İş kazası ve tanımlar

Ülkemizde "iş kazası"sının tanımı konusunda sanırım eksiklikler var. "İş kazası nedir? İş kazası ne değildir?" bahsinde kanımca netleşmeyen durumlar var. Dahası ileride zamanla literatürün ve hukuk tanımlarının da daha belirgin bir hale gelmesi gerekiyor.

Bizim İSG literatüründe "iş kazası", 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”nda ve tanım olarak 6331 sayılı "ISG Kanunu"nda geçiyor.

Bu tanımlar, sadece insan üzerindeki hasarları anlatıyor. Yani olayın "insan unsuru" üzerindeki etkisine odaklanılmış durumda. Oysaki işyerinde meydana gelen tüm şeyleri dış dünya Olay (Incident) olarak tanımlıyor ve bunu;  Tehlikeli Oluşumlar ("Hazardous Occurences"), Kazaya Ramak Kala (Near-Miss) durumlar  ve Kaza (Accident) olarak sınıflandırıyor.

Olaya (incident), örnek olarak potansiyel tehlikeli durumlar, zaman ve performans kayıplı olaylar, kazaya ramak kalan durumlar ve kazalar verilebilir. Olaylar, Olay Araştırması / Olay Tahkikatı (Incident Investigation) yöntemi ile araştırılır.

Tehlikeli Oluşumlar ("Hazardous Occurences"); Tehlikeli Davranışlar (Tehlikeli Hareketler, Güvensiz Davranışlar da denir) ve Tehlikeli Durumlar (Güvensiz Koşullar, Güvensiz Durumlar da denir) olarak ikiye ayrılır ve buradan kendi potansiyel tehlikelerini yaratır. Tehlikeli oluşumlara örnekler, durulmaması gereken tehlikeli yerlerde durmak veya olaya sebebiyet verecek malzemeleri bulundurmak, çok tehlikeli işlerde tek başına hareket etmek, makina koruyucularını bilinçli olarak kullanmamak gibi şeyler verilebilir.

Kazaya Ramak Kala (Near-Miss) durumlarda herhangi bir kayıp durumu yoktur. Fakat kayıp olması durumunda hem insana hem de makine, araç ve gereçe büyük zararlar verilebilirdi. Yani durum ucuz atlatılmış, kaza es geçmiş, kaza teğet geçmiş, sıyırmıştır, yani kazaya ramak kalan bir durum olmuştur. Kazaya Ramak Kala (Near-Miss) da aslında bir Tehlikeli Oluşumdur ama kazanın çok yakınında dolaşmaktadır. Bu nedenle kendisine çok büyük önem verilmektedir.

3. durum ise kazalardır. Kazaya (Accident) ise hem kişisel yaralanma, ölüm durumları gibi insana zarar veren durumlar hem de iş yerinde makine, araç ve gereçlere verilen zararlar şeklinde örnekler verilebilir.

Buna literatürde buz dağı ile örnek veriliyor. İşyerinde 1 ölüm vakası aslında buzdağının sadece görünen ucudur. Buzdağının altı da vardır. Örneğin bu 1 ölümlü durum, ta en altta 10.000 adet Güvensiz Davranışlar veya Güvensiz Durumlar ile başlar, bunu 1000 Tehlikeli Oluşum takip eder, önlem alınmazsa 100 ufak yaralanma meydana gelir, daha da önlem alınmazsa 10 ciddi kazaya ve en sonunda da 1 ölümlü vakaya neden olur.

Yukarıdaki açıklamalar ışığında, aşağıda bizim mevzuatta yer alan iş kazası tanımlarına ve uluslararası kuruluşların tanımlarına baktığımızda bizdeki iş kazası literatürünün daha da geliştirilmesinin gerektiği görülecektir.

Biz sadece olayın kişisel yaralanma ve ölüm durumu ile ilgileniyoruz. Bu ise modası çoktan geçmiş bir uygulamadır. Olay olduktan sonra olayla ilgilenmek, yapılabiliyorsa düzeltici faaliyet yapmaktır. Oysaki asıl, olayın olmasını engellemek gerekir. Yani önleyici faaliyetlerin, proaktif yaklaşımların daha da değer kazanması gerekiyor. Yani olayların raporlanması ve analiz edilerek sistemi tehlikelere karşı her an koruma anlayışıyla davranmak gerekiyor. Bu bakış açısı en güncel, en çağdaş bakış açısıdır.

Belki ileride, bizdeki İSG literatürü de zamanla zenginleşecek, bunun için gerekli tanımların ve hukuk dilinin de yasalara girmesi lazım. Zamanla bu noktalara da gelinecektir.

İş Kazası nedir?

İSG Kanununa göre "iş kazası" tanımı:

İşyerinde ve işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücud bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olay.

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre "iş kazası" tanımı :

31.05.2006 tarihli, 5510 “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”na göre, İş kazasının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması hakkındaki 13. madde iş kazasını şu şekilde tanımlamıştır: İş kazası,

a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.

Bu kanuna göre, bir kazanın iş kazası sayılması için yukarıda sayılan durumlardan en az birinin gerçekleşmesi sonucunda sigortalının bedence veya ruhça arızaya uğraması gerekmektedir.

ILO’ya göre "iş kazası" tanımı:

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olaydır” şeklinde tanımlanmıştır.

Who’ya göre "iş kazası" tanımı:

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından iş kazaları “önceden planlanmamış çoğu zaman, kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır” şeklinde tanımlanmıştır.