Tüp bebek, en kısa tanım ile yardımcı üreme tekniğidir. Normal koşullarda bebek sahibi olamayan çiftlerde, kadının hamile kalabilmesi için tüp bebek tedavisi günümüzde ilk akla gelen tedavi yöntemlerinin başında yer almaktadır. Tüp bebek tedavisi sabır gerektiren, hem kadın hem de erkek için her ne kadar meşakkatli bir süreç de olsa, teknolojinin getirdiği gelişimle tedavideki başarı oranının artması, çiftlerin tüp bebek tedavisini tercih etmesinde büyük rol oynamaktadır.

Tüp bebek tedavisine kısa bir bakış

Dilerseniz öncelikle kısaca tüp bebek tedavisinin ne olduğuna ve nasıl yapıldığına bir göz atalım.  Tüp bebek yukarıda da dile getirdiğimiz şekliyle, normal şartlarda gebe kalamayan kadınlara uygulanan bir tedavi yöntemidir. Kadına ait olan yumurta ile erkek sperminin dış ortamda laboratuvarda döllenmesi ve embriyonun kadının rahmine transferi ile tüp bebekişlemi gerçekleştirilmiş olur. Tabii ki bu, bu kadar kısa ve kolay bir süreç değildir. Öncelikle anne adayının bu tedaviye uygun olup olmadığının iyi şekilde değerlendirilmesi gerekiyor. Annenin yumurtalarının kaliteli ve döllenme için yeterli düzeye getirilebilmesi için 4 aşamalı bir ilaç tedavisi aşamasından da başarı ile geçmesi lazım. Diğer taraftan babadan da en uygun ve en iyi spermin elde edilmesi için sperm ayrıştırma işleminin de sağlıklı sonuçlandırılması gerekiyor. Ardından döllenme için her şeyin sorunsuz gerçekleştirilmesi, son olarak da rahme transfer sonrasında embriyonun rahimde tutunması için 11 haftalık bir bekleme döneminin de atlatılmasıyla tedavide mutlu sona ulaşılmış olunmaktadır. Tüm bu süreç ve aşamaların herhangi birinin istenilen düzeyde olmaması, tedavinin sil baştan yeniden yapılması anlamına gelir. Bu da hem anne hem de baba için moral ve umut açısından bir çöküşün nedeni olabilmektedir.

Öncesi ve sonrasıyla tüp bebek

Her hastalık, zaman içerisinde tanınır, bilinir ve çözümlenir. Yılar önce bir çok insanın ölümüne neden olan ve çaresi bulunmayan pek çok hastalık günümüzde artık sıradan birer hastalığa dönüşmüş, basit birkaç ilaç ile tedavi edilir boyuta ulaşmıştır. Tüp bebek tedavisi de böyle bir süreçten geçmektedir. Üstelik bu tedavi henüz daha çok genç yeni olan bir tedavi türü. Tarihi geçmişi bundan sadece 35 yıl öncesine dayanan bir geçmişe sahip olan tüp bebek tedavisi dünyada ilk olarak İngiltere’de başarılı sonuca ulaştı. Türkiye’nin ilk tüp bebek başarısı ise 1987 yılında gerçekleşti. Tüp bebek tedavisinde aradan geçen 35 yılda, milyonlarca deneme ve bir okadar da başarılı sonuç beraberinde de birçok yeni uygulamayı, gelişmeyi ve daha kısa sürede daha başarılı tedaviyi de ortaya çıkardı.

Tarihte tüp bebek tedavisi aslında bebek sahibi olma amacıyla değil, yumurtalarında çeşitli hasar ya da sorun olan kadınların bu sorunlarının giderilmesi amacıyla uygulanan bir tedavi yöntemiydi. Ancak sonraları kısırlık tedavisi için de devreye giren tüp bebek uygulaması artık günümüzde neredeyse sadece bu amaç için kadınların başvurduğu bir yönteme dönüşmüştür.

