Kişiliğiniz nedir ?

Nasıl bir insan olduğunuzu tarif etmeniz istense, neler söylersiniz? Sakin ve dengeli biriyimdir, olup bitenlere soğukkanlı yaklaşırım ama kızgınlığım çok şiddetli olabiliyor, fazla ilişki kurmam ve tek başına olmayı tercih ederim, canlı, neşeli bir insanım, kolayca sinirlenmem, sakin ve sabırlıyım, yenilikleri severim ve kolayca uyum sağlarım, çok çabuk kızar, parlarım. Diye mi yanıtlar verirsiniz

Peki Kişilik Nedir? Kişilik, bireyin kendine özgü olan, değişik durumlarda ve zaman içinde kalıcı olan duygu, düşünce ve davranış örüntüsü olarak tanımlanıyor. Kişiliğin biraz farklı şekillerde ifade edilmiş onlarca tanımını bulmak mümkündür ancak hemen tamamında vurgulanan birkaç nokta vardır: Kişiliğin insanı diğerlerinden ayırması, eşsiz ve benzersiz kılması,  Zaman içinde tutarlı ya da sürekli özelliklerden oluşması. Dolayısıyla birinin kişiliğini tanımlamaya çalışıldığında, o kişinin düşünceleri, duyguları ve davranışlarındaki onu kendisi kılan düzenli eğilimleri ifade eder, diye deriz.

Raymond Cattell’in ortaya koyduğu temel kişilik özellikleri önem sırasına göre şöyledir: Soğuk kanlı-Sıcak kanlı; Somut düşünme-Soyut düşünme; Hislerden etkilenme-duygusal istikrar; Çekinik-Baskın; Ağırbaşlı-Taşkın; Dürüst-Kolaycı; Çekingen-Cesur; Katı fikirli-Esnek fikirli; İtimat Edici- Şüpheci; Pratik-Hayalperest; Samimi- Kurnaz; Kendine güvenen-Vesveli; Tutucu-Deneyime açık; Grup yönelimli-Kendine Yeten; Disiplinli-Kontrollü; Rahatlamış-Gergin.

 Özellik kuramcıları arasında bir diğer önemli ismi olan H.Eysenck, temel kişilik boyutlarının iki temel faktöre indirgenebileceğini söylemiştir. Cattell’de olduğu gibi bu boyutlar çift kutupludur. Eysenck’in ortaya attığı boyutlar Dışa Dönüklük (içe dönüklük - dışa dönüklük) ve Nörotiklik’tir (istikrarlılık- istikarsızlık). Daha sonra bu boyutlara Psikotiklik (kibar/ince düşünceli olmak- saldırganlık/toplumdışı davranış) eklenmiştir. Ancak burada kullanılan psikotiklik terimi, zihinsel bir hastalık için kullanılan psikotik teriminden farklıdır.

Bu temel boyutları ve kişilik özellikleriyle bağlantılarını gösteren kişilik çemberi, aynı zamanda bazı yatkınlıkları da açıklayabilir. Örneğin, yüksek düzeyde dışa dönük duygusal açıdan kısmen istikrarsız bir bireyin atılgan bir özellik göstermesi mümkündür. Eysenck’e göre, renklerin parlaklık, doygunluk ve ton bileşiminden oluşması gibi, kişinin mizacı da bu üç boyutun birleşiminden ibarettir. Eysenck, içe dönükler ve dışa dönükler arasındaki davranış farklılıklarını merkezi sinir sistemindeki uyarılma ve ketlenme potansiyeli ile açıklamaktadır. Buna göre, doğuştan uyarılma potansiyeli ile doğanlar çevrenin etkisiyle içedönük; doğuştan ketlenme potansiyeliyle doğanlar çevrenin etkisiyle dışa dönük olmaya eğilimlidir. Çünkü uyarılma potansiyeli yüksek olanlar daha kolay şartlanırlar, ketlenme potansiyeli yüksek olanlar ise daha geç şartlanırlar. Kişiliğin sinir sistemiyle bağlantılarını kuran Eysenck’in bu görüşleri daha sonraları çeşitli şekillerde araştırılmış ancak onun elde ettiği bulgularla bazı farlılıklar ortaya konulmakla birlikte, temelde içe dönük ve dışa dönüklere ilişkin farklı sinirsel etkinlik düzeyleri olduğu fikri desteklenmiştir.

            Costa ve McCrea, 1990‘lı yıllarda Beş Faktör Modeli adıyla bilinen bir kişilik modeli ortaya koymuşlardır. Adından da anlaşılabileceği üzere bu model 5 temel kişilik faktörü öngörmektedir. Her faktör kendi içinde iki kutuplu bir boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar ve içerdiği kutuplar aşağıda gösterilmiştir.

1.Dışa Dönüklük; Konuşkan, enerjik ve iddialı ya da sessiz, çekingen ve utangaç

2. Uzlaşmacılık; Sempatik, nazik ve şefkatli ya da soğuk, kavgacı ve zalim

3. Sorumluluk; Planlı, sorumlu ve dikkatli ya da dikkatsiz, uçarı ve sorumsuz

4. Nevrotiklik; Durağan, sakin ve rekabetçi ya da endişeli, dengesiz ve huysuz

5. Yeniliğe Açıklık; Yaratıcı, zeki ve yeni deneyimlere açık ya da basat, sığ ve esnek olmayan

Beş faktör modeli, yine sıfatlarla tanımlanan özelliklerin karmaşık istatistik analizler yoluyla düzenlenmesiyle elde edilmiştir. Aslında, fark edilebileceği üzere, 1960‘lardan beri yapılan çalışmalarda benzeri boyutlara rastlanmaktadır. Bu çalışmalar farklı kültür ve dillerde pek çok ülkede tekrarlanmış ve benzeri boyutlar elde edilmiştir. Beş faktör modelini destekleyen veriler, belirli bir dilin içerdiği kişilik özellikleriyle ilgili kavramlara uygulanan faktör analizleri, diğer kişilik testlerinin sonuçlarıyla uyumluluğu ve kişiliğin kalıtımsal yönlerinin analizi gibi farklı alanlardan gelmektedir.

Paylaştığım; Kişiliğin yapısı ve dinamiklerini açıklama çabası taşıyan kuramlara göre  “Nasıl biriyim” sorusu ile “Neden böyleyim” sorusunun cevabını bulabildiniz mi?

Nizamettin BİBER