Kan Kanseri - Lösemi

Sağlıklı yaşamak hepimizin yegane dileğidir. Ama ne yaparsak yapalım bazen şans bizden yana olmayabilir ve kaçınamayacağımız durumlarla karşılaşmak zorunda kalabiliriz. Son yıllarda yoğun bir patlama gösteren, çağımızın korkulu rüyası haline gelen kanserlerle maalesef sıkça tanışmaktayız. Dolayısıyla bu günkü söyleşimizde kanserin oldukça önemli bir türü olan lösemiyi ele alarak irdeledik. Uzm.Dr. Erdem Uzunoğlu’nun yanıtları bu sorunu yaşayanlara tercüman olacaktır.

Lösemi nedir, vücuttaki seyri nasıldır?

Lösemi, beyaz kan hücrelerinin yani akyuvarların (tıptaki adı ile lökositlerin) kanserine verilen addır. Lösemili çocukta kemik iliğinde çok sayıda lökosit üretilir ve kan dolaşımına verilir. Ama bu lökositler enfeksiyonlara karşı savaşma işlevlerini yerine getiremezler. Başlangıçta lökosit işlev bozukluğu ve buna bağlı olarak enfeksiyonlarla baş etme yeteneği azalmışken lösemi ilerledikçe anormal lökositler diğer kan hücrelerinin de işlevlerini bozar. Bu diğer hücreler alyuvarlar ve trombositlerdir (pıhtılaşma hücreleri). Alyuvar işlev ve sayısında azalma kansızlığa neden olurken trombositlerdeki bozukluk da kanamalarla sonuçlanır. Başlangıçta lösemi, kemik iliği ve kan damarlarında fazla sayıda hücre ile seyrederken zamanla bu hücreler karaciğer, dalak, lenf bezleri, beyin ve testis gibi organlarda da birikerek bu organların da görev yapmalarına engel olurlar.

Löseminin tipleri var mıdır, varsa nelerdir?

Lösemiler seyir hızlarına göre iki sınıfta incelenirler:

     1-  Akut lösemiler: Hızlı seyirli lösemiler olup çocukluk çağı lösemilerinin %98’i bu gruptadır.

     2-Kronik Lösemiler: Yavaş ilerleyen lösemi çeşitleridir. Çocukluk çağında son derece nadirdir.

Ayrıca çocukluk çağı akut lösemileri lenfosit adlı akyuvar çeşidi ile ilgili olup olmadıklarına göre de akut lenfoblastik lösemi (ALL) veya akut nonlenfoblastik lösemi (ANLL) olarak da ikiye ayrılır (ANLL’ye akut miyeloblastik lösemi de denir: AML).

Lösemiler çocukluk çağı kanserlerinin ¼’ünü oluştururlar. Akut lösemilerin %60’ı ALL, %40’ı AML’dir. Yavaş seyirli olan KML ise çocukluk çağında son derece seyrektir.

Çocukluk çağında lösemi hangi yaşlarda görülür, ırklar ve cinsiyetler arasında farklılık gösterir mi, ikizlerdeki risk durumu nasıldır?

ALL genelde 2-8 yaş arası çocuklarda görülür (En sık görülme yaşı 4’tür). Beyazlarda zencilerden, erkeklerde kızlardan daha sık görülür. AML ise hayatın ilk aylarında görülebilirken ergenliğe doğru AML sıklığı ve riski giderek azalır.

İkizlerdeTek yumurta ikizlerinde  ikizlerden birinde ALL veya AML ortaya çıkarsa diğerinde 6 yaştan önce lösemi görülme olasılığı %20 - 25’tir. Çift yumurta ikizlerinde ise bu olasılık daha az olmakla beraber toplumdaki genel lösemi görülmesi riskinin 4 katı kadardır.

Ne gibi durumlardarisk faktörü daha fazladır?

Bazı genetik hastalıklarda da lösemi riski normalden çok daha fazladır. Örneğin Down sendromunda, ataxia-telenjiektasia adlı bir kromozomal hastalıkta, nörofibromatoziste, Fanconi anemisi adlı genetik bir anemi çeşidinde lösemi riski çok daha fazladır. Ayrıca organ nakli yapıldığı için immünosupresif (bağışıklık baskılayıcı) ilaç kullananlarda da lösemi ortaya çıkması riski toplumdaki sağlıklı yaşıtlarından daha fazladır.

