Konya ile Karaman'da Türk kültür varlıkları

TARİH çok zor bir ilim olsa gerek. Üst üste yığılan günlerin, ayların, yılların ve yüzyılların özeti demek olan tarih bir anlamda iğne ile kuyu kazımak demek değil mi? Toprak altındaki eski eserleri büyük bir titizlik ile ortaya çıkarmak gibi görevleri üstlenmiş olan arkeologlar nasıl ki çağlar öncesinin anıt eserlerini, yazılı belgelerini ve nice gizemli özellikler taşıyan sanat eserlerini ortaya çıkarıyor, açıklama çabalarına girişiyor ise; tarihçiler de ilk olarak yazı yazmak hünerini gösteren Sümerler'den bu yana olan bitenleri belgelemek, açıklamak ve yorumlamak durumundadırlar.

Her ilim dalı gibi tarih ilminin de kendi içinde geliştirmiş olduğu araştırma yöntemleri ona olan güveni günden güne artırmaktadır. Bu yüzden de tarih kentler kuran, akınlar düzenleyen insanoğlunun gelişimini, değişimini incelerken belli başlı özelliklerini de yazıya geçirir.

İşte tarihin bu ve benzeri özelliklerinden dolayı 15 Nisan 1931'de Mustafa Kemal ATATÜRK'ün direktifleri ile kurulmuş olan TÜRK TARİHİ TETKİK CEMİYETİ bilindiği gibi 3 Ekim 1935 günü TÜRK TARİH KURUMU adını alır. Ülkemizde yalnızca tarih alanında yayın yapan bir kuruluş olmak bakımından da kendi alanında tektir. Ancak ülkemizde sayıları elliyi aşan özel yayınevleri ile üniversitelerimiz de tarih konusunda pek çok kitap ve dergi yayınlamaktadır. Çünkü TARİH olmadan ne insan zihni rahatlayabiliyor ne de iç ve dış politikalar kendiliğinden yürüyebiliyor. Dolayısıyla TARİH insanoğlunun nereden nereye gelmiş olduğunu gösterdiği gibi maddi ve manevi dayanaklarımızı da tescil eden bir ilim dalıdır.

İşte bu bakımdan TÜRK TARİH KURUMU'nun Türk Kültür Varlıkları Envanteri dizisi kapsamında Prof. Dr. Haşim KARPUZ tarafından bu yıl yayınlanmış olan KONYA ile KARAMAN illerimizdeki anıt eserlerin gerçekçi dökümlerini veren iki eseri tanıtmak istiyorum.
Türk Kültür Varlıkları Envanteri araştırmaları çerçevesinde KONYA (I, II, III. Cilt) ile yine aynı kapsamda Türk Kültür Varlıkları Envanteri KARAMAN adlı eserler özellikle Selçuklu Devleti dönemi için büyük bir önem arz etmektedir. KONYA ile KARAMAN illerinde bulunan anıt eserlerin tespit edildiği bu araştırmalar atalarımızın kentleşme konusundaki engin sanat ve mimari çabalarının da birer nişanesi olarak günümüze ışık tutmaktadırlar.

Türk Kültür Varlıkları Envanteri KONYA (I, II, III. Cilt) adlı eserin ortaya çıkartılması için Prof. Dr. Haşim KARPUZ ile birlikte bu büyük işe emek veren Yard. Doç. Dr. Mine ULUSOY, Arkeolog Nurten AKYOL ile Sanat Tarihçisi Seval GÜNLÜK günümüze ulaşan ve ulaşamayan mimari eseleri Konya merkez ilçesinde olduğu gibi çevre köylerdeki eserler ile Ahırlı, Akören, Akşehir, Altınekin, Beyşehir, Bozkır ve Cihanbeyli ilçe merkezleri ve köylerindeki eserlerin de envanterlerini çıkarmış bulunmaktadırlar.

Bir fikir verebilmesi bakımında Konya Merkez İlçe'de SELÇUKLU, OSMANLI ve CUMHURİYET dönemlerinde toplumsal hayatın devamı için yapılmış olan eserler aşağıdaki başlıklar altında incelenmiştir:
A. Külliye ve Manzumeler
B. Camiler ve Mescitler
C. Kiliseler
D. Medreseler ve Dar'ül Huffazlar
E. Tekkeler ve Zaviyeler
F. Türbeler ve Mezarlıklar
G. Hamamlar
H. Çeşmeler ve Sebiller
I. Buzhaneler
İ. Sarnıçlar ve Su Depoları
J. Hanlar
K. Pazarlar
L. Köprüler
M. Kaleler
N. Saraylar
O. Evler
Ö. Köy Odaları
P. Oteller
R. Kamu Yapıları
S. Anıtlar
Ş. Park ve Bahçeler.