Tüp bebek tedavisine başlanıldığı ilk 10-15 yıl, kadından daha fazla yumurta elde edebilmek için çok sayıda iğne yapılmaktaydı. Bu durum tedavide kadının bazı yan etkilere maruz kalmasına neden olmaktaydı. Ancak zamanla anlaşıldı ki asıl olan yumurta sayısının fazlalığı değil, eldeki yumurtanın kalitesiydi. İşte bu durum tüp bebek tedavisinde belki de ilk dönüm noktasıydı. Bu farkındalık tedavinin yönteminde de değişimi beraberinde getirdi. Artık tedavi kadının yumurtasını iyileştirme, kaliteli hale getirme yöntemine doğru yön değiştirdi. Günümüzde kadın yumurtasının baskılama, uyarılma, olgunlaşma ve rahimde tutunma evreleriyle ilaç alma konumundadır.

Yine ilk yıllarda tüp bebek tedavisinde yaşanan sıkıntılardan biri de çoğul gebelikti. Bunun nedeni ne kadar çok embriyo transfer edilirse gebeliğin o kadar çok tutma şansı olması inancıydı. Bu ilk bakıldığında çocuk sahibi olma isteğiyle yanıp tutuşan çiftler için hoş bir durum gibi görünse de aslında bu hem anne hem de bebek için bir risk taşımaktadır. Günümüzde tek bir embriyo transferi ve yasalarda bu yöndeki zorunlu şartları çoğul gebelik riskini en aza indirmiş durumdadır.

Geçmiş dönemlerde tüp bebek uygulamasında hoş olmayan durumlardan biri de embriyonun rahme transferi sırasında anneye hiçbir uyuşturma işlemi yapılmadan gerçekleştiriliyor olmasıydı. Takdir edersiniz ki bu da annenin bu işlem sırasında oldukça canının yanmasına neden olmaktaydı. Sırf bu nedenden dolayı pek çok kadın tüp bebek tedavisinden korkmuş ve tedaviye yanaşmamıştır. Ancak günümüzde teknolojinin gelişmesi, tedaviyi yürüten doktorların işin ehli konumuna gelmesi ve tecrübesi, transfer sırasında anneye anestezi verilmesi bu acı durumu ortadan kaldırmıştır.

Ve son olarak şunu da ekleyelim. Günümüzde artık tüp bebek tedavisini gerçekleştiren merkez ve ekip sayısı oldukça artmıştır. Diğer taraftan da devlet tarafından da tedaviye yönelik hem merkezlere hem de çiftlere destekler verilmeye başlanmıştır. Bu da tüp bebek tedavisinin eskiye oranla daha ucuz bir tedavi durumuna getiren gelişmedir.

Tüp bebek tedavisindeki en son gelişmeler

Elbette ki tüp bebek tedavisindeki gelişmeler yukarıda saydıklarımızla yeterli değil. Peki, yıllar içerisinde tüp bebek tedavisi hangi gelişmeleri yaşamıştır ve gelecekte tüp bebek tedavisinde ne tür aşamalar kaydedilmesi bekleniyor? İşte yanıtı;

Tüp bebek tedavisinde yakalanan yeni gelişmeler, daha önceki tedavilerde başarısız sonuçlanan tedavilerde de başarı şansını yeniden yükseltmiştir.

Embriyo seçimindeki değişim :

Embriyo yani döllenmiş olan yumurtanın en kalitesini seçmek hali hazırda dış görünümüne göre kararlaştırılmaktadır. Ancak bu yöntem ne yazık ki her zaman sağlıklı bir sonuç vermemektedir. İşte bu eksiklik ve istenilen verimin alınamaması bilim adamlarını embriyo seçiminde farklı yöntemlere yöneltmiştir. Bu alanda yapılan çalışmalar ve araştırmalar bugün bizleri hangi embriyonun rahim içerisinde tutunmaya daha uygun olup olmadığına bakmaya itmiştir.

