Heyecanlar ve Hafıza

Bir insanın heyecan sisteminde rol alan başlıca yapılar, beyin sapının çizgili maddesi, hipotalamus bezi ve limbik sistemdir.

Çizgili maddenin en önemli rolü, dikkati düzenlemek ve dolayısıyla uyanıklık ve uyku halini sağlamak, yönetmek, omurilikten beyne giden duygusal akıları denetlemek, bazı saatlerde bu akılları şiddetlendirip uyanıklığı sağlamak, bazen de akıları dizginleyerek insanı uykuya hazırlamaktır.

Hipotalamus, iştahı, susamayı, saldırganlığı, cinsel davranışı, genel anlamda bütün heyecanları kontrol eder. Dikkat, neşe ve üzüntü halleri, ruh halimizdeki çeşitli değişmeler, "noradrenalin" tipinde bazı sinirsel ileticilerin kontrolü altında gelişir. Heyecan, hipofiz hormonları salgılanmasının ve özellikle cinsel davranışlar, "dopamin" tipinde sinirsel ileticilerin etkisi altında oluşur.

Daha geniş yapılı olan limbik sistem veya limbik oluşum, talamustaki merkezi boz çekirdekleri, hipotalamus bezini, korku ve kaygıda rol oynayan mememsi çıkıntıları ve hafıza üzerinde etkisi olan denizatını (hippokampus) içerisine alır.

Hafızanın yani belleğin başlıca iki işlevi vardır... Edinilen bilgileri akılda tutabilme ve bunları gerektiğinde akla geri getirebilme, yani hatırlama.

Hafızanın çalışması beynin hemen hemen tamamıyla ilişkiliyse de, bu bakımdan başta gelen bölümün limbik sistem olduğu sanılmaktadır. Bir de bilgileri hafızaya yerleştirmekte uykunun önemli rol oynadığı bilinmektedir. Gerçekten de, beynin uyku sırasındaki çalışmasının elektrikle kaydedilmesi, bu faaliyetin tekdüze olmadığını göstermektedir. Nitekim, kayıt çizgilerinde uyanıklık halindekilere benzer şiddetli elektrik devrelerine rastlanmakta ve bu uyku evrelerine "paradoksal" yani "aykırı uyku" adı verilmektedir. Bu evreler görülen rüyalarla alakalıdır. Öte yandan, öğrenme ve bunun için de hatırda tutma süreçlerine şiddetle ihtiyacı olan bebek ve çocuklarda, aykırı uyku evrelerinin özellikle uzun olduğu bilinmektedir. Buna karşılık bir erişkinde, aykırı uyku sık sık uyandırılarak önlendiğinde, ileri derecede bir yorgunluktan başka, hafızada da bozukluk görülmektedir. Sanki aykırı uyku, gün içerisinde öğrenileni tespit etmeğe yararmış gibi... İnsanın melekeleri gibi, hafıza da eğitilebilir. Bu da olsa olsa o zamana kadar çalışmayan sinapsları harekete geçirmekle olur.

Mesela, bir metindeki kelimelerin yavaş okunmasının, bunun hafızaya yerleşmesini kolaylaştırmadığı bilinen bir gerçektir. Halbuki aynı kelimelerin gruplar halinde okunması bu işi kolaylaştırır. Hatta bu şekil okuma, hafızayı daha da gayrete getirir. Bunun yanı sıra, unutma kavramı da çoğu zaman yok yere hücuma uğrar. Kabahat hatırlanması gereken şeyde değil, onu akla getirebilme mekanizmasındadır.