Karbonhidratlar – Canlıları oluşturan temel maddeler – 2

Önceki yazıda sayılan üç maddenin (hidrojen, oksijen karbon) farklı sayılarda ve farklı biçimlerde bağ yapmalarıyla başka bir büyük grup organik maddeye ulaşılır. Bu grup karbonhidratlardır. Karbonhidrat sözcüğünün açılımı sulandırılmış oksijenli karbondur. Oksijenli karbon dediğimiz şey karbondioksittir. Hidrat su eklenmiş demektir. En çok bilinen karbonhidratlar, şeker, nişasta ve selülozdur (veya ağaç lifi). 

Bitkiler ışıktaki enerjiyi kullanarak su ve karbondioksidi birleştirerek şeker haline getirirler. Gliserin şeker değildir ama glikoz şekerinin yarısıdır. Şeker molekülündeki tekrar eden yapı, bir oksijen ve bir hidrojen atomu bağlanmış karbon atomu zinciridir. Oksijene de bir hidrojen atomu daha bağlıdır (OH). 

Glikoz iki biçimde olabilir. Biri zincir biçiminde, diğeri ise halka biçimindedir. Zincir biçimindeki glikozun açıkta duran iki ucu bükülüp birbirine bağlanırsa bir halka oluşturur. Böylece atom bağlarının her yönde bağ yapamamaları yüzünden atom ölçeğinde geometrik şekillerin ve şekilli organik moleküllerin dünyasına adım atılmış olur. Bu dünyada bir molekülde aynı sayıda atomlar olsa bile atomun molekül içinde bulunduğu yerin farklılığına bağlı olarak farklı özelliklerde maddeler elde edilir. Örnek olarak glikozun iki OH ekinin farklı biçimlerde olması nedeniyle alfa-glikoz ve beta-glikoz olarak isimlendirilen iki ayrı versiyonu vardır. 

Burada bir adım daha atalım. Halka biçimindeki alfa-glikozlar birleşerek zincir şeklinde daha büyük bir molekül meydana getirirler. İki OH atom grubu iki halkayı bir araya getirir. Bu işlem sırasında iki hidrojen ve bir oksijenden oluşan bir molekül su kaybedilir. Geri kalan bir hidrojen atomu iki halka arasındaki bağı kurar. Meydana gelen moleküle nişasta denir. Bu molekül zincirleri hem enerji depolayabilir, hem de ileride görüleceği üzere RNA ve DNA’nın bir bölümünü meydana getirir. Canlı enerjiye gerek duyduğu zaman bağlar kopar ve açığa çıkan enerji canlı tarafından yakılarak kalori elde edilir, kullanılır. Yakmak dışarıdan alınan oksijenle reaksiyona girmesi ve molekülün parçalanması anlamına gelir. 

Glikozun beta versiyonu (OH molekül grubunun yukarıya doğru olduğu versiyon) bitkilerde selülozu meydana getirir. Bitkiler bunu hücre duvarlarını, fiberleri, ağaç liflerini yapmak için kullanırlar. Bunun anlamı şudur. Ağaç lifleri de yenebilir ancak sindirmesi diğerine göre çok zordur. Yiyebilmek için pişirmek gerekir.