi ki var.

2005 yılında, bir kongrede tesadüfen Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdür Muavini İbrahim Çakmak beyefendi ile tanıştık. O zamanki Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler üç yıldan beri bu makamda idi. Hilmi Bey, İbrahim Bey’den her türlü enerji kaynaklarımız konusunda bilgi istemiş, İbrahim Bey de diğer bilgiler yanında Zonguldak’taki kömür madenlerimizin galerilerinin grizu potansiyelini de raporlarına eklemiş. Grizu doğal gaz gibi patlayıcı, yanıcı bir gaz. Polonyalılar bundan 30-35 yıl önce kömür madenlerindeki tehlikeyi şu şekilde çözmüşler. Galeri boşluklarına hava pompalanmış. Grizu gazını pompalarla dışarı almışlar ve enerji ihtiyaçları için kullanmışlar.

Zonguldak’taki grizu rezervleri 3 milyon metreküp cıvarındaymış. Bunu da, ihaleye çıkması için İbrahim Bey Hilmi Bey’e teklif etmiş. Bundan bir sene sonra, Enerji Bakanı Hilmi Güler’i Bahçeşehir Üniversitesi’ndeki enerji konferansında yakaladım ve sordum: “İhale işi ne oldu?” dedim. “İhaleye çıktı dediler. Şimdi durup bir düşünelim. 30-35 sene önce Polonyalılar bu işi çözüyor da 60 senedir bu problem Türkiye’mde niçin çözülmüyor? Daha birkaç gün önce Bursa’mızda aynı sebepten 19 işçimizi kaybettik. 19 aile söndü. Daha önceki, daha da önceki Enerji Bakanlarımız olayı nasıl oluyor da bilmiyorlardı? 72 Milyonluk Türkiye’de biz hâlâ bu haberleri duya duya mı öleceğiz? Yeter! Hep birlikte bir çare bulalım.

Akıllı bir hareket ölümleri ve felaketleri durdurup olayı tersine çevirebilir. Enerji Bakanı ihaleye çıktı demiş. Ben pek sanmıyorum ama, acaba gerçekten çıktı mı, bunu da önümüzdeki günlerde öğreneceğiz.

Grizu ne demektir? Grizu patlaması nedir?

Grizu patlaması, belli oranlardaki metan gazıyla havanın karışarak oluşturduğu patlamadır. Patlamanın gerçekleşebilmesi için minimum %12 oranında oksijen gerekmektedir.Havada %5-6 oranında bulunan metan gazı ancak bir sıcaklık etkisiyle yanarken, metan oranının %5-16 olması durumunda patlayıcı özellik kazanır. En kolay patlama metan oranının %8, en şiddetli patlama ise %9, 5 olduğu durumda gerçekleşir.

Günlük hayatta soluduğumuz atmosferik hava hacmen % 79, 04 Azot, % 20, 93 Oksijen ve %0, 03 Karbondioksit ihtiva etmektedir. Yer altı maden ocaklarında hava ise; gazların, tozların ve buharların bir karışımıdır. Atmosferik hava ve atık gazlara ek olarak zehirli ve parlayıcı/patlayıcı özellikteki gazları da içerebilir. Maden havasındaki kirleticilerin miktarı, madenin çeşidi, üretim metodu, havalandırma sistemi, mekanizasyon ve diğer birçok faktörle doğrudan ilgilidir. Çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumak, ortama yayılan parlayıcı ve patlayıcı gazları dışarı atmak veya drene etmek için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Madenlerde kaza sonucu en fazla ölüm, metan (grizu) patlamaları nedeniyle yaşanmaktadır. Kimyasal formülü CH4 olan metan renksiz, kokusuz ve patlayıcı bir gazdır. Özgül ağırlığı 0, 55 g/cm3 olduğu için havaya göre daha hafif bir gaz olan metan, zehirli olmamakla beraber, maden havasında oksijen oranını % 12’nin altına düşürecek kadar yoğun ise boğucu özellik göstermektedir. Grizu, metanla havanın karışımını ifade etmektedir. Metan (grizu) patlaması, maden havasında % 4 – 15 metan bulunduğu durumlarda gerçekleşebilir; en güçlü patlama ise % 9, 5 metan ihtivası ile meydana gelir. % 15’in üzerinde metan ihtiva eden ortamlar ise, yanıcı ve parlayıcı özellik taşımaktadır. Tutuşma sıcaklığı 650–750 santigrad derece olan metanın 1 kilogramının yanması neticesinde 13300 Kcal ısı açığa çıkmaktadır ki; bu oran 1 kg barutta 580 Kcal’dir.

Metan yeraltı maden işletmelerinde üç şekilde maden havasına karışabilir: 1) Kazı sırasında ortama metan yayılması, 2) Metan boşalması (arından ortama metan yayılımı), 3) Ani metan çıkışı (degaj).

