Güneşin Bahçesi'nde Hattuşa'dan Hollanda'ya

2 Haziran saat 19.30’da TRT MÜZİK kanalında müzik tarihçisi Oğuz Elbaş’ın araştırmalarının esas alındığı, yine kendisinin yazıp yönettiği Ankara Filarmoni Orkestrası tarafından tarihi, Tiyatral Senfonik bir konser ilk defa Antep’te başarıyla uygulandı. Bu projeye Çin, Rusya ve bazı Batılı ülkeler tarafından istekte bulunulması projenin önemini ortaya koyan gelişmeler olduğunu söylemek isterim.

Hattuşa Projesi, bir Avrupa Birliği projesi olan “Kaleidoscopeurope” sivil toplum diyalogu kültürel köprüler programı kapsamında fonlanarak, İtalyan Kültür merkezinin yönetiminde doğmuştur.

“Hattuşa

yıllar yıllar önce âh nice bin yıl önce

analara bir ana doğar gibi Anadolu!

Hitit bir güneş gibi ufukta görününce

ruhların birbirini tanıdığı bu yerde

dağlar kızıdır Kibele’nin ırmaklar oğlu

yıllar yıllar önce âh nice bin yıl önce

nurdan bir alev yükselir Neşa semâlarından

Hitit pırıl pırıl ve bir Dünya doğar bundan

yıllar yıllar önce âh nice bin yıl önce

kopar sevda sözleri Hattuşa surlarından

âh Hattuşam

sakın bizi kör kuyulardan

âh Hattuşam

ruhumu ışıklarla dolduran…

aşk senden huzur senden bilgi senden

şimdi gururla yaşarız toprağında...

Zaman bir Hitit suyudur unutma!

akar çağlar boyu taş duvarlarından

Hattuşa… Hattuşa… Hattuşa…”

Başlangıçta Hitit dönemini anlatan bu şiirsel ulam Kral (Tamer Levent) ve Kraliçe (Meltem Keskin Bayur) tarafından sunulduktan sonra Ferhat Erdem Kavalla günümüzden Hattuşa topraklarına geniş uzun bir üfleyiş yaptı.

Sahnede Hitit heykelleri, kabartmaları, kostümleri, özgünlüğünden ödün vermeden hazırlanan çalgılar ve arkadan verilen görüntü akışıyla Hattuşaşlıların bir akşam eğlencesine konuk olmuş gibiydik. Şef: Ertuğ Korkmaz'ın yönetiminde Arplar, Lirler tarihin tozları arasından canlanıp günümüze su damlası gibi düşmeye başladı.

Davullar savaş tamtamından barışın, aşkın, mutluluğun danslarına ritim tutmaya başladı.

Hitit çifte kavalı, Hatay’ın kartal kemiğinden yapılmış çifte Zambır'ında karşılık buldu.

“Ezgilerin geçmişine ait bir belge olmadığı” için Hitit uygarlığının mayalandığı topraklarda yani Çorum dolaylarındaki halk türküleri temel alınarak Anadolu ezgilerinden dem tutuldu.

Projenin Hollanda ayağında ise dört sanatçı Orta Çağ kostümleri içinde bütünlüğe hitap ederek folklor çalgılarıyla bağlamalarımıza, nefesli çalgılarımıza eşlik etmesi Doğu Batı ve Hitit sentezinde müziğin evrensel dilini konuşturdular.

Ayrıca sözü edilen döneme ait bilgilerden oluşturulan tiyatral sunumlar ara bölümlerde bütünlük içinde verilerek güçlü bir uyaran etkisi yaratmış.

Bu projenin farklı zamanları aynı mekânda buluşturması sanatın sınır tanımaz boyutlarından biriydi.

Tarih adına, müzik adına, bu konuda yapılan bilimsel çabalar adına çok mutlu olduğumu söylemek isterim.

