Kentsel dönüşüm kavramı

Kentsel dönüşüm kavramı ile ilgili, çeşitli bilim alanlarında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Sosyologlara göre kentsel dönüşüm; yaşanılan mekânla iç içe olan insanın, insan ölçeğinde mekânın şekillendirme süreci olarak tanımlanabilir. Dönüşüm sürecinde sadece mekânsal bir değişiklik söz konusu olmamaktadır. Mekânla birlikte; insan ilişkileri, yaşam tarzı, alışkanlıklar ve birçok toplumsal davranışlar değişim göstermektedir. Sosyal etüdü yapılmayan dönüşüm uygulamaları ise yaşam alanları oluşturmaktan uzak, sadece ikamet edilecek yapılardan öteye bir dönüşüm gerçekleştirememektedir.

Şehircilere göre kentsel dönüşüm; atıl ve verimli kullanılmayan kent parçalarının fiziki, ekonomik ve hukuksal inceleme sonucunda, olası ihtiyaçlar ve kent bütünüyle ilişkisinin sağlanarak dönüşüme tabii alanların şehre kazandırılmasıdır.  Dönüşüm uygulamaları ile; dönüşüm alanının sorunları, belirli ölçütler ve kabuller baz alınarak, yürürlülükte bulunan mevzuat çerçevesinde ve ekonomik kısıtlamalarla optimum düzeyde sonuç üretilmeye çalışılmaktadır. Her ne kadar yöresel özelliklerin ön plana çıkarılması, insan ölçeğinde planlamanın yapılması ve uygulama alanındaki hak sahiplerinin minimum düzeyde mali katılım sağlayarak maksimum fayda sağlaması istense de tabii olunan kısıtlamalar bu imkânı sağlamayabilmektedir.

Fiziki anlamda kentsel dönüşüm; mimarlık ve mühendislik hizmeti almayan, literatürdeki veya mevzuattaki kabullere göre can ve mal kaybı riski taşıyan yapıların güvenli yaşam alanlarına dönüştürülmesidir. Bu süreç içerisine sosyal ve teknik altyapı da dâhil edilebilir. Üretilecek yapıların; her türlü afete dayanıklı, enerji verimliliği sağlayan, ulaşılabilirlik imkânı sunan, yangın ve benzeri felaketler düşünülerek güvenlik önlemleri bulunduran, ihtiyaç doğrultusunda yeşil alan ve otopark alanı planlaması yapılan nitelikli yapı olması beklenir. Projelerin başarısı; ilgili idarenin tasarısı, proje hazırlayan firmanın kapasitesi, yapımcı firmanın yeterliliği, yerel tepkimeler, proje süresi ve proje bütçesi gibi kriterler ölçeğinde şekillenmektedir.

Kentsel dönüşüm kavramını oluşturan ana fikirleri ortaya koyacak olursak aşağıdaki listeye ulaşabiliriz;

·         İnsan ölçeğinde mekânı şekillendirme; dönüşümün ana parametresi insandır. İnsani ihtiyaçlar ve beklentiler doğrultusunda yaşam alanları oluşturulmalıdır.

·         İkamet edilecek alanlar değil, yaşam alanları oluşturmak; toplumsal ve yaşamsal ihtiyaçlar tespit edilerek uygulama yapılmalıdır.

·         Afet riskine karşı dayanıklı alanlar; güvenli ve sağlıklı yaşam alanları oluşturularak afet riskinden zarar görmeyecek ölçülerde projeler oluşturulmalıdır.

·         Özel projelerin ortaya konması; yöresel özelliklere önem verilen ve kent dokusu ve bütünlüğü korunan, proje yararlanıcılarının ihtiyaçlarına göre planlanan yapılar meydana getirilmelidir.

·         Hak sahiplerinin haklarının korunması; hazırlanacak projeler hak sahiplerine maddi kayıp doğurmayacak şekilde, en iyi ve en yüksek fayda analizleri dikkate alınarak yapılmalıdır.

·         Kent dokusuyla ve ihtiyaçlarıyla bütünsel projeler; kentsel dönüşüm sadece dönüşüm alanını ilgilendiren bir konu değildir. Yapılan her uygulamada şehrin ihtiyaçları ve sahip olduğu değerler temel alınarak planlama ve tasarım yapılmalıdır.

·         Modern, sağlıklı, çevre dostu ve ulaşılabilir kentlere dönüşüm; uygulamalar bugün ve gelecek perspektifinde düşünceler ortaya koymalıdır. Enerji tasarrufu ve ısı verimliliği sağlayan, yeşil ve oyun alanları oluşturulan ve herkes için ulaşılabilir formda dönüşüm uygulamaları yapılmalıdır.

·         Ekonomik optimizasyon; projeler uygulanabilir ve kendi kendini finanse edebilecek nitelikte olmalıdır.

·         Halkla iletişim kabiliyeti gelişmiş uygulamalar; dönüşüm sürecinin spekülasyonlardan ve farklı beklentileri olan art niyet sahibi kişilerden etkilenmemesi için tanıtım ve bilgilendirme çalışmaları hassasiyet gösterilerek uygulanmalıdır.

·         Teknik ve sosyal altyapıyla dönüşüm; dönüşüm sürecinde genellikle uygulama alanlarında yapı yoğunluğu artmakta olup mevcut teknik (elektrik, su, telefon ve doğalgaz hizmetleri) ve sosyal (eğitim, yeşil alan, ibadet yeri…) altyapı ihtiyacı doğru orantılı bir şekilde artmaktadır. Bu nedenle yapılan çalışmalarda ihtiyaçlar doğrultusunda teknik ve sosyal altyapı yenilenmelidir.

Yukarıda saymış olduğumuz özellikler uygulamalarda dikkat edilmesi gereken başlıca kriterler olarak görülmektedir. Uygulamalarda bunlarla birlikte dikkat edilmesi ve önem verilmesi gereken birçok madde sıralayabiliriz.