Ayrıca kömür aynasından, makine tarafından kazılan kömürden ve konveyörde taşınan kömürden de metan çıkışı gözlenebilir.

Metan; hazırlık süresinde açılan baş yukarılarda, kör bacalarda, ayak arkalarında, jeolojik olarak kalınlığı sabit olmayan alanlardaki tavan boşluklarında, panoyla tavan yolunun kesişim noktasında oluşan boşluklarda ve baraj arkalarında görülür. Metan gazı normal havadan hafif olduğu için yükselir ve dışarıya alınmazsa tavanla bir engelleyici arasında sıkışıp toplanır.

Metan patlaması yeterli miktarda oksijenin (% 12 den yüksek), patlayıcı gazın CH4 (% 4–15) bir araya gelmesi ve bir tutuşturucu kaynağı ile teması sonucunda gerçekleşir. Tutuşma kaynakları açık ateş, fazla ısınan yüzeyler, sürtünme veya elektrik ile oluşan kıvılcımlar ve patlayıcılar olabilir. Patlama sırasında ortamın genişliğine göre sıcaklık 1850–2650 0C’ye ulaşırken patlama sonrasında basınçlı hava dalgası ve alev dalgası etkili olur, alev dalgası ikincil ve üçüncül patlamalara neden olabilir.

Metan patladıktan sonra patlama noktasında yüksek bir basınç kuvveti ile “ileri şok” olarak adlandırılan hava dalgasını oluşturur. Patlama noktasındaki gazların soğuması ve su buharının yoğunlaşması neticesinde düşen basınç etkisi ile “ters şok” isimli ikincil bir etki oluşur bu ters şok ileri şoktan daha düşük kuvvetli olmasına rağmen daha fazla yıkıcı etkiye sahiptir.

Grizu Patlaması ile mücadele üç aşamada yapılabilir:
1. Metan birikiminin önlenmesi,
2. Biriken metanın alev almasının engellenmesi,
3. Patlamanın yayılmasının sınırlandırılması.

Metan birikiminin önlenmesi için; Metanın drenaj ile önceden tahliyesi tercih edilmelidir. Grizulu madenlerde doğal havalandırma yerine mekanik havalandırma yapılmalıdır. Ortamdaki metanın tahliyesini sağlamaya yeterli havanın geçişine imkan verecek kesitte taban, tavan yolları oluşturulmalıdır. Aynaların havalandırılmasında temiz hava kullanılmalıdır. Çalışma alanında havalandırma doğal havalandırma ile aynı yönde yapılmalı ve ters havalandırmadan kaçınılmalıdır. Maden, içerideki havanın dışarıya çıkacağı şekilde emici fanla havalandırılmalıdır. Tali havalandırma yanlızca hazırlık işlerinde uygulanmalı, üretim panoları ana havalandırma sistemine bağlanmalıdır. Havalandırma kapıları düzgün ve sağlam şekilde kurulmalıdır. Hava kaçakları minimum seviyeye indirilmelidir. Sistematik ölçümlerle havalandırma ve gaz emisyonu takip edilmelidir.

Bunu gerçekleştirmek için; Havalandırma ve gaz ölçümleri için kayıt defterleri ve sistematik planlar bulunmalı ve sürekli güncellenmelidir. Periyodik hava örnekleri alınmalı ve analizleri yapılmalıdır. Havalandırma ve gaz detektörlerinin kalibrasyonu takip edilmelidir. Gaz ölçümü ve havalandırma için özel nitelikli personel bulunmalıdır.

Biriken metanın alev almasının engellenmesi için; Yeraltında açık alev, kibrit veya sigara kesinlikle bulundurulmamalıdır. Aydınlanma için akülü lambalar kullanılmalıdır. Elektrikli ekipmanları alev-sızdırmaz olmalıdır.

Patlamanın yayılmasının sınırlandırılması için; Maden mümkün olan en fazla sayıda bağımsız havalandırma bölümlerine ayrılmalıdır. Grizu patlamasını takiben oluşabilecek toz patlamaları engellenmelidir. Kalıcı ve kolay ulaşılır kurtarma birimi olmalıdır.

Böyle biri zamanda hala grizu patlaması oluyor ve insanlar ölüyorsa bu insan hatası olamaz. Çünkü olay engellenemez bir teknik arıza değildir. Bir uçağın düşmesine banzemez. Çok basit önlemlerle üstesinden gelinebilecek bir durumdur.

Aşağıdaki siteden yaralanılmıştır.

http://www.hakkinda-bilgi.org/grizu-patlamasi-hakkinda-bilgi+grizu-patlamasi-nedir

Aşağıdaki siteden biraz daha bilgi alınabilir.

http://www.maden.org.tr/resimler/ekler/6e81542b125c363_ek.pdf