Kooperatiflerimizin Sorunları ve Çözüm Yolları

Son yıllarda ülkemizde kooperatifçiliğin mevcut durumunu ortaya koyan en iyi çalışmalarından biri 2012-2016 yıllarını kapsayan Türkiye kooperatifçilik stratejisi ve eylem planıdır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü’nce tüm ilgili bakanlıkların ve kooperatiflerin katılımı ile büyük ölçüde görüş birliği içinde hazırlanan ve Resmi Gazetede yayınlanan bu belge bizlere kooperatifçiliğimizin ülkemizdeki mevcut durumunu çok iyi özetlemektedir. Ortaya çıkarılan plan yakın zamanda hazırlanmış en güzel çalışmadır. Belgede de yer verilen, planın hazırlanmasında kullanılan  swot analizinde ülkemizde kooperatifçilik hareketinin içinde bulunduğu mevcut durum ile ilgili önemli görüş ve öneriler tüm ayrıntıları ile sunulmuştur.  

2008 yılında yapılan bu analizde kooperatifçiliğe ilişkin iç ve dış etkenleri dikkate alınmış, kooperatifçilik hareketinin güçlü yönler ve fırsatları ile zayıf yönleri ve tehditleri belirlenmiştir. Güçlü yanlarından ve fırsatlardan en iyi şekilde yararlanmak, zayıf yanları düzeltmek ve tehditleri kaldırma için stratejiler geliştirilmiştir.    

Kooperatiflerimizin güçlü yanlarının; Türkiye’de uzun süreli ve köklü bir kooperatifçilik deneyiminin bulunması, Anayasa’da ve yasalardaki kooperatifçiliğin geliştirilmesine dönük yasal güvencelerin varlığı, Kooperatiflerin ülke düzeyinde ve birçok sektörde yer alması, Birçok alanda başarılı kooperatifçilik örneklerinin olması, TARIM KREDİ, TESKOMB, PANKOBİRLİK gibi güçlü kooperatif kuruluşlarının bulunması, Ortak sayısı açısından kooperatiflerin, ülkedeki en büyük sivil toplum kuruluşu olma potansiyeli, Kooperatif işletme modelinin kendine has avantajları, Türkiye’de kooperatifleşmeye uygun birçok potansiyel sektör ve alanın bulunmas olarak belirlenmiştir.

Kooperatiflerimizin zayıf yönlerinin ise; Birim kooperatiflerin az ortaklı ve küçük ölçekli bir yapıya sahip olmaları, Konut yapımı ve tarım alanında sayıca yoğunlaşmanın olması; diğer sektörlerde oldukça düşük etkinlik düzeyi, Özellikle tarımsal amaçlı kooperatifler başta olmak üzere, ortakların eğitim seviyesinin düşüklüğü, Ortakların kooperatif faaliyetlerine olan ilgisizliği ve ekonomik olayları algılama sorunu, Kooperatif yöneticilerinin işletme yönetimi konusunda bilgi ve deneyim eksikliği, profesyonel yönetici istihdam edilememesi, Yönetim kurulu üyeliği için eğitim ve sertifikasyon koşulunun olmaması, Toplum genelinde “kişiler arası güven, dayanışma ve ortak iş yapma kültürü” gibi değerleri de kapsayan sosyal sermayenin düşüklüğü, Toplumda kooperatifçilik kültürü ve bilincinin yeterince yerleşmemiş olması ve ekonomik işbirliğinin sağladığı katkı ve faydaların  tam olarak idrak edilememesidir.

Yeterli eğitim, yayın, araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) faaliyetinin olmaması, Bazı kooperatif türlerinde yaşanan olumsuzluklar nedeni ile ortaya çıkan güven ve imaj sorunu, Kooperatif içi bürokrasi sebebiyle hızlı karar alma ve uygulamada ortaya çıkan aksaklıklar, Çok sayıda gayrı faal durumda bulanan ve tasfiye olmayı bekleyen kooperatifin varlığı, Kooperatiflerin sürekli finansmana erişim ve teminat yetersizliği sorunu yaşamaları, Kooperatif ortaklarının düşük ortaklık payı yüklenmeleri nedeniyle yaşanan sermaye yetersizliği, Üst örgütlenme yetersizliği ve kooperatifler arası işbirliğinin yeterince ve her düzeyde sağlanamaması ve etkin olmayan üst örgütlenme nedeniyle birim kooperatiflere yönelik, eğitim, denetim, danışmanlık,  ve teknik hizmet sunumunun yetersizliğidir.

Yasal danışmanlık hizmeti verecek kurumların bulunmaması, Mevcut iç ve dış denetim mekanizmalarının etkili olmaması ve beklenen faydayı sağlayamaması, Kooperatiflerin sosyal ve ekonomik önemine ilişkin istatistikî verilerin yetersizliği, Etkin ve sürdürülebilir bir kooperatifçilik politikası oluşturulmasında yaşanan eksiklikler, Kamunun genel gözetim, düzenleme, denetim ve yaptırım konusunda yaşadığı yetersizlikler; kaynak, yetki ve yeniden organize edilmeleri ihtiyacı ve mevzuat, uygulama ve yargılama sürecinin uzunluğundan kaynaklanan aksaklıklardır.

