Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

13 Mart '14

 
Kategori
Tarih
 

Kara Koyunlu hükümdarı Kara Yusuf Bey

Kara Koyunlu hükümdarı Kara Yusuf Bey
 

Kara Yusuf Bey


Yaklaşık 120 yıl hüküm süren Kara Koyunlu Devletinin en çok tanınan beyi ve dördüncüsüdür. Cesareti ile nam salan Kara Yusuf 1355 yılında Erciş’de dünyaya gelmiştir. Kara Mehmed’in oğlu olan Kara Yusuf’un künyesi; En Noyan ul-azam Cemal ud-din Yusuf Bahadır’dır. Timur tehlikesinin Doğu Anadoluda ki Türk yurtlarını kasıp kavurduğu, Kara Koyunlu Türkmen aşiretlerinin iç savaş halinde olduğu bir vakitte, 1392 yazında Erciş kuzeyindeki Aladağ’da 14 kabile tarafından (11 Türkmen, 3 Kürt) Türklerin hükümdarlık alameti olan dokuz tuğ dikilir. Kara Yusuf’a hilat giydirilip kılıç kuşandırılır, atının eğerine beçkem takılarak “Beg” ilan edilir.

Ülke içerisindeki başıboşluğu, gerekli tedbirleri alarak bitiren Kara Yusuf, 1393 yılında Anadolu üzerine yeniden sefere çıkan Timur’a zayiat verdirmek amacıyla kaleleri tahkim ederek Muş Ovasına karargâhını kurar. Kuvvetli bir ordusu bulunan Timur’u yıpratmak için çete savaşları yapacak küçük birlikler oluşturur.

Ordusundaki filler ve gergedanların sağladığı üstünlükle Kara Koyunlu başkenti Erciş ile diğer Türkmen şehirlerini ele geçiren Timur bölgede 1 yıl kaldıktan sonra Altın Ordu Devleti üzerine sefere çıkınca, Kara Yusuf ata yurdu ve başkenti Erciş’i bakiye kalan Çağatay askerlerinden temizleyerek yeniden sahip olur.

Çok kısa sürede toparlanan Kara Koyunlu oymaklarının Doğu Anadolunun tamamını topraklarına kattıktan sonra Irak, Azerbaycan ve İran içlerine doğru yayılması Timur’u rahatsız ettiğinden, 1399 yılı yazında Semerkand’dan hareket ederek Karabağ’a gelip kışı burada geçirdikten sonra Kara Koyunlu kale ve şehirlerini işgal etmesi üzerine, Kara Yusuf harp taktiği gereği Erciş’i boşaltarak Musul civarına gider.

Timur’un peşini bırakmayacağını ve sürekli takip halinde olması Kara Yusuf’u Celayirli Moğol sultanı Sultan Ahmed ile birlikte Osmanlılara sığınmasına sebep olur. Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid Kara Yusuf’a Aksaray bölgesini dirlik olarak verir ve Timur’un Kara Yusuf ile Sultan Ahmed’i kendisine teslim etmesi ya da öldürmesi yönündeki isteğini de geri çevirir.

Osmanlılar ile Timur arasında kendilerinin sebep olacağı bir savaşın çıkabilme ihtimalinin artması üzerine Kara Yusuf Osmanlı topraklarını terk ederek Irak taraflarına döner. Timur, Kara Yusuf’un yakalanması amacıyla oğlu Miranşah komutasında 100 bin kişilik kuvveti Bağdat’a gönderir. 1403 yılı yaz aylarında Bağdat yakınlarında yapılan meydan savaşında 30 bin kişiden oluşan Kara Koyunlu ordusu Çağatay askeri önünde mağlup olunca Kara Yusuf Dımaşk (Şam) daki Memlük Atabeyi Şeyh Mahmud’a sığınır.

Mısır Memlük Sultanı Berkuk Fereç ise Timur ile aralarının bozulacağını düşündüğünden Dımaş Atabeyinden kara Yusuf’un yakalanıp öldürülmesini ister. Berkuk Fereç’in buyruğu üzerine Kara Yusuf’u zindana atan Atabey Şeyh Mahmud Memlük tahtında gözü olduğundan Kara Yusuf’u öldürmeyerek ileri de yapmayı düşündüğü sefer için faydalanmayı hesaplar. 1405 yılında Kara Yusuf ve Dımaşk çevresine yerleşen Kara Koyunlu aşiretlerini yanına alan Atabey Mahmud Kahire önlerinde Memlük ordusunu bozguna uğratır. Ancak, bazı Dımaşklı komutanların son anda Memlüklüler safına geçmesi üzerine savaşın seyri değişir ve Atabey Şeyh Mahmud yenilir.

Mısır bozgunu sonrası önce Musul’a giden Kara Yusuf buradaki Kara Koyunlu oymaklarını bir araya getirdikten sonra Erciş’e doğru harekete geçer. Bitlis emiri Şeref oğlu Şems ud-din Kara Yusuf’a çok hürmet göstererek askerinin bütün ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra Erciş’e uğurlar. Kara Yusuf’un Erciş’e doğru geldiğini duyan Muş ovasında, Süphan yaylağında, Eleşgirt yazısında ve Aladağ’da bulunan Türkmenler akın akın Erciş’e doğru gelerek beglerin karşılarlar ve tabiiyetlerini bildirirler.

Kara Yusuf’un yeniden güçlenmesi, Kara Koyunlulara bağlı olan Van-Vestan (Gevaş) hâkimi aslen Kürt asıllı olan İzzeddin Şir’i hoşnut etmediğinden Timur oğlu Miranşah’a haber gönderip Türkmenlerin Çağatay topraklarında gözü olduğunu söyleyerek Kara Yusuf’a karşı kışkırtır. İzzeddin Şir daha önce de Timur’un Erciş’i işgali sırasında Timur’a yardım etmiş ve öncü kuvvet olarak Timur ordusunda yer almıştı. Kara Yusuf daha önce kendisine ihanet eden İzzeddin Şir ve Atlamış komutasındaki Timur askerini Erciş ovasında yaptıkları savaşta mağlup etmişti.

Çağataylılara (Timur devletine verilen isim) büyük bir darbe vurmak isteyen Kara Yusuf Miranşah’ın kendi üzerine geldiğini öğrenince Miranşah’ı Tebriz önlerinde karşılamaya karar verir. 1407 tarihinde medya gelen savaşta, Timur’un oğlu Miranşah’ı öldüren Kara Yusuf Tebriz’i de topraklarına katar. Oğuz ve Cengiz ananeleri gereği Tebriz’i kışlık başkent ilan eden Kara Yusuf Erciş’i de yazlık başkent olarak kullanmaya başlar.

Tebriz zaferinden sonra Moğol asıllı Türkleşmiş Celayirlileri ortadan kaldıran Kara Yusuf, İran ve Irak’ta güçlenmeye başlayan Hurufi hareketlerini de bastırıp Diyarbekir üzerine yürüyerek Ak Koyunlu Kara Yülük Osman’ı mağlup edip itaate mecbur eder. Kara Koyunlu sınırlarının başkentleri Semerkand yakınlarına kadar yaklaşması Timur devletinin yeni hükümdarı Şahruh’u tedirgin ettiğinden, Kara Yusuf’a kalıcı bir darbe vurmak amacıyla 200 bin kişilik Çağatay ordusu Tebriz’e doğru ilerlemeye başlar.

Şahruh’un hareketinden önce veliaht ilan ettiği oğlu Pir Budak’ın ölmesi Kara Yusuf’u derinden sarsmış, oğlunun yasını tuttuğu sırada Şahruh’un çok kuvvetli bir orduyla geldiğini öğrenmişti. Tebriz yakınlarındaki Ucan mevkiinde Timurlular ordusunu beklediği esnada ölen oğlunun kendisine şiddetle tesir eden acısına dayanamayarak 65 yaşında hayatını kaybeder.