“Amacım Anadolu’nun geçmiş kültürünü günümüze taşımaktır,” diyen Oğuz Elbaş’ın yazıp yönettiği bu proje metnini benden esirgemediği için hem teşekkür ediyorum, hem de bazı bölümleri sizlerle paylaşmak istiyorum:

“Hitit müzik kültürü içinde yer alan ve çok çeşitli belgelerde tespit edilen 11 çalgı bu proje çerçevesinde dünyada ilk kez yeniden yapılandırılmıştır. Aslına sadık kalınarak üretilmeye çalışılmış olan Hitit çalgıları, 3700 yıl sonra yeniden hayata kavuşturulmuştur.”

“Hitit Çalgılarının Üretilmesi:

Hitit çalgı projeleri, Oğuz Elbaş’ın araştırmaları sırasında elde ettiği belge ve arşivler değerlendirilerek hazırlanmıştır. Öncelikle ODTÜ de görevli akademisyenlerden Özgür Kurç, Soner Seçkiner ile çalışmalar yapılarak belgelerde tespit edilmiş olan çalgıların, ölçümlemeleri yapılmıştır. Bu çalışmalarla elde edilen veriler temel alınarak bu kez İTÜ Türk Müziği Konservatuarı Çalgı Yapım Bölümü akademisyenleri ile lutiye Ozay Önal, anılan çalgıların imalat projelerini hazırlamışlardır. Hitit çalgılarının orijinal boyutlarını belirleyebilmek için günümüze kadar gelmiş kabartmalı vazolar, ortostatlar ve orijinal örnekler kullanılmıştır. Boyut belirleme aşamasında ilk olarak Ankara Üniversitesi Arkeoloji bölümünde görevli akademisyenlerden Aygül Süel, Tayfun Yıldırım, Tunç Sipahi’den görüş alınarak o dönemde yaşayan insanların ortalama boyunun 170 cm olduğu kabul edilmiş, daha sonra bir CAD programı yardımıyla örneklerde yer alan resimlerindeki çalgıların detay boyutları, insan boyuna ölçeklendirilerek saptanmıştır. Ölçeklendirme sırasında çalgılar ile insan boyu arasında doğru orantı olduğu varsayılmıştır. Bu yöntemle Büyük - Küçük Lir, Arp, Bağlamalar, Davul, Kaval-Çifte Kaval, Darbuka, Zil ve Boru çalgılarının ölçeklendirilmesi yapılmıştır. Belirlenen Hitit çalgılarının ölçeklendirme çalışmaları tamamlandıktan sonra büyük-küçük Lir, Arp, Kavallar, Davul, Çalpara, Boru çalgılarının imalat projeleri İ.T.Ü. Türk Müziği Konservatuarı Çalgı Yapım Bölümü akademisyenlerinden Tunç Buyruklar, Şafak Köksal, İbrahim Coşkun, bağlamaların imalat projeleri ise çalgı yapımcısı Özay ÖNAL tarafından hazırlanmış ve üretimleri yapılmıştır. Ancak Davul, Arp, Çalpara ve Boru çalgılarının imalatları ise Feridun OBUL tarafından gerçekleştirilmiştir. Öncelikle ilgili çalgıların üretileceği malzemeler belirlenmiştir. Daha sonra yapılan çalışmalarda ilgili çalgıların bir senfonik orkestra ile birlikte çalınacağı da göz önüne alınarak bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Buna göre senfonik bir seslendirmede çalgılardan daha iyi ses elde edilebilmesi amacıyla orijinal görünüşlerine dokunulmadan bazı küçük teknolojik eklemeler yapılmıştır. Bunlar arasında çalgılarda kullanılacak tellerin eskiden olduğu gibi hayvan bağırsağı yerine teknolojik teller kullanılması, büyük lirde riske girmemek (ses açısından) için ses kutusu üzerinde yer alan eşikte küçük bir ses kutusu ilavesi gibi değişiklikler sıralanabilir. Ayrıca çalgıların ses aralıkları ve akort sistemleri üzerine de detaylı çalışmalar yapılarak gerekli tüm sistemler belirlenmiştir.”

Halil ERDEM