Jean Jacques Rousseau söylevi üzerine

Jean Jacques Rousseau’nun Bilimler ve Sanatlar Üstüne Söylevi bilindiği gibi Dijon Akademisi’nin 1749’da ortaya attığı soru üzerine yazılmıştır. “Bilimlerin ve sanatların gelişmesi ahlakın düzelmesine yardım etmiş midir?”

Bilimler ve sanatlar her zaman insanların aydınlanmasında ön önemli yol göstericiler olarak görülmüştür. İnsanların hayranlıkla izleyip, merakla yaklaştıkları bu iki önemli olguya Rousseau başka bir pencereden bakarak bizleri fazlasıyla düşündürmüştür. Bu söylevinde bazı insanların onu yargılayacağını ve hatta onu küçümseyeceklerini düşünmüştür. Ama tüm bu olumsuz yargılar onu iç sesini dinlemesinden vazgeçirememiş ve bizlere bu söylevi bırakmasını sağlamıştır.

Dijon Akademisi’nin bu çetrefilli sorusuna “Hayır!” cevabını veren Rousseau, özünde büyük bir yüreklilik göstermiştir. Bilimler ve sanatlar geliştikçe ahlakın yok olduğunu savunan Rousseau, ilk insanın sadeliğini ve yaşama amacının sadece hayatta kalmak olduğu düşüncesini savunur. Yazmak sanatından sonra düşünmek sanatı doğdu der. Edebiyatın hoşa gitmek için yapıldığını ve buna bağlı olarak ahlak ve adetlerde bayağılık ve aldanmanın hüküm sürdüğünü ileri sürer. Neden olduğumuz gibi görünmeyiz de bu kurallara uyup kişiliğimizi kaybederiz? Bu durum Rousseau için tam bir felakettir. Sırf insanlara hoş görünmek için verilen bu savaşta, insanların birbirlerini asla tam olarak tanıyamayacağını ve birbirimizi tanımak için çok büyük olaylar yaşamamız gerektiğini, ancak bu sayede dostumuzu tanıyabileceğimizi söyler. Bu yüzden tüm bu kötülüklerin hiç birini bile bilmeyen mutlu halklardan (amerika yerlileri gibi) söz eder. Bu vahşiler kafa çabalarına başka çabaları tercih etmiş; doğallıklarını, benliklerini kaybetmemişlerdir. Bilmenin özünde iyi bir şey olmadığını düşünen Rousseau, insan bilgilerinin sanıldığı gibi güzel bir kaynağı olmadığını söyler: “ Astronomi, boş inançlardan doğmuştur; güzel söz söylemek hırstan, kinden, dalkavukluktan, yalandan; geometri cimrilikten; fizik, boş bir meraktan ve hepsi birden, hatta ahlak bile, insanın kendini beğenmesinden doğmuştur. Demek ki bilimleri ve sanatları doğuran bizim kötü yanlarımızdır; iyi yanlarımızdan doğsalardı meziyetlerinden daha az şüphe ederdik.”

Tüm bunlardan öte Rousseau özünde; bilimler ve sanatlarla uğraşacak olanların, büyük insanların izinden yürümesi gerektiğini ve yalnızca kendinde onlardan ileri gitme kudretini bulan insanlar olmaları gerektiğini savunur. Hoşa gitmek, ün, şan, şöhret, lüks içinde yaşamaya bağlı olarak yapılan eylemlerin ahlakı tam anlamıyla körelttiğini ve erdemin bu basit ruhların yüksek bilgisiyle yok olduğunu söyler. Gerçek yasaları öğrenmek için insanın kendi içine bakması ve arzularının durduğu bir anda vicdanını dinlemesi gerektiğini öne sürer. Son olarak da, bazıları iyi çalışır, bazıları iyi söz söyler der. Herkes kendi üzerine düşeni yaparsa ahlakın, bilimin, edebiyatın, sanatında olması gerektiği şekilde ilerleyeceğini düşünür.

Başlangıçta herkes Rousseau’nun bu soruya hayır cevabını vermesini yadırgayabilir ki bu çok doğaldır. Ama bu söylevin içeriğine bakarsanız, 18.yüzyılda yazılan bu söylevle 21.yüzyıl yasalarıyla, edebiyatıyla ve sanatıyla oldukça fazla benzerlik görecek ve belki de Rousseau’ya sizde hak vereceksiniz. Tabi ki bunu yalnızca Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev’i okuduğunuzda anlayabilirsiniz. Dilerim ki bu yazım sizlere bir öncülük edecek ve 3yüzyıl geçse bile ortak düşünceler paylaşabileceğiniz önemli bir Fransız filozofunu yakından tanıma hevesi verecektir. Sizleri Rousseau ve onu dünyaya tanıtan bu söylevi ile baş başa bırakıyorum, gerisine siz karar verin. Kararınızı verin ki, aslında hayattaki amacınızın ne olduğunu, bu amaçlarınızın neresinde olduğunuzu ve ne gerçekte ne yapmanız gerektiğini fark edin.

Şeyda Kurt