Kordon Kanı Bankacılığı

Bilindiği gibi anne ve bebek arasındaki iletişimi sağlayan kordonun, son yılarda  kanıyla da insanlığa hizmet edip etmediği tartışılmakta. Biz de bu tezin na kadaının doğru ne kadarının yanlış olduğunu anlamak ve bu konuda sizleri aydınlatabilmek adına Prof. Dr. Sema Anak’a sorduk

Göbek kordon kanını ilginç kılan temel faktör nedir?

Yakın yıllara kadar doğumdan sonra kullanılmayıp atılan plasentadan elde edilen göbek kordon kanını (GKK) ilgi çekici kılan temel faktör, kök hücre naklinde hücre kaynağı olarak kullanılabilmesidir.

Doğumda toplanan kordon kanının içindeki hücre sayısı, kemik iliği ve kan kaynaklı kök hücre sayısına oranla daha mı yetersizdir?

Doğum sırasında toplanabilen kordon kanının miktarı belirlidir ve içindeki hücre sayısı da azdır. Bu nedenle kemik iliği ve kan kaynaklı kök hücre sayısına göre çok daha yetersizdir ve yaş ilerleyip tartı arttıkça gereken hücre sayısının çok daha altında kalmaktadır. Ancak yine de, kordon kanı transplantasyonu ilk kez 1988 yılında Paris, Fransa’da Fanconi Aplastik Anemi’li bir çocuk hastada başarıyla gerçekleştirilmiştir.

Bu ilk başarılı uygulamadan sonra doğum sonrasında genelde kullanılmayıp atılmakta olan kordon kanlarının toplanıp dondurularak saklanması ve transplantasyon gereken hastalar için kullanılması gündeme gelmiştir.

Kaç tür saklama yöntemi vardır?

Bilinen iki tür saklama yöntemi mevcuttur. Bunlardan ilki, Allojeneik kordon kanı bankacılığı adı verilen ve gönüllü ailelerce bağışlanan göbek kordonu kanının dondurularak saklandığı ve gereksinimi olan hastalarda kullanıldığı yaklaşımdır.  İkinci yöntem iseOtolog bankacılık adı verilen ve bebeğin kendinde kullanılması amacıyla göbek kordonu kanının dondurulduğu yaklaşımdır.

Başladığından bu yana kaç Allojenik tranplantasyon gerçekleştirilmlştir?

“Allojenik kordon kanı bankacılığı” olarak tanımlanan kordon kanının başka bir hasta için kullanılmak üzere saklanmasının ilk başladığı 1993 yılından bu güne kadar dünyadaki tüm allojenik kordon kanı bankalarında saklanan kordon kanı sayısı yaklaşık 150 000’e ulaşmıştır. Saklanmış olan bu kordon kanları ile toplam 2500’den fazla (1/60) allojenik kordon kanı transplantasyonu gerçekleştirilmiştir.

Kordon kanının kök hücre olarak kullanılması bir alternatif midir, kök hücre uygulamasında hücre sayısı önemli midir?

Bugün için kordon kanının kök hücre kaynağı olarak kullanılmasının kemik iliğinden avantajlı olmadığı ama bir alternatif oluşturduğu kabul edilmiştir. Bu klinik deneyimlerden elde edilen en önemli sonuçlardan biri, transplantasyonun başarısı için hastaya kordon kanı ile verilen kök hücre sayısının yeterli miktarda olması  önemlidir.

Doku tipi uygun kardeş bulunmadığında kordon kanı için nerelere baş vurulmalı?

Bir hastaya kök hücre transplantasyonu gerektiğinde ve doku tipi uygun kardeş bulunamadığında allojenik kordon kanı bankalarından araştırma yapılmalıdır. Bu nedenlerle kordon kanının, kar amacı olmayan ve gereksinimi olan tüm hastalara açık olan kamusal allojenik kordon kanı bankalarında saklanması önerilmelidir.

Hedefli bankacılık nedir, buradan tedarik edilen kordon kanı hangi durumlarda ve kimler için kullanılır?

“Hedefli Bankacılık” adı verilen ve kök hücre nakliyle iyileşebilecek genetik bir hastalığı olan kardeşi olan bebeklerin göbek kordonu kanınında dondurulduğu bir alt grup mevcuttur. Bu saklanan ürün, HLA doku grubu uyumlu ise, hastalıklı kardeş için kullanılabilir.

Kordon kanını önemli kılan sebepler nelerdir

Kordon kanını bilimsel açıdan önemli kılan allojenik amaçlı uygulamalar olmakla birlikte popüler olmasına neden olan otolog amaçlı kullanılabilme potansiyelinin de olmasıdır.

Bilimin bu konuya yaklaşımı nedir;

Ülkemizde bir dönem çok sansasyonel olan bu yaklaşımın gerekliliğinin bilimsel olarak irdelenmesi gerekmektedir. ABD’de önceleri deneysel amaçlı olarak başlayan GKK bankacılığı 1996’dan beri sürdürülmektedir. Bu NHS destekli bankacılık yanında ABD’de bazı ticari firmalar annelere çocuklarının GKK’larını dondurmayı önermekte ve bu yolla bebek veya kardeşi veya belki de anne-babasının gelecekte olabilecek bir hastalığının tedavi edilebileceğini savunmaktadırlar. Ancak bazı bilimsel gerçekler bu kullanımın o kadar da kolay ve uygulanabilir olmadığını göstermektedir.

Kordon kanının otolog amaçlı saklanma süresi ne kadardır?