Buna karşılık kooperatiflerimizin fırsatlarının; Dünyada, pek çok toplumsal ve ekonomik sorunun çözümünde kooperatiflerin sağladığı katkı ve faydanın giderek daha yaygın biçimde algılanması, Kooperatiflerin, üçüncü sistem yaklaşımı çerçevesinde, devlet ve özel sektör alanı dışında hizmet üretme ve istihdam yaratma potansiyeli, AB ve diğer uluslararası kuruluşların kooperatifler yolu ile kalkınma modeline duydukları ilginin artarak devam etmesi ve proje bazında kaynak sağlaması, Son yıllarda uluslararası alanda birim kooperatifler arasında işbirliğinin artması,  Toplumun eğitim düzeyinin yükselmesinin “bilinçli ve sağlıklı” kooperatifleşmeye kazandıracağı  ivme, Üretim, haberleşme ve bilişim teknolojilerinin giderek gelişmesi olduğu belirlenmiş,

Kooperatiflerimizin karşı karşıya olduğu tehditlerin ise; Kooperatiflere yönelik devlet desteklerinin giderek azalması, ilgili Bakanlıklar dışında kalan kamu kurumlarında kooperatifçiliğin gelişimi ile ilgili yapılan çalışmaların yetersizliği veya bu konulara arzu edilen ölçüde ilgi gösterilmemesi,    Bazı alanlarda kooperatiflere tanınan avantajların, değişik faktörlerin etkisiyle ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar, Sivil toplum kuruluşlarının (sendikalar, meslek odaları, tüketici dernekleri vb.) kooperatifçiliğe olan ilgisinin giderek azalması, Şirket birleşmeleri yolu ile yaratılan ekonomik ölçek büyüklüğünün kooperatiflerin rekabet gücünü ve pazar paylarını olumsuz yönde etkilemesi,  Çok uluslu şirketlerin kooperatiflerin “yerel” düzeydeki üstünlükleri ve ayrıcalıklı durumları için bir tehdit oluşturmaları, Artan küresel ve ekonomik riskler olduğu tespit edilmiştir.

Bu çalışmaların ışığında öncelikli sorun alanları; Kamu hizmet sunumu ve kooperatifçiliğe elverişli bir ortam oluşturulması konusunda yaşanan aksaklıklar,  Eğitim, bilinçlendirme ve araştırma faaliyetlerindeki yetersizlikler, Örgütlenme ve kooperatifler arası işbirliği sorunu, Sermaye yetersizliği ve uygun finansmana erişim sorunu, Denetim ve imaj sorunu, Kurumsal ve profesyonel yönetim eksikliği, Mevzuat ve uygulamadan kaynaklanan sorunlar olarak 5 başlık altında toplanmıştır.

Bu analiz sonuçlarına göre tüm kooperatiferimizde sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunların karşısında çözüm için stratejik hedefler de ortaya konulmuştur.

 Bu stratejik hedefler;

Kamu hizmet sunumu ve kooperatifçiliğe elverişli bir ortam oluşturulması konusunda yaşanan aksaklıklar karşısında kamu teşkilatlanması ve kooperatifkere hizmet sunum biçimi yeniden yapılandırılacaktır.

Eğitim, bilinçlendirme ve araştırma faaliyetlerindeki yetersizlikler karşısında eğitim, danışmanlık, bilgilendirme ve araştırma faaliyetleri geliştirilecektir.

Örgütlenme ve kooperatifler arası işbirliği sorunu karşısında örgütlenme kapasitesi ve kooperatifler arası işbirliği olanakkları artırılacaktır.

Sermaye yetersizliği ve uygun finansmana erişim sorunu karşısında sermaye yapısı ile kredi ve finansmana erişim imkanları güçlendirlecektir.

Denetim ve imaj sorunu karşısında iç ve dış denetim sistemleri tümüyle revize edilecektir.

Kurumsal ve profesyonel yönetim eksikliği karşısında kurumsal ve profesyonel yönetim kapasitesi artırılacaktır.

Mevzuat ve uygulamadan kaynaklanan sorunlar karşısında mevzuat altyapısı ulusararası esaslara ve ihtiyaçlara göre geliştirilecektir.  

Özetle 2012 2016 yıllarını kapsayan Türkiye kooperatifçilik stratejisi ve eylem planında da görüldüğü gibi sorunlar bellidir. Çözüm yolları bellidir. Bu amaçla stratejik hedefler ve eylem planı da ortaya konmuştur. Yol haritamız bellidir. Bu noktadan sonra ilgili tarafların üzerine düşen görevi amanında be hızlı bir şekilde yerine getirmesi gerekmektedir. Eylem planının olarak başlangıç yılı olan 2012 yılından bugüne zamanı iyi kullandığımız söylenemez. Bundan sonra zaman kaybı için sorumlu aramak yerine kalan sürenin en iyi şekilde kullanılması için çaba gösterilmelidir. Dünyanın tüm sektörlerde kooperatifçilikten en  iyi şekilde yararlanma yollarını aradığı bir dönemde gerçek dışı, taraflı ve acımasız suçlamalarla kooperatifleri eleştirmek yerine önce kooperatiflerimizi iyi tanımalı, sahip çıkmalı ve desteklemeliyiz. Tüm gelişmiş ülkelerin yaptığı gibi yeni neslin kooperatifçilik konusunda iyi yetişmesini sağlamalıyız.