İkilemeler

 . İKİLEMELERİN YAPILIŞI, YAZIMI
Anlatıma türlü duygusallıklar katmak, anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek, kavramı zenginleştirmek amacıyla aynısözcüğü (eşbiçimli, eşişlevli, 1) yineler, anlamları birbirine yakın,karşıtya da sesleri birbirini andıran(ayrı biçimli, eşişlevli 2,3,4,5,6) iki sözcüğü yan yana kullanırız. İşte bu sözcük öbeğine ikilemedenir

İkilemelerde sözcükler ayrı yazılır, araya noktalama işareti konmaz. İkileme, Türkçenin zenginliğidir, yaratma gücüdür. Sözcüklerin türlü yönlerden bir araya, yan yana getirilerek gerçekleştirilen bir anlatım yoludur.                                  (İkileme Öbeği bölümüne bakınız.)

1. Aynı sözcüğün yinelenmesiyle kurulan ikilemeler
“Salına salına(gel), söylene söylene (git), ucun ucun, çabuk çabuk, yavaş yavaş, tıkır tıkır, tık tık, tıp tıp, mırıl mırıl, şakır şakır, dağ dağ, sen sen, karlı karlı, buzlu buzlu, soğuk soğuk, kas  kas... vb.”

2. Anlamları aynı, (eşanlamlı) sözcüklerle kurulan ikilemeler
 Yüz surat, sorgu sual, kılık kıyafet, deli divane, ses seda, köşe bucak, bet benz.. vb.

3.Yakın anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler
Delik deşik, eş dost, dünya âlem, doğru dürüst, saçma sapan, açık saçık, derme çatma, derlemek toparlamak, ağrı sızı, ak pak, mal mülk, yol yordam... vb.

4. Karşıt anlamlı sözcüklerle kurulan ikilemeler
İrili ufaklı, büyüklü küçüklü, önünde arkasında, er geç, dost düşman, iyi kötü, acı tatlı, ileri      geri..vb.

5. Olumlu olumsuz sözcüklerle kurulan ikilemeler
 Tatlı tatsız, yerli yersiz, evsiz barksız, tatsız tutsuz, yersiz yurtsuz...vb.

6.Sesleri birbirini andıran sözcüklerle kurulan ikilemeler
Eski püskü, eğri büğrü,  yamru  yumru, yırtık pırtık, estek köstek, süklüm püklüm, incik boncuk... vb.

Ev mev, ters mers, dolap molapörneklerinde ses değişiminde önsese “–m”ünsüzü gelerek bir tür gölge sözcük oluşmuştur. Bu nedenle bu tür ikilemelere  "gölgeli ikileme* denir.


*TDD, Sözceden Biçime Türkçe-3,
Prof.Dr. Fuat Bozkurt,
Temmuz-Ağustos 2013, s.13-15
 

7. Türkçede sekiz sözcük türüyle kurulan ikilemeler

..Adlardan ikileme
Ali Veli, Hasan Hüseyin, iş güç, çift çubuk, soy sop, dere tepe, ev bark, kazma kürek, dişe diş,göz göze, evde barkta, evden eve, evi barkı, taşı toprağı, ağzı dili, hanım hanımcık, canlar canı vb.

..Adıllardan ikileme
Şu bu, sen ben, ben sen, sen sen, şunu bunu, şundan bundan  kendi kendime, kendi kendine, öte beri, falan filan... vb.

..Önadlarla ikileme
Güzel güzel (kızlar), küçük küçük (evler), okur yazar (adam),  beş on (gün), minik minik (eller), yalan yanlış (söz)... vb.

..Belirteçlerle ikileme
İleri geri(konuşma), sabah sabah(söylenme), az çok(deme), er geç(anlar), düşe kalka(yürü)... vb.

..Ünlemlerle ikileme
Vah vah, oh oh, ah ah, öf öf, haydi haydi... vb.

..Bağlaçlarla ikileme
Ancak ancak, fakat fakat, ya ya, araba da araba vb.

..Eylemlerle ikileme
Gelip gitme, oturup kalkma, düşüp kalkma...vb.

..İlgeçlerle ikileme
İlgeç ikilemeye uygun düşmese de örnek bulunmaktadır.

“Yüzüme karşı git diyorsun ama
Senin de ben de gönlün var gibi gibi
                                               Barış MANÇO