 Kordon kanının otolog amaçlı saklanmasında bilinmesi gereken en önemli noktalardan

 biri de saklanma süresidir. Klinik uygulamada günümüzde göbek kordonu hücresi en

 çok 15 yıl canlılığını koruyabilmektedir ve bugüne kadar sadece bir hastada 7yıl

 saklanmış kordon kanı ile başarılı transplant yapılabilmiştir.

Başarılı bir nakil için sınır kaç kg olmalıdır?

 Ayrıca kordon kanı çok uzun süreler saklanabilse bile içerdiği sınrlı hücre sayısı he yaş

 ve vücut tartısı için yeterli olamamaktadır. Klinik deneyimlere göre başarılı bir nakil için

 sınır  yaklaşık 30-40 kg’dır. Hem saklama süresi hem de verilen hücre sayısının

 transplantasyon başarısı için önemi göz önüne alındığında, “yaşam sigortası” olarak

 saklanan kordon kanının tüm yaşam için değil, sadece hayatın ilk 10-15 yılı için

 kullanılabilir  olduğu görülmektedir.Ayrıca kendisinde genetik bir hastalık olan bebek

 için  kendi kök hücresinin kullanılması da mümkün değildir ve bu özel kordon kanı

 bankalarının broşürlerinde çokça kullanılan hatalı bir bilgidir.

Otolog kordon kanı gençlik aşısı ve organ yenileme amaçlı kullanılabilir mi ?

Otolog kordon kanının “gençlik aşısı” ve “organ yenileme” amaçlı kullanımı ise preklinik

çalışmalarla araştırılmaktadır, ancak henüz klinik uygulamaya dahi geçilememiştir ve

geleceği bilinmemektedir. Zaten o durumlarda hastanın kendinden elde edilen hücreler de kullanılabilir, saklanmış hücreye gerek yoktur.

Otolog amaçlı kordon kanın istatistiklere göre kullanım gereksinimi ne kadardır,

uygulanan  hastalarda başarılı olmuş mudur?

 Kordon kanının otolog amaçlı saklanmasında merak edilen diğer bir konu da kullanılma

 gereksiniminin ne oranda olacağıdır. Teorik olarak yapılan hesaplamalarda, saklanan

 her  20000  otolog  kordon  kanının  birinin  transplantasyon  amaçlı  kullanılabileceği

 belirtilmektedir. Pratik uygulamada ise, yapılan yayınlara göre,  1993 yılından bu yana

tüm dünyadaki özel otolog kordon kanı bankalarında saklanmakta olan ve toplam

sayısı yaklaşık 150 000 adet olduğu tahmin edilen otolog kordon kanlarının sadece 3

tanesi (1/50000) otolog transplantasyon amaçlı kullanılmıştır. Bu hastalarda başarı

sağlanamamıştır.

Otolog kordon kanı ile nakil etkin ve güvenli midir?

Tüm  bilimsel veriler doğrultusunda ülkemizde olduğu gibi tüm dünyada da “kordon kanı

otolog   kullanım amaçlı saklanmalı mı ?” sorusu tartışılmaktadır. Bu amaçla özellikle

etik ağırlıklı olarak yapılan geniş kapsamlı değerlendirmelerin sonucunda otolog kordon

kanı  ile nakillerin etkinliği ve güvenliği halen kanıtlanmamış ve hekimler tarafından  bir

seçenek olarak sunulmaması kararlaştırılmıştır. Ancak aile çeşitli kaynaklardan bilgi

edinerek bebeğinin kordon kanının saklanmasını talep ettiği zaman da bu konuda

bilinenlerin ve beklentilerin ayrıntılı olarak açıklanması, alternatif tedavi yöntemlerinin

olduğunun da vurgulanması önerilmiştir.

Hangi kordon kanı bankaları kamusal, hangileri özel kuruluşlardır, özel kuruluşlarda saklamak mali anlamda zorlayıcı mıdır?

 “Allojenik kordon kanı bankaları” kamusal kuruluşlardır ve kar amacı gütmemektedirler.  Ancak “otolog kordon kanı bankaları” özel kuruluşlardır ve kar amaçlıdırlar. Bir otolog kordon kanının dünyada saklama ücreti ortalama olarak ilk yıl için 1500 USD (Amerikan Doları) ve sonraki yıllar için her yıl için 100 USD’dir. Uygulamaların son derece nadir ve başarısız olması da göz önüne alınırsa bu yatırımın gerekliliği çok tartışmalıdır. Türkiye’de ve pek çok başka ülkede bu konu bilimsel platformlarda değerlendirilmiş ve bu nedenlerle özellikle bazı Avrupa ülkelerinde otolog kordon kanı bankacılığı tümden yasaklanmış veya yasal düzenlemelerle sıkı denetim altına alınmaya çalışılmıştır.

Ülkemizde, bu konuyla hangi kurumlar ilgilenmektedir?

Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı konuyu ele almış ve bir yönetmelik yayınlayarak kordon

kanı bankalarının kuruluş ve çalışmalarını düzenlemiştir. Hematoloji dernekleri de

konuya  dikkat çekmiş ve ilgili raporlar yayınlamışlardır.

Günümüzde kabul gören uygulamalar hangileridir?

bugün için otolog GKK toplanması ve dondurulması önerilmemektedir, çünkü destekleyen bilimsel veriler yetersizdir. Kamusal allojeneik bankacılık ve riskli ailelerde hedefli donasyonlar kabul gören uygulamalardır.

Uzm.Dr.Anıl Yeşildal