Kültür arkeoloğu Metin And'ın ardından

Bugün alçakgönüllü bir entelektüelden söz etmek istiyorum. Türk kültür-sanat tarihinin en önemli araştırmacısı Metin And’ı geçtiğimiz günlerde kaybettik.

Bazı insanlar vardır hani, sessiz sedasız kocaman işler yaparlar. Yaşantımızın gizli hazinelerini parlatırlar. Sandığımızda saklı duran veya bir tarafta unuttuğumuz bize ait değerlerimizin farkına varmamızı sağlarlar ya, işte onlardan biridir Metin And.

Kendimize ait olanın farkına vardıran, ama bunu bağırarak, haykırarak değil de, sessizce bir ayin gibi gerçekleştirip, bir gün hepimizin ihtiyacı olacağını bilen bir üstattır o.

Tiyatro, minyatür, pandomim, kukla, ortaoyunu, efsaneler, mitsel ögeler, büğü, illüzyon ve bütün bunların, köklerimiz ve günümüz arasındaki bağlantılarını gün yüzüne çıkarmış, kitaplaştırmıştır.

Yaşadığımız toprakların tiyatro geçmişini evreler halinde inceleyip kitaplaştırmıştır Metin And. Oyun ve büğü’den geleneksel gölge oyununa, orta oyunundan kuklaya, Türk köylü oyunlarından halk oyunlarına kadar tiyatronun köklerine uzanır. Bizans, Osmanlı, Meşrutiyet ve günümüz tiyatrosunu evreler halinde kitaplaştırır. Bunlar pek çok açıdan kaynak bilgi niteliğindeki başvuru kitaplarıdır.

Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Tiyatro bölümünü kuran da odur.

Öte yandan minyatür bizim resim geleneğimizde önemli bir yer tutar. Türklerin tarihinde ilk resimler 8. yy. da Orta Asya da Uygur Türklerinin yaşadığı Turfan bölgesindeki kazılarda mağara resimlerine ve minyatürlere rastlıyoruz.

Biz minyatürün gerek tarih içindeki evrilmesini gerekse teknik özelliklerini ve ayrıntılarını Metin And’ın nitelikli çalışmalarının sonucunda öğrenebiliyoruz. Minyatürler resim geleneğimiz açısından önemli olduğu kadar tarihimiz içindeki sosyal olayların belgelenmesi açısından da önemlidir. Çünkü biz Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki pek çok ritüeli minyatürlerden öğreniyoruz. Örneğin sünnet düğünü, düğün, şenlikler, bayram şenlikleri hatta savaşlar bile belge niteliğinde günümüze taşınmıştır.

İşte Metin And’ın on civarındaki minyatürleri konu edinen kitaplarından Türklerin sosyal-kültürel yaşantısıyla ilgili pek çok konu yer alır, günümüz için kaynak oluşturur.

Osmanlı-İslam mitolojisiyle ilgili çok değerli araştırmalar yapmıştır. Bu topraklