İzmir'in Levantenleri

Osmanlıların özellikle Tanzimat’tan sonra Anadolu topraklarına gelip yerleşmesine ve ticaret yapmalarına olanak sağladığı Avrupalıların genel adı “Levantenler” olarak anılması Levantenlerin varlığını ortaya çıkarmıştır.

     Levantenler özellikle büyük kentlerde ve liman kentlerinde yoğunlaşarak Osmanlı hükümetinin tanıdığı kapitülasyon sayesinde ticaretle uğraşan ve Müslüman olmayan azınlıklar olarak varlıklarını devam ettirmişlerdir.

     Genelde İngiliz, İtalyan, Fransız ve Hollandalı olan bu azınlıklar Osmanlı döneminde önemli bir ticaret merkezi olan İzmir’e gelerek yerleşmişler ve ticari faaliyetlerini de buradan yürütmüşlerdir.

     İzmir’e gelen Levantenler İzmir’in özellikle Bornova ve Buca semtlerini tercih etmişler, yaşantılarını ve ticari hayatlarını da bu iki merkezden yürütmeye başlamışlardır.

    Değişik ülke ve ırk ve mezheplere sahip olmalarına rağmen Levantenler, kendilerine yabancı olan ortamlarda ortak bir kültür, ortak bir yaşam biçimi oluşturarak, özelliklede İzmir Levantenleri bu bölgenin azınlığı durumunda olan rum, ermeni ve Yahudilerle kaynaşarak hayatlarını sürdürmüşlerdir.

    Buca’ya yerleşen Levanten aileler Buca’yı bir sayfiye beldesi olarak görmüşler, yeni mimari tarzları ile Buca’da önemli tarihi yapıları da ortaya koymuşlardır.

Bugün Buca’nın tarihten gelen büyülü köşkleri, kiliseleri ve kendine has Rum evleri ile “gizemli bir kent” özelliği ortaya çıkmaktadır.

   İzmir’e gelip yerleşen ve kendilerine “Levanten” denilen bu aileler Osmanlıya göre “Batılı” , Avrupalılara göre ise “doğuluydular. Bu insanlar Batı Avrupa’dan çıkıp “Levante” yani doğuya yerleşmiş insanlardı. Bu yüzden bu ailelere “doğulu” anlamına gelen “Levanten” denmiştir.

    İzmir’e yerleşen Levantenler genelde halı, incir, üzüm ve pamuk ticaretiyle uğraşmışlar, daha sonraları ise sanayi ilede uğraşmaya başlamışlardır.

   İzmir’e gelerek ticaretle uğraşan Levantenler, İzmir’de ki yabancılarla birlikte yaşama yollarını bulmuşlar, özelliklede Rumlarla, az da olsa Ermeni ve Gürcülerle evlilik yaparak yaşamlarını devam ettirmişlerdir.

     İzmirli Levantenlerin bir önemli özelliği ise kendi dilleri dışında genelde ortak lisan olarak “Rumcayı” kullanmalarıydı.

   Levantenler kendi ana dilleri dışında birçok dil de biliyorlardı. Günlük hayatta Rumca kullanılıyor, Levanten ailelerinin çocuklarının gittiği okullarda ise İtalyanca ve Fransızca öğretiliyor, özel derslerle İngilizce veriliyordu. Tüm bu dillere birde yaşadıkları ülkenin dili olan Türkçede eklenince Levantenler dil bilme bakımından zengin bir yapıya sahip oluyorlardı.

    Kurtuluş Savaşı ve işgal döneminde İzmirli Levanten ailelerinin bir çoğu bu mücadeleye destek vermiş, Türk ordusunu ihtiyacı olan bir çok sanayi malzemesini temin ettikleri söylenmektedir. Levanten ailelerinden olan Fransız Graud ailesi ordunun kaput bezi ihtiyacını İzmir’deki kendilerine ait olan basma fabrikasından sağlayarak Türk Ordusuna destek verdikleri görülmüştür.

     Levantenlerin Anadolu topraklarında ki yaşam ve ticaret hayatları Lozan Antlaşmasına kadar devam etmiş, Lozan Antlaşması sonrası ise; Osmanlı döneminde kendilerine sağlanan ayrıcalıkları kaybedenler ülkelerine geri döndü. Özellikle İzmir’de yaşayan Levantenlerin büyük çoğunluğu Cumhuriyet döneminde de İzmir’de kalarak ticari hayatlarına devam etmişler, bugün İzmir ticaretine azımsanmayacak derecede etki ve katkı koymaktadırlar.

   İzmirli Levantenlerin İzmir’ katkılarına bakıldığı zaman;

     İzmir’de ilk Belediyeyi Levantenler kuruyor. Evliya zadelerle birlikte belediyeyi kurup, ilk meclis üyelerinin de bu ailelerinin mensuplarından oluşmuştur.

      Yine İzmirli Levantenler ilk hava gazı, elektrik şirketlerini kurmuş, yine İzmir’de ilk demiryolu sistemini de onlar kurmuşlardır.

   17 YY. dan bu yana Anadolu topraklarında , özellikle de İzmir’de yaşayan ve ticari, sosyal hayatımıza bir çok katkı ve etkileri olan Levantenlerle ilgili yazılacak, söylenecek çok şeyler olduğu bir gerçek, özellikle de günümüzde İzmirli Levantenlerin bugünün İzmir’e ticari, siyasi etkileri, fayda ve zararları nelerdir,gerçekten Levantenlerin İzmir’in ticari ve sosyal hayatına olumlu etkileri olmuş mudur, yoksa; olumlu etkilerinin yanında olumsuz etkileri de olmuş mudur? Bu konuların araştırmacılar tarafından detaylı bir şekilde incelenerek gerçeklerin ortaya çıkarılması en azından bu günün nesline “Levanten” gerçeğinin olumlu yada olumsuz yanlarının anlatılması gerekecektir.

  Sonsuzluk  (Osman Özeker) 25.12.2011.