Kırgızistan izlenimlerim

Bişkek, Çimkent, Burana Kulesi, Naryn, Torugart, Taşrabat

840 yılında Uygur Devleti'ni yıkarak kendi devletlerini kuran Kırgızlar, topraklarında Göktürk Kağanlığı, Kırgız Kağanlığı, Karahanlı Devleti, Moğol İmparatorluğu, Çarlık Rusyası ve Sovyet Dönemlerini yaşadılar. 
Kırgızlar, Karahanlılar egemenliğinde (12.yy) müslüman olmuşlar. 1881 yılında Rus İmparatorluğu egemenliği altına giren Kırgızlar 1991 de Sovyetler Birliğinden ayrılarak bağımsızlığını ilan ettiler. Nüfusu 5,5 milyon. Etnik gruplar; Kırgızlar %64.9, Özbekler 13.8 ve Ruslar 12.5.  Müslüman oranı %76. Ülkede %18 Hristiyan, %2 Budist, %4 Ateist bulunuyor.

Tanrı yani Tengri Dağları ülkenin %65'ini kaplıyor. Kirgiz yazar Cengiz Aytmatov'un romanlarında "mehtabın, yeryüzünde en güzel şekilde seyredildiği yer" olarak nitelediği "Issık gölü" bu dağların eteklerindedir. Dünyanın en büyük krater gölü olmasının yanı sıra Peru ve Bolivya arasında kalan Titikaka'dan sonra dünyanın en büyük dağ gölüdür. Denizden 1.609 metre yüksekliğinde, 668 metre derinlikte ve alanı 6.236 kilometre karedir. Issık gölü adını, kaplıcaları ve göl tabanındaki sıcak (ısıtılmış) su kaynaklarından alır.

Kırgızlar, 20. yüzyıla kadar Arap, 1928'den sonra Latin, 1948'den itibaren Kiril alfabesini kullanmışlardır. Kırgızca Türk lehçelerinden Kıpçak Grubu'na ait bir lehçedir. Kırgızlar kendi aralarında konuşurlarsa bir şey anlamayabilirsiniz. Ancak gözünüzün içine bakarak ve yavaş konuşurlarsa anlaşabilirsiniz. Gramerlerimiz aynıdır. Kelimelerde ve telaffuzda farklılıklar vardır. Bizim dilimiz çok sayıda Arapça ve Fransızca kelime barındırırken Kırgızcada çok sayıda Rusca kelime vardır. Oysa 400 milyona yakın Türk'ün ortak kullanabileceği "öz Türkçe" kısa bir dil çalıştayı ile başarılı olabilir. Meşhur Kırgız halk edebiyatından Manas Destanı'nı okuyanlar Kırgız dili ile aramızda çok büyük fark olmadığını anlamışlardır. Fikrim şudur; Kalem yerine yazgaç , fırça yerine boyaç, paten yerine kaygaç ve bunun gibi 500 kelimeyi öğrenmek bir hafta sürmez, kimseyi de rahatsız etmez. Ama 400 milyon Türk ile ortak bir dil oluşur. Biz, 120 sene öncesine kadar İtalyanların, Hintlilerin, Rusların aynı problemleri yaşadığını ancak bunları aştıklarını biliyoruz. Aksi takdirde Azerilerle yaşadığımız komik diyaloglar Türk Cumhuriyetlerinde de sıkça rastlanmaya devam edecektir. Ör.Kazakistan'da otelinde odanıza yanlışlıkla giren kadın temizlik görevlisinin "lütfen geçirip koyunuz" cümlesini eyleme geçirmeye kalkarsanız tutuklanabilirsiniz (özür dilerim demek) veya otelinize birlikte geldiğiniz Kırgız iş arkadaşınızın, siz henüz oda anahtarınızı ararken size "aç kıçı" önerisiyle ona çift dalabilirsiniz. (anahtar demek)

Not: Türk dizileri ortak dil konusunda oldukça faydalı olmaktadırlar. Bunu gittiğiniz her Türk Cumhuriyetinde gözlemleyebilirsiniz. Ancak anlayamadıkları bazı cümleleri ingilizce anlatmaya çalışırsanız başarılı olamayabilirsiniz. Örneğin Temiz aile kızı, eli işte gözü oynaşta, acele ise şeytan karışır, senden adam olmaz, kodum mu oturturum, ortaya yanardöner bişi yapsana, anasının gözü bir kız, topla gel abicim, anam avradım assun ki... Allahtan RTÜK var da bir de içinden "teyyare", "kasımpaşa" "7 sülale" geçen detaylı cümleleri izah etmek zorunda kalmıyoruz.

            Ayran bizimse,  kısrak sütünün ekşitilmesiyle elde edilen “Kımız” ve deve sütünün ekşitilmesiyle yapılan “Şubat” da kazakların milli içecekleri. Bu içecekler bekletildiği her gün alkol oranları yükselir. Bizden söylemesi; Mide alışık değil ise, ilk içilen Kımız o günü kapalı kapılar ardında geçirtir. "Biş parmaq" Kırgızların en meşhur yemeği olup , çok önemli misafirlere ikram edilir. Yemek adını beş parmakla yenmesinden alır. Kesme denilen ince kesilmiş hamurun üzerine çok küçük doğranmış et ve soğandan oluşan sosun ilave edilmesiyle yapılıyor. Bunun dışında Kırgız pilavı (pılof), şiş (şaşlık) en çok tüketilen yemekleridir. Kırgızlar evlerine ilk kez gelen misafire ekmek ve tuz ikram ederler. Kırgız geleneklerine göre sunulan ekmekten en az bir parça yemek gerekiyor. Aksi takdirde misafirin ev sahibine karşı düşmanca duygular beslediği kabul ediliyor. Yine Kırgızlar evlerine gelen misafirlerine sundukları yemeklerden yiyemediklerini paket olarak misafirlerine veriyorlar. Bu paketi almamak ev sahibine karşı hakaret sayılıyor.

              Eğitim; Eğitim ve Sağlık ücretsizdir. Okuma yazma oranı %93'tür. Kırgızistan'da 16 Türk okulu ve 2 Türk üniversitesi var. Ancak sadece Türk okullarında Kız-Erkek ayırımı var. Kırgızistan'ın en iyi üniversitesi; Türkiye Manas Üniversitesi'dir. Manas Destanının 1000. Yıldönümü olan 1995'te iki kardeş ülkenin arzusu ile başkent Bişkek'te kurulmuştur.

           Adettendir; çakma da olsa Kırgızistan'da mutlaka "kız kaçırılarak" evleniliyor. Bunun dışında diğer tüm ritüeller tanıdık. Bir önemli! benzerlik daha; onların da kırsalda ki trafik levhaları kurşun deliğinden dolayı delik deşik.

             Ekonomi; Kırgızistan belki de Türk Dünyasındaki en fakir ülke. Dağlık bölgelerde yarış atları yetiştiriliyor, tavşan besleniyor, arıcılık yapılıyor. Makine, otomotiv, gıda, çimento, cam ve konserve fabrikaları ise başlıca sanayi kuruluşları. 

             Gezilecek yerler; Kırgızistan’da Bişkek, Çimkent, Burana Kulesi, Naryn, Torugart, Taşrabat şehirlerinde UNESCO Dünya Kültür Mirası Adayı Burana Kulesi ve “Balbay” anıt mezarlarını, Taşrabat Kervansarayı gezilecek, görülecek yerler arasında.

Manas Destanından bir örnek
"AD TOYU"

Yakup Han, karısı Çıyrıçı’dan

şimdi bir oğlan doğurttu.

Oğlunun yüzüne baktı,

beyaz eti pamuk gibi,

kemikleri bakır gibi.

Bir ak kısrak kestirdi,

Yakup Han, doğan oğlunun adını

dört ulu peygambere

“Manas” koydurdu.

Dört peygamber onu kucakladı,

peygamber çocuğu sınadı.

Yarkent’ten gelen yedi elçi

yemeği övüp yeyip gitti,

“Manas obur olacak!” deyip gitti.

Çin’den gelen kırk elçi

yemeklerden bol yeyip gitti,

“Manas Çinlileri kıracak!” deyip gitti.

Nogay’dan gelen on elçi

turup eti yeyip gitti,

“Manas korkunç olacak!” deyip gitti…

Kırgızistan gezisi fotoğrafları için tıklayınız: https://plus.google.com/u/0/photos/103101039821732824389/albums/5759776644309987073

Sevgilerimle