Harem dairesi gezisi

Oryantalist ressamların tablolarında, Doğu ülkelerinin haremleri rengârenk, neşe ve eğlence dolu mekânlar olarak betimlenmiştir. Bu sebeple Osmanlı İmparatorluğu’nun kalbi olan Topkapı Sarayı’na gelen ziyaretçilerin yüzünde, Harem sözcüğü zikredildiğinde büyük bir gülümseme belirir ve bu ifadeyi hınzır şakalar takip eder.

Oysa doğu haremlerinin en ünlüsü olan Osmanlı Harem’inde şartlar bilinenden farklıdır. İlk olarak şunu belirtmek gerekir ki; Harem,  göz alıcı cariyelerin keyif için tutsak edildiği bir hapis değildir. Harem Padişahın tüm ailesinin yaşam alanıydı.

Muhteşem Yüzyıl dizisinden sonra birçok insan artık Harem’e aşina olduğunu düşünüyor. Ancak dizideki Harem ile Topkapı Sarayı’ndaki harem arasında dağlar kadar fark var. O dönemin hayatının farkına varmak için, ziyaret etmenizi şiddetle öneririm.

İstanbul Sultanahmet’te bulunan Topkapı Sarayı Harem dairesinin gezi güzergâhı çok sık değişir. Bunun da sebebi sürekli devam eden tadilatlardır. Şimdi gezi güzergâhının son haline sadık kalarak bölümleri gözden geçirelim.

Kara Ağalar Taşlığı

Harem’in asayişi zenci harem ağaları aracılığı ile sağlanıyordu. Harem’e giren ziyaretçiler ilk olarak, kara hadım ağalar taşlığını gezeceklerdir. Zira bir koğuş, uzun ve dar bir avlu ve minyatür bir mescidi olan Harem Ağaları Taşlığı’ndan gizlice geçip, Harem’e girmenin mümkünü yoktu. Sultan’ın bilgisi olmadan Harem’e kimse adım atamazdı.

Cariyeler Taşlığı

Haremde kesin bir hiyerarşi vardı ve Cariyeler taşlığı, en alt kıdemde kadınların konakladığı koğuşların bulunduğu yerdi. Bu bölüm dar ve az ışık alan bir yerdir. Harem’in yürüyüş güzergâhında, Kara Ağalar Taşlığı’nın ardından gelir. Taşlık şu ara tadilattadır ve etrafı çevrilmiştir. Uzaktan genel bir fikir sahibi olacak kadar görülebilir. Kadınlar bu sıkıcı bölümden kurtulup, gözdeler koğuşuna geçmek için büyük mücadele verirlerdi.

Valide Sultan Odası

Valide Sultan, Padişah annesi idi ve doğal olarak en ayrıcalıklı yere sahipti. Valide Sultan’ın Harem içinde yaşayan kadınlar üzerinde mutlak bir otoritesi vardı. Valide Sultanlar oğullarının üzerindeki etkisi ile devlet yönetiminde de etki sahibi olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu’nun idaresi altındaki vilayetlerde, güzel ve sağlıklı kadınlar, genç yaşlarda Harem’e getirilmekte ve burada okul misali eğitim almaktaydı. Eğitim çeşitli ilimler ve müzik üzerine olmakla birlikte, kabiliyetlerine göre bir zanaat (el sanatı) üzerine de eğitilirlerdi. Harem’e getirilen kızlar ekseriyetle kendi ailesinin de rızasıyla (daha iyi bir yaşam umarak) Topkapı Sarayı’na alınırdı.

Gözdeler Taşlığı

Sarayda yaşamını sürdüren çok sayıda kadın arasında büyük bir rekabet olduğu kesindir. Çünkü Harem’in içyapısında kadınları rekabet etmeye sevk eden bir sistem vardı. Hünkârın gözdesi olmayı başaran kadınlara daha büyük ve kullanışlı odalar verilirdi. Padişah’tan erkek varis vermeyi başaran kadınlar “Haseki” kıdemine erişir ve önemli ayrıcalık sahibi olurlardı. Haseki Sultanlar elbette kendi oğullarının bir sonraki Padişah olmasını isterdi. Bu sebeple saray içerisinde birçok ayak oyununun döndüğü de çok açıktır.

Topkapı Sarayı, Fatih Sultan Mehmed tarafından; İstanbul’un fethini takiben yapılmıştır. Ancak uzunca bir süre Harem sarayın dışında kalmıştır. Günümüzde İstanbul'un Beyazıt semtindeki Eski Saray’da yaşamışlardır. Bu dönemde Topkapı Sarayı bir ofis-kışla gibi kullanılmıştır.

Neden sonra Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hürrem Sultan’ın da ısrarıyla, Harem Topkapı Sarayı’na taşınmıştır. Bu sebeple, Sultan Suleyman’ın eşi Hürrem Sultan, Topkapı Sarayı’ndaki harem dairesinin ilk nüfuzlu yöneticisidir.

yazan: Serhat Engül