Prof. Dr. Haşim KARPUZ'un Türk Kültür Varlıkları Envanteri KARAMAN adlı 664 sayfalık eseri KARAMAN il merkezi ile AYRANCI, BAŞYAYLA, ERMENEK, KÂZIMKARABEKİR ve SARIVELİLER ilçelerindeki eserleri incelediği envanter çalışması da kültür ve mimari geçmişimiz açılarından çok önemli.

KARAMAN merkez ilçeye bağlı GÖKÇE KÖY, KILBASAN KÖYÜ, LÂLE KÖYÜ, SÜLEYMAN HACI KÖYÜ, AŞAĞI AKIN KÖYÜ ile DEREKÖY'deki camiler ile mescitlerden başka köprüler, hanlar, çeşmeler de incelenmiş bulunuyor. Kendi alanında ilk kez yapılan bu çalışma ile KARAMAN merkez ilçede günümüze ulaşan (mevcut) yapıların neler olduğunu aşağıdaki sıralamada görmemiz mümkün:

''A. KÜLLİYE ve MANZUMELER
Halil Efendi Külliyesi
Halil Efendi (Kaya Halil) Mescidi
Halil Efendi (Kaya Halil) Kümbeti
Halil Efendi Çeşmesi
İbrahim Bey Külliyesi
İbrahim Bey İmareti
İbrahim Bey Kümbeti
İbrahim Bey İmareti Çeşmesi
Karabaş Veli Külliyesi
Siyahser (Karabaş Veli) Camisi
Karabaş Veli Tekkesi
Karabaş Veli Türbesi
B. CAMİLER VE MESCİTLER
Abbas Mescidi
Aktekke (Mâder-i Mevlana) Camii
Araboğlu Camii
Attariye (Pazar) Camii
Çelebi Mescidi
Demirciler Camii
Dikbasan (Fasih) Camii
Hacıbeyler Camii
Hoca Mahmud Mescidi
Ketane (Ketencibaba) Camii
Koçak Dede Mescidi
Nuh Paşa Camii
Pir Ahmet Efendi Camii
Saadeddin Ali (Ebul Feth) Mescidi
Şeyh Ali Sultan Semerkandi Camii
Yeni Minareli Camii
Yunus Emre Camii (Kirişçi Baba Telekesi)
Zeynel Ağa Camii
C. KİLİSELER
Çeşmeli Kilise
D. MEDRESELER
Hatuniye Medresesi
E. TEKKELER VE ZAVİYELER
İsmail Hacı Zaviyesi
F. TÜRBELER VE MEZARLIKLAR
Ahmet Paşa (Zeyve Sultan) Türbesi
Aleaddin Bey Kümbeti
Cambaz Kadı Türbesi
Eminüddin (Demir Gömlek) Kümbeti
Kızlar Türbesi
Gazalba Mezarlığı
Şehir Mezarlığı
Tekstil (Hacı Celâl) Mezarlığı
G. HAMAMLAR
Hatun Hamamı
Lal (Lel) Hamamı
Seki(z) Çeşme Hamamı
Süleyman Bey Hamamı
Yeni Hamam
H. ÇEŞMELER
Abbas Mahallesi Çeşmesi
Adsız Çeşme
Ali Dede Tartan Çeşmesi
Arapoğlu Çeşmesi
Aşıran Çeşmesi
Boyahane Muhyiddin Çeşmesi
Çarşı Çeşmesi
Dahhak Çeşmesi
Davulcu Çeşmesi
Demir Çeşme
Dikbasan Çeşmesi
Elmeddin Çeşmesi
Emine Hanım Çeşmesi
Eskiciler Çeşmesi
Fakihzade Mehmet Cemil Çeşmesi
Göçerler Camii Çeşmesi
Hacı Bekir Sokağı Çeşmesi
Hacı Celal Mahallesi Çeşmesi I
Hacı Celal Mahallesi Çeşmesi II
Hacı Efendi Çeşmesi
Hacı Molla Çeşmesi
Hacı Yahya Çeşmesi
Hancızade Çeşmesi
Hisar Çeşmesi
Hoca Mahmud (Atlas Poşu) Çeşmesi
İsmail Ağa Çeşmesi
Kadıbudak Çeşmesi
Kanlı Osman Çeşmesi
Kilci Çeşme
Kilise Çeşmesi
Koçakdede Çeşmesi
Külhan Sokağı Çeşmesi
Küllük Çeşmesi
Mavu Çeşme
Necipağa (Sekiz Çeşme) Çeşmesi
Sakabaşı Sokağı Çeşmesi
Şıhlar Sokağı Çeşmesi
Tabakhane (Şamkapı) Çeşmesi
Yiyen Ağalar Sokağı Çeşmesi
Yukarı Mahalle Çeşmesi
I. SARNIÇLAR
Karacaören Sarnıcı
İ. KÖPRÜLER
Deliçay Köprüsü
J. KALELER
Karaman Kalesi
K. EVLER
Hacı Ömer Ağa (Kavaslar) Evi
Nalıncılar Evi
Tahir Özyol Evi
Tartanlar Evi
L. KAMU YAPILARI
Eski Belediye Binası
Gazi İlkokulu
Karaman İstasyon Binası
Redif Kışla.''

KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİ (1228 - 1483) döneminde meydana getirilen eserlerden bir bölümü de değişik sebepler yüzünden ne yazık ki günümüze kadar ulaşamamıştır. Prof. Dr. Haşim KARPUZ'un KARAMAN adlı eserinden bu gibi mimari eserlerin neler olduğunu da öğreniyoruz:

''A. CAMİLER-MESCİTLER
Tapucak Mescidi
Fenari Camii, Medrese ve Hamamı
B. MEDRESELER
Emir Musa Medresesi
Zincirli Medrese
Şeyhi Çelebi Medresesi ve Darülhuffazı
C. HANLAR
Gaferyat Hanı
D. HAMAMLAR
Çifte Hamam (Emir Musa Hamamı)
Emeksuvân Hamamı
Emirşah Çelebi Hamamı
Nasuh Bey Hamamı (Küçük Hamam)
Seydî Hamamı
E. ZAVİYELER
Köçek (Koçak Dede) Zaviyesi
F. KÖPRÜLER
Gazapla Köprüsü
G. KAMU YAPILARI
Köhnebestan Yusuf Hoca'nın Okulu
Emineddin Gündoğdu Sarayı
Alâeddin Ali Bey'in Sarayı
Kadı Muslihüddin Muallimhanesi
H. EVLER
Dolaşıklar Evi
İsmail Karakaş (Faruk Sükan) Evi
Sur Üzerindeki Ev
I. ÇEŞMELER
Ali Osman Mahallesi Çeşmesi
Debbağhane (Musa Ağa) Çeşmesi
Eski Belediyenin Önündeki Şadırvan
Fenari Çeşmesi
Hacı Beyler Çeşmesi
Hacı Celâl Çeşmesi
Hacı İbrahim Efendi Çeşmesi
Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi
Hacı Mehmet Çeşmesi
Hapishane Çeşmesi
Kayserilioğlu Çeşmesi
Kışla Çeşmesi
Mehmed Çeşmesi
Porsuk Şambayat Çeşmesi
Şahruh Çeşmesi.''

Gönül ister ki bu değerli araştırmaların benzerleri ADANA, BURSA, EDİRNE, ANKARA, GAZİANTEP, KAHRAMANMARAŞ, ŞANLIURFA, MARDİN, KİLİS, ANTALYA, ERZURUM, İZNİK ve SİVAS gibi önemli şehirlerimizde de yapılabilsin.

TTK'nun yeni başkanı Prof. Dr. Ali BİRİNCİ'nin imkânlar ölçüsünde yeni atılımlar yapacağına ve tarih bilgisinin zenginleştirilmesi konusunda önceki dönemlerden çok daha değişik çalışmaları kamuoyuna sunacağına inanıyorum.

Bir yıl sonra ANKARA'da toplanacak olan XVI. Türk Tarih Kongresi (13 - 17 Eylül 2010)'inde yerli ve yabancı tarihçiler tarafından çok önemli bildiriler sunulacağını ve TARİH alanında yönlendirici bazı tekliflerin dile getirileceğini düşünüyorum.

Ek bilgi: Öğrendiğime göre TTK Yayınları bu yıl sonuna kadar, bana göre paha biçilemez değerdeki telif ve çeviri 744 eser % 50 indirimli olarak satılmaya başlanmıştır.

Tarih yolculuğumuz daim olsun efendim!