Daha önce başka kanser türleri nedeniyle radyoterapi veya kemoterapi alanlarda da özellikle tedaviyi takip eden 8 senede daha fazla olmak üzere lösemi riski fazladır.

Lösemiyi tetikleyen faktörler kontrol edilebilir mi?

 Ne ana-babalar ne de çocuklar, lösemiyi tetikleyen faktörleri kontrol edebilir. Lösemilerin çoğunda kan hücrelerinin genlerinde kalıtsal olmayan, sadece hasta kişide mutasyonla ortaya çıkan gen değişiklikleri vardır. Bu gen bozuklukları rast gele ortaya çıkar ve önceden kestirilmeleri, tahmin edilebilmeleri mümkün değildir Hamilelikte X ışınına maruz kalma doğacak çocukta ileride özellikle ALL riskini arttırabileceği için gebeliğinizde film çektirmeniz gerektiği taktirde doktorunuza hamile olduğunuzu hatırlatınız.

 Lösemi Belirtileri nelerdir?

Enfeksiyonla savaşan lökositlerde sayı ve fonksiyon kaybı olacağından ateşli enfeksiyonların sayı ve sıklığı artar.Lösemi, kemik iliğinde oksijen taşıyan alyuvar üretimin de bozduğu için kansızlık da ortaya çıkar. Bu hastalar ileri derece soluktur ve çabuk yorulup nefes nefese kalırlar.Kemik iliğinde pıhtılaşma ve kanama kontrolünü sağlayan trombosit adlı kan hücrelerinin yapımı da bozulduğu için küçük çarpmalarda büyük morarmalar, uzun süren burun kanamaları vs ortaya çıkar. Bunun  dışında kemik ve eklem ağrıları, boyun, kasık veya başka bölgelerde büyüyen lenf bezleri, çabuk yorulma, iştahsızlık kilo kaybı ve halsizlik gibi yan etkiler de görülür

Lösemi tanısı nasıl koyulur?

Lösemi tanısı bazen sanıldığı kadar kolay değildir. Yukarıdaki belirtileri olan bir çocukta yapılan kan sayımında doktorunuz şüpheli bir bulgu fark ettiği taktirde sizi bir çocuk hematolojisi uzmanına sevk edecektir. Burada çocuğunuzdan çeşitli kan testlerine ek olarak kemik iliği alınacak ve değişik kimyasal boyalarla boyanıp mikroskopta incelenecektir. Blast denen kan kanseri hücreleri görülürse tipi saptanacaktır. Daha sonra löseminin vücutta yayılımını saptamak için ultrasonografiler, sintigrafiler, tomografiler çekilmesi, beyin tutulumunun tespiti için de belinden “beyin omurilik sıvısı alınması” gerekebilir.Tüm bu işlemlerin sonunda löseminin tipi, evresi belirlenir ve tedavi protokolüne karar verilir.

Lösemi nasıl tedavi edilir, Tedavi süreci ne kadar bir zaman dilimini içerir?  

Löseminin ana tedavi yöntemi kemoterapidir. Kemoterapi birden fazla kanser ilacının ve yüksek doz kortizonun ağız ve damar yoluyla verilmesi ile yapılır. Ayrıca belinden sıvı alınıp yerine kanser ilaçları verilerek beyin omurilik sıvısına sıçrayan kanser hücrelerinin öldürülmesine çalışılır. Tedavi kürler şeklinde yapılır. Çeşitli protokollere göre tedavi kürleri 3-6 hafta sürmekte olup toplam tedavi süresi 1-2 seneye kadar uzayabilmektedir.

Kemoterapi tedavisinin başarı oranı yüzde kaçtır?

Kemoterapide gelişmelerle lösemi tedavisinde çok ciddi mesafeler kazanılmıştır. Bu sayede özellikle erken tanı konan bazı lösemi türlerinde tedavi başarısı %70 – 80’lere kadar çıkabilmektedir.

Kemoterapinin zararlı yönleri var mıdır, varsa ne gibi yan etkiler görülür?

kemoterapinin istenmeyen yan etkileri çok fazladır: Saç dökülmesi, sindirim sisteminde tahribata bağlı mide kanamaları, bulantı ve kusmalar ile ağız yaraları; kemik iliğindeki sağlam hücrelerin de azalmasına bağlı olarak bağışıklık sisteminde ciddi bir zayıflama ve enfeksiyonlara eğilim bu yan etkilerin başta gelenleridir.

Bu bölümdeki  diğer makale ve  videolar da ilginizi çekebilir

Hematoloji - Kan Hastalıkları