Kitle Psikolojisi (Yumurtalı Son Protestonun Hatırlattıkları)

Ayranköylü, diye bir öğretmen arkadaşım vardı. 1990’lı yılların birinde arkadaşlarımdan biri tanıştırmıştı beni onunla. Boyu ve bir ayağı, diğerine oranla biraz daha kısa, bütün duygularını yeşilimsi gözleriyle ifade eden (kafası esmediği zamanlarda) çok eğlenceli bir dosttu. Aslında çok başarılı ve bunu okuttuğu öğrencilerle somut olarak ispatlayan bir öğretmenken “özel – alt sınıf”a verilince, “Neden bunlara bir şey öğretemiyorum?” , “Başarılı biri değil miyim yoksa?” diye kendisini sorgulaya sorgulaya bir ara “ruh sağlığı”nı bozmuş bir öğretmen arkadaştı. Tanıdığı, şakalaştığı arkadaşları çoktu. Ama bizi bir başka severdi. “Eğlence doğsun” diye dalına binenleri bilir ve pek de ciddiye almazdı. Ağzına geleni de söylerdi. Doğru gözlemlendiğinde son derece sâkin, dalgın ve kendi halinde bir insandı.

İşte bu Ayranköylü dostumla yıllar önce bir futbol maçına gitmiştik. Rakip takım çok çetindi. 1 -0 öne geçtiğinde Ayranköylü o hâliyle yerinde duramıyordu. Ayağa kalkıyor, işaret parmağıyla hakeme doğru galiz küfürler ediyordu. Gözleri büyümüş ve yüzüne rengi değişmişti. Hop oturup hop kalkıyordu. Benim öyle sâkin sâkin oturup maçı seyretmeme bile anlam veremiyordu. Aslında ara ara ben de onun “tepki”sinden nasibimi alıyordum. Kâh dizime vuruyor, kâh omzundan destek alarak koltuğunda ayağa kalkıyor, bağırıp çağırıyordu. Rakibin attığı ikinci golden sonra Ayranköylü elinden gelse sahaya girecek kadar kendinden geçmişti. Baktı olmuyor tel örgülere gitti. Dikenli tellere kadar elini kaldırarak ağzından tükürükler saçarak eylemine devam etti. Maç bitmek üzere idi. İki tribünü ayıran betonun üstüne çıktı bizim Ayranköylü.

Maçın bitiş düdüğü çalmış, içeriye girecek futbolculara tribünden “eylem” yapılmaması için körük çekiliyordu. Ayranköylü hızını alamamış olmalı ki, nasıl yaptı bilmiyorum, körüğün üstüne atladı. “Eylemci” Ayranköylü’nün komedisi tam da burada başladı: Ayranköylü, gelebilecek bir saldırıya karşı belirli aralıklarda iskeleti demirlerle örülmüş branda körüğün iki demiri arasında kalakaldı. Çırpınıp duruyordu. Birkaç saniye içinde dengesini sağladı. Elleriyle demirleri tutmuş, öne eğilmişti. O hâli ile ata binmiş bir süvari gibiydi.

Elbette o maçta hakemin kararlarına, rakip oyuncuların futbol dışı hareketlerine tepkilerini gösteren başkaları da vardı. Ama belki de tepkinin fitilini ateşleyen ve ateşi canlı tutan benim arkadaşımdı. O şiddetli ateş ve daha sönük seyreden ateşlerle, koltuğunda sâkin sâkin oturan kişiler bile ara ara galeyana gelmişti. Kitle psikolojisi budur işte. Maç seyretmekten ve bir takımın taraftarı olmaktan öte belki de hiçbir ortak yönü olmayan kitle, sıradan bir maçta bu hâle gelmişti.

Kitleler, yukarıdakine benzer ve/veya farklı sebeplerle zaman zaman bir araya gelirler. Bu kitleler içinde; yüz binlere varan “sayısal çokluk”tan dolayı “eylem”, “eylem boyutu”, “tepki”, “tepki boyutu” provokasyona en açık, hareketlenme dalgalarının en çabuk yayıldığı, kontrol etmenin en zor olduğu kitleler; “örgütlü kitleler”dir.

Çünkü “örgütlü” kitlelerin bir geçmişi vardır. O geçmişte yaşadıkları vardır. “Kutlama” “anma töreni” “herhangi bir olaya tepki” “protesto” “miting”… adı ne olursa olsun bir araya gelen “örgütlü kitleler” doldurdukları salonlara ve/veya alanlara hazır, mânevî açıdan “dolu” gelirler. Öncü gruplar, kortej sorumluları, haykırılacak sloganlar, mitingde konuşacaklar, taşınacak dövizler (O dövizleri taşıyacaklar bile belidir.) Önceden tespit edilmiştir. Hatta o dövizler; kartonlara, bezlere öyle “sinsice” “monte” edilmiştir ki muhtemel bir saldırı ve/veya provokasyon karşısında anında “kavga”nın malzemesi oluverir.

Son cümle: “İnatçı”, “örgütlü”, “hâfızasını canlı tutan”, “şuursuzca protesto”yu amaçlayan kitlelerin yaptığı mitingler, kontrol açısından güçtür.