İstikrar mı ?

Kriz nasıl başladı önce ona bir bakalım. 2000 li yıllarda durgunluğa giren Amerikan ekonomisi çözümü faizleri indirmekte buldu. Mortgage kredilerine olan talep arttı. İnsanlar kredi ile ev aldılar. Diyelim ki 100 bin dolara ev almak için 80 bin dolar kredi kullandılar ve eve ipotek kondu. Bunu paşa paşa öderken, evleri değerlendi. Çünkü artan kredi hacmi emlak fiyatlarının artmasına neden oldu. Diyelim ki evin değeri 140 bin dolara çıktı. İnsanların tüketim arzusu biter mi? Amerika'da böyle bir adet varmış. Aradaki kıymet artış bedelini göstererek de ipotekli taşınmaz malların yani ipotekle aldıkları evlerin üzerine 2. ve 3. ipotekle kredi aldılar. Bu kredilele evler donatıldı jipler arabalar alındı. Ninja kredileri de denilen bu subprimne krediler hızla arttı.Yatırım bankaları bu kredileri geri toplamak için yeni krediler açtılar anlayacağınız. Risk faktörleri hiç önemsenmeden yapıldı bu işler. Örneğin 2005 de ekspertiz raporları ile değeri 140 çıkan ve 2. kredi alınan ev 2007 de değeri yine ekspertiz raporu ile 190 bin dolara çıktı ve bu kez de aynı ev üzerinden 3. kredi alındı.

Sonra ne oldu biliyor musunuz?

Balon patladı.

2007 de mahallede benzer bir ev satışa çıktı ve kimse 100 bin dolar bile vermedi. Ev 70 bin dolara satılınca emsal evin kredi borçlarını ödeyen mal sahibi bankalara ödeme yapmadı. Alacağını alamayan bankalar da ipotekli evleri satışa çıkardı. Bu sefer de ev fiyatları iyice düştü. Üstelik evler de satılamadı. Alacaklarını ödeyemeyen bankalar birbirlerine dahi borç veremez hale gelince likidite krizi başladı. Bu arada kredi alacağkları Hedge fonlarına devredildiği için bu kağıtlar da değer yitirdi.

Yani kriz aslında 2007 de Amerika'da başladı ve finans sektöründen başladı. TOBB yayınlarını kaynak alarak yazdığımız bu yazıdan sonra şimdi de Amerika'da batan şirketlerle ilgili bazı bilgileri verelim:

ABD’deki Finansal Krizin Rakamsal Boyutu
Batan Lehman Brothers’ın aktif büyüklüğü : 600 milyar dolar
Batan diğer 12 bankanın aktif büyüklüğü : 170 milyar dolar
Finans Kesiminde Oluşan Toplam Zarar : 700-800 milyar d.
Beklenen Toplam Zarar : 1, 2 trilyon dolar
Türkiye’nin Ekonomik Büyüklüğü : 660 milyar dolar
Türk Bankalarının Toplam Aktif Büyüklüğü : 520 milyar dolar

Şimdi bir de yine Amerikan ekonomistlerinden ve üstelik Beyaz Saray danışmalarından Profesör Roubini'nin , dünya ekonomisinin bu yıl ve önümüzdeki yıl finans dünyasını sarsacak üç şokla karşılaşacağını tahmin ettiğini belirtelim. Rouboni küresel ekonomik krizde iki yıl boyunca iyileşme değil aksine daha da kötüleşme yaşanacağı uyarılarında bulunmuş.

Aralarında dev finas kuruluşlarının bulunduğu bazı kurumlar iflasını isteyecekmiş Amerika'da bu bir. Hükümetlerin bu kurunmlara yardımda bulunmak zorunda kalışı iki. Üçüncüsü ise , Uluslararası Para Fonu IMF'in bütün engelleme çabalarına rağmen KRİZ gelişmekte olan ülkelere ulaşacakmış.

Amerika'da şirket batmaları ve kurtarmaları oldu ama görünen o ki daha sırada bekleyen şirketler var. Bu Nobel ödüllü ekonomist yazar KRUGMAN; Dünya ekonomisi istikrara kavuşuyor derken , Amerika ekonomisi ve sanayileşmiş ülkelerden bahsediyor ve unutmayalım ki gelişmekte olan ülkelerin ya da yeni moda deyimi ile YÜKSELMEKTE olan ülkelerin ekonomisini kaale alan yok. Roubini'ye kulak verecek olursak, kriz daha yeni yeni kapımızı çalmakta.

Kriz henüz kapımıza yeni gelmişken, ülkemizde işini kaybedenlerin yüzdeleri açıklandı ki aslında emsal seçilen gruplardan yapılan bu istatistik değerlendirmeler bile bana kalırsa gerçeği tam olarak yansıtamamaktadır. İnanmayan işsizlik rakamlarının hangi kriterlere göre saptandığını araştırabilir.

Yeni kredi alımlarında, puanlama kuruluşları risk analizi şartını da getirdi. Ülkemizde özellikle otomotiv sektöründe yapılan ÖTV indirimi bir tür önlemdi, bana kalırsa dış ihracatta en büyük paya sahip olan otomotiv sektörüne dıştan talep azaldığı için- ama çevrimi ne kadar sağlayabilecek ve ekonomide büyümenin üç çeyrek azalacağı tahminleri neyi gösterir. Krugman bunun için neler diyecek?

Zenginin malı evet züğürdün çenesini yorarmış ama bazılarının hiç doymayan aç gözlülüğü de dünyada konuşan konuşmayan herkesi kriz bataklığına çekiyor.

Kaynak
TOBB slaytları ve ambar.com
foto
milliyet online