Assisted Hatching (Yardımlı ayrılma)

Bir embriyonun rahim içerisinde tutunabilmesinin koşulu kabuğundan kurtulmasıyla mümkündür. Yardımlı ayrılma adı verilen bu yöntem, embriyonun kabuğundan ayrılarak rahimde tutunmasına yardımcı olan bir yöntemdir. Bu yöntem 40 yaşın üzerinde olanlar, kalın embriyo kabuğu olanlar, daha önce tüp bebek tedavisinde başarısız sonuç alanlar ve donmuş embriyo transferi yapılması gerekilen hastalarda tercih edilmekte ve bu vakalarda başarı sağlamaktadır. Yöntemin uygulama tekniğe bakacak olursak, kabuk mekanik olarak da yırtılabileceği gibi, kimyasal yollarda eritici yardımcı sıvı ile de yırtılması sağlanabilmektedir. Son dönemlerde yapılan bazı çalışmalarda embriyo kabuğunun yırtılmasında lazer de kullanılmaya başlanmıştır.

Kısırlığı hedef alan yöntemler

Tüp bebek tedavisinde bazı vakalarda ne sperm ne de yumurtalarda bebek sahibi olmayı engelleyici bir neden bulunamayabilinmektedir. İşte bu gibi durumlarda jinekologlar annenin hamile kalmasını engelleyen diğer nedenlerin araştırılmasına girişmektedir. En sık rastlanan vakalar rahim içerisindeki sorunlardır. Bunlar rahimdeki miyomlar, yapışıklık olabileceği gibi tüplerdeki tıkanıklıklar da olabilmektedir.

Ofis histeroskopi

            Rahimdeki sorunlar nedeniyle hamile kalamayan ya da tüp bebek tedavisinde başarı elde edemeyen kadınlarda sorunun kaynağını bulmak yani tanıyı koymak için kullanılan en gelişmiş teknoloji ofis histeroskopidir.

Bazı kadınların rahim içinde aşırı darlık, polip ya da yapışıklık, myom, tüplerde tıkanıklık gibi sorunlar bulunmaktadır. Ofis histeroskopi dediğimiz yöntem kadının rahminin kamera ile gözlemlenmesi, tanının konulması ve aynı anda tedavinin de yapılabilmesini sağlayan bir tekniktir. Bir yandan teşhis konulurken aynı anda sorunun tedavisinin de yapılmasını mümkün kılan bu yöntem sayesinde embriyonun rahimde tutunma şansını 2 kat arttırdığı da bilinen bir gerçektir. Rahimdeki sorunun çözülmesiyle birlikte tüp bebek tedavisi daha pürüzsüz şekilde sürdürülebilmektedir.

Spermlerin seçimi

Tüp bebek tedavisinin kilit noktalarından biri olan yumurtanın döllenmesini sağlayacak olan en iyi spermin seçilmesidir. En kaliteli ve en uygun spermin seçilmesinde farklı yöntemler uygulanmaktadır. Günümüzde ulaşılabilinen en iyi gelişme ise IMSI’dır. Normal şartlarda laboratuarda mikroskop altında spermler gerçek boyutundan 200 kez büyütülerek seçilmektedir. Ancak IMSI tekniği ile artık tek bir spermi 6 bin hatta 6 bin 500 kere büyütmek mümkün. Aradaki farkı tahmin etmek zor olmasa gerek. Bir spermin bu derece büyütülmesi hem spermin kalitesinin çok daha iyi şekilde belirlenmesi sağlamış oluyor hem de sperm başında genetik şifreyi taşıyan bölgedeki bütün bozuklukları görebilmek mümkün hale geliyor. Bu da doktorlara en kaliteli sperme ulaşma ve daha yüksek bir oranda embriyonun rahimde tutunma şansını vermiş oluyor.

Yapay rahim uygulaması

Kuşkusuz tüp bebek tedavisinde en önemli gelişmelerden biri de yapay rahimin elde edilebiliyor olmasıdır. Embriyoların rahme enjekte edilebilmesi için belli bir olgunluğa ulaşmış olması gerekiyor. Dış ortamda embriyo özel sıvıların içerisinde birkaç gün bekletilerek büyütülür. Ancak embriyonun büyümesi işleminin yapılabildiği bir diğer işlem daha var ki bu işlem embriyonun ana rahminde tutunma şansının daha yüksek olduğu bir yöntemdir. Nedir bu yöntem yapay rahim. Adetin 21. Gününde anne rahminden bir parça alınarak laboratuar koşullarında bu parça üretilerek bir nevi yapay bir rahim oluşturulur. Embriyo bu yapay rahim içerisinde büyütülür. Bir nevi ana rahminin taklidi olan yapay rahim içerisinde embriyolar daha iyi şekilde büyürler bu da embriyoların rahimde tutunma şansını da artırmaktadır.

Embriyo Dondurma Tekniği

Tüp bebek tedavisi oldukça meşakkatli ve sabır gerektiren bir süreçtir. Özellikle de anne adayları tedavi süresince birçok ilaca ve işleme maruz kalmaktadır. Eğer tedavide başarı sağlanamazsa anne bedenindeki yorgunluk ve azalan umut bazı çiftleri ikinci ya da üçüncü kez tedaviye başlamaktan alı koymaktadır. ''Tüp Bebek Tedavisi Herkese Uygun mu?'' başlıklı yazımda tüp bebek ve tedavisi hakkında bilgi vermeye çalıştım.

Daha önceki yıllarda erkek spermi, testis dokusu, kadın yumurtası yumurtanın dokusu yavaş dondurma tekniği ile dondurulmakta, tedavi başarısız sonuçlanırsa söz konusu doku ve spermler çözülerek ilaç kullanmadan tedaviye yeniden başlanılabiliyordu. Ancak dondurma işlemi tekniğin yavaş dondurma olmasından ötürü çok da başarılı değildi, embriyolar çözüldükten sonra bozulmuş olabiliyorlardı. Ancak günümüzde Vitrifikasyon adı verilen hızlı dondurma tekniği sayesinde bu sorun da aşılmış durumdadır. Çok düşük ısıda gerçekleştirilen hızlı dondurma sayesinde embriyolarda spermlerde ve yumurtalarda herhangi bir bozulma meydana gelmiyor. Bu da anneyi ilaçlardan ve ekstra masraftan kurtararak bebek sahibi olma şansını koruyor.

Tüp bebek öncesi öneriler

Yazımızın son bölümünde tüp bebek tedavisine yeni başlayanlar için bazı önerilerde bulunmak istiyoruz. Unutmayın ki tedavi boyunca ne kadar az stresli ve ne kadar çok rahat olursanız tedavinizin iyi sonuçlanması o derece yüksek olacaktır. Tüp bebek tedavisinde nelere dikkat edilmeli başlıklı yazımda ayrıntılı bilgi vermeye çalıştım.

• Her zaman pozitif düşünün. Kendinizi sürekli tüp bebek sayesinde çocuk sahibi olan milyonlarca insandan biri olarak hayal ederek moralinizi yüksek tutun.
• Tüp bebek tedavisi ile ilgili kulaktan dolma bilgilerle aklınızın karışmasına izin vermeyin. Her zaman doktorunuzun önerilerini dikkate alın.
• Tedavi öncesinde ve tedaviniz süresince aklınıza takılanları ve doktorunuza sormak istediklerini not alın. Doktorunuzla görüşme sırasında cevaplarınızı da not edin.
• Önerilen ilaç tedavisini kesinlikle aksatmayın. Randevularınıza zamanında gidin.
• Sizi üzecek kişi ve olaylardan uzak durun.
• Tedavinizi herkese anlatmayın. İnsanların bitmek bilmeyen soruları canınızı sıkabilir.
• Mümkün oldukça sabırlı olun. Eşinizin de tedavi süresince size destek olmasını sağlayın. Kendinizi yalnız bırakmayın ve tedavinin tüm yükünü tek başınıza omuzlarınızda taşımayın.

Prof.  Dr. Bülent Tıraş

http://www.tupbebekklinigi.com/