Halk edebiyatımızda karanfil, gül ve lale üstüne söylenen maniler ( 4 )

Halk edebiyatımızda Manilerin ayrı bir yeri vardır. Yukarda da giriş bölümünde değindiğimiz gibi, manilerin konuları her türlü hayat olaylarını içine alan, daha doğrusu Anadolu’da yaşayan hakımızın bir yaşama biçimidir. Halkımız özellikle köylü kadınlarımız, genç kızlarımız, gelinlerimiz, analarımız ve bacılarımız tarlada, bağda, bahçede veya harman yerinde şarkılı, türkülü halay çekerken, horon teperken veya dans ederken kimi zaman yukarıda verdiğimiz örneklerde olduğu gibi yalın ve çarpıcı mani örnekleriyle sohbetlerine renga renk bir çeşni kazandırırlar.

Maniler, saz şairleri dışında, erkeklerin mani söylediklerine pek rastlanılmaz.Ne varki karşılıklı mani söylen kadınlarımğız, genç kızlarımız ve gelinlerimiz vardır.Genel olarak hasret. Sevgi, yerme, şikayet, etme, bahçede, tarlada, yayla yollarında, ekin biçerken harman yerinde, bağlardan üzüm toplarken, ırmak başlarında çamaşır yıkarken, eğlenirken, düğünlerde, özellikle kına gecelerinde kadınlarımız, genç kızlarımız, gelinlerimiz halay çekerken, horon teperken karşılıklı maniler ürettiklerini görüyoruz.

Köy, kasaba veya diğer kentlerimizde okumamış, okumuş kimselerin ve de özellikle kadınların iş yerinde çalışırken düzenli kafiyaeli, ölçülü manilerin meydana geldiğini biliyoruz. Kuşaktan kuşağa bizimle birlikte sürüp gelen bu maniler coğrafyasında çiçeklerden karanfil, gül ve lale üstüne söylenen manilerin sayısı bir hayli kabarıktır. Sizlere sunmaya çalıştığım bu bildirimde konu olarak seçtiğim Karafil gül ve lale bağlamında halkımız tarafından söylenen manilerden bir demet sunmak istiyorum, bu konuda araştırma ve inceleme yapacak olanlara belki bir gürn lazım olur diye sunuyorum :

Karanfilim budama

Safa geldin odama

Hem şeftali veririm

Hem dururum kadana

Karanfil ektim tasa

Güzellik gitti yasa

Güzelsin kusurun yok

Birazcık boyun kısa

Karafil katmer olsa

Sevdiğim esmer olsa

Sevdiğimin dudağı

Akşama iftar olsa

Karanfil hâne hâne

Topladım dane dane

Yâra bir mektup yazdım

Bulsun başına çare.

Karanfil oymak oymak

Olur mu yâre doymak

Yãre doydum diyenin

Caiz boynunu vurma.

Karanfil destesiyim

Bir kızın hastasıyım

Turunç m…eğirilmiş

Ben onun uistasıyım.

Karanfil oylum oylum

Geliyor selvi boylum

Gelir isen şen olur

Şu benim cahil gönlüm.

Karafilsin darçınsın

Niçin böyle hırçınsın

Etme bana bu cevri

Yine kendin acırsın.(23)

Karafil ekermisin

Bal ile şeker misin

Dünyada yaktın beni

Ahrette çeker misin

Karanfil kater oldu

Ayrılık yeter oldu

İki gözüm sevdiği

Ölümden beter oldu.

Karanfil deste gider

Kokusu dosta gider

Bizi gören oğlanlar

Evine hasta gider.

Karanfilim buidama

Hiç uğrama odama

Açmışsın bir gül gibi

Koklatmazsın adama.(24)

Karanfil bahçeleri

Açılır goncaları

İnşallah kavuşuruz

Arafga geceleri

Karanfil budçak b.urçak

Topladık kucak kucak

Elin gülü açılmış

Benim gülüm tomurcak

Karanfil ektim hevlek

Dadandı kara leylek

Ektim, biçtim hergettim

Koymadı kahpe felek

Karanfil kurutmadım

Yâr seni unutmadım

Hatırnımı sorarsan

Üstüne yâr tutmadım

Karafil olacaksın

Sararıp solacaksın

Ben hocaya danıştım

Sen benim olacaksın

Karanfil oydu beni

Bir güzel soydu beni

Soyduğunu aramam

Ortada koydu beni

Karanfil suyu neyler

Güzel kokuyu neyler

İki baş bir yastıkta

O göz uykuyu neyler

Karanfili budama

Sefa geldi odama

Gelirse güzel gelsin

Çirkin koymam odama

Karanfilim biberim

İçinizde dilberem

Bu gece misafirim

Yarın olur giderim.

Karanfilim ek beni

Ekipte büyüt beni

Eğer kökü tutmazsa

Sulu yere ek beni.

Karanfilin filizi

Kim bilir ikimizi

Yazın beraber idik

Mevlâm ayırdı bizi. (25)

Karanfil ekermisin

Bal ilen şekermisin

Dünyada yaktın beni

Ahrette çekermisin.

Karanfil biçim biçim

Yanıyor benim içim

Herkes bana düşmandır

Bilmezem nedir suçum

Karanfil esti ninem

Kararım kesti ninem

Dil verir ikrar virmez

Ben böyle dostum ninem

Karafilsin darçınsın

Niçin böyle hırçınsın

Etme bana bu cevri

Yine kendin acırsın.

Karanfilsin yetersin

Susuz yerde bitedrsin

Neğleğim güzelliğin

Beni koyar gidersin

Karanfil aldım handan

Seni sevmişim candan

Yare mektup yazayım

Gözümden akan kandan

Karanfilsin bibersin

Cümlesinden dilbaersin

Gel efendim benim ol

Ko rakipler gebersin

Karanfil uzar gider

Yaprağın düzer gider

Yarim bana acımaz

Hep beni üzer gider

Karanfil açmak ister

Bülbüller uçmak ister

Benim cahil sevdiğim

Yine kavuşmak ister.(26)

Karanfil saçık olur

Yaprağı açık olur

Sevda çeken bekârın

Üstü tomurcuk olur.

Karanfil ocak değil

Üstü tomurcuk değil

Seveceksen ciddi sev

Sevda oyuncak değil

Karanfil deste gider

Kokusu dosta gider

Bizi gören oğlanlar

Evine hasta gider.

Karanfilim saksıda

Bir yar sevdim Aksu’da

Mevlam bizi kavuştursun

Ezan ile yatsıda

Karanfilim budama

Hiç uğrama odama

Açmışsın bir gül gibi

Koklatmazsın adama.

Karanfilim pembeden

Gönülverdim görmeden

Yaktı kavurdu beni

On beş yaşa ermeden

Karanfilim dalına

Gel salına salına

Benziyor memelerin

Cennet portakalına

Karanfilim desteyim

Bülbülüm kafesteyim

Selam söyle o yare

Ben ölmedim hasteyim.(27)

Kaynaklar:

23-Türk Edebiyatı Dizisi MANİLER ( Kilis’li Rifat Bilge) Sadeleştiren

Yrd.Doç.dr. Ata Çatıkkaş. M.E.B. Yayınları. İstanbul 1996.

24- Halk Bilim Dergisi/ Mâniler Dr.Seyfi Karabaş. S.23 Ocak 1977 Ankara.

25- Gümüşhane’nin Kültür Öğeleri / Hazırlayan Hasan Pir. Gümüşhane- 1996

26-Türk Edebiyatı Dizisi MANİLER( Kilis’li Rıfat Bilge) yrd. Doç.Dr.

Ata Çatıkkaş M.E.B. Yayınları. İstanbul 1996.

27- Yeni SÖKE Gazetesi/ Halk Edebiyatımızda MANİLER/ Abdülkadir Güler

15 Şubat 1994 Söke.

Abdülkadir Güler