Dönemin tarihçileri olan İbn-i Aca’ya ve Halep Atabeyi Emir Yeşbek’in yazdığı Tarih-i Yeşbek’e göre; Kara Yusuf’un cenazesi Tebrizli âlim Seyyid Muhammed Keçeci tarafından Tebriz’e götürülüp dini vecibeleri yapıldıktan sonra oğlu Cihan şah ile birlikte Erciş’e götürülerek ata ve dedesinin yanına defnedilmiştir. Yaygın kanaate göre Erciş Zortul mevkiinde bulunan ve halk arasında Kara Yusuf kümbeti olarak da bahsedilen türbeye defnedilmiştir. Ancak, Kara Yusuf’un cenazesinin sağlığında yaptırmış olduğu, Erciş kalesi yakınındaki günümüzde Van Gölü suları altında kalmış olan “Kara Yusuf Zaviyesi” yanında inşa edilmiş kümbete defnedilmiş olması daha gerçekçi kabul edilebilir.

Türk tarihinin mümtaz simalarından olan Kara Yusuf hakkında Tarihçi Hasan Beg Rumlu; “Muharebe meydanında kan içen bir arslan, adalet ve merhametli, ahlak yolunda herkesten mümtaz idi” demektedir. Çağdaşı tarihçiler Kara Yusuf’u; Zalimlere haddini bildiren, mazlumların refahı için çalışan, ülkesinde asayişi be birliği sağlayan hükümdar olarak özetlemişlerdir. Tarihçi Müneccimbaşı’da; Kara Yusuf’un çok cömert olduğunu, aşırı mertliğinden dolayı hazinesinde para ve mal toplanmadığını söyler.

Cesareti, yiğitliği, mertliği ve kahramanlığı dillere destan olan Kara Yusuf, yaklaşmakta olan 200 bin kişilik Timurlu ordusunu Tebriz’de beklerken sayısı 50 bini bulan askerine “Timurlular sayıca kalabalıktırlar. Ancak, Türkmenler kadar cesur değildirler” demiştir. Timur ordusu ile savaşırken, 100 Çağatay askerini tek başına öldürdüğünü gören Timur ordusunda görevli tarihçi Hafız Ebru, Kara Yusuf’un kahramanlığını şu dörtlükle anlatmıştır.

“Kahraman ve ünlü Türkmen Kara Yusuf

İsfendiyar misali cenk meydanına girdi

Yürüyen bir dağ gibi atıyla savaşırken

Yüz kişinin canını bir anda alıverdi.”



Kara Koyunlu devletinin sınırlarını Fırat nehrinden, İran doğusuna, Kafkas dağlarından Basra körfezine kadar genişleten Kara Yusuf, imar faaliyetlerine de destek vererek Moğol, Timur işgali ve iç savaşlar sırasında harap olan şehir ve kaleleri abad etmiştir. Erciş Kalesi yanında yaptırdığı, kendi adını taşıyan zaviyesinde yolculara ve fakirlere bedelsiz barınma ve beslenme imkânı sağlayarak hayır işlerine öncü olmuştur. Kara Yusuf Zaviyesi Van Gölü suları altında kaldığından günümüze ulaşamamıştır.

Uzun boyu ve cengâver yapılılığı meşhur olan Kara Yusuf’un vefatından 1 yıl sonra Erciş’i ele geçiren Timurlular tarafından mezarı açılmış, kendilerine korku salan bu kahramanın gerçekten de pehlivan yapılı ve uzun boylu olduğunu görmüşlerdir.

Bilgi: Kara Yusuf ve Karakoyunlular tarihini ilk defa bütün yönleriyle ele alan "Doğu'nun Beyleri Kara Koyunlular" isimli kitabım Berikan Yayınlarından çıktı. Kitapçılardan ve internetten satış yapan kitap sitelerinden temin edebilirsiniz. 

 

 
Toplam blog
: 65
: 3764
Kayıt tarihi
: 12.02.13
 
 

Ercişliyim. 2012 yılı içerisinde "Van Gölü Havzası ve Erciş Tarihi" 2015 yılında "Doğu ve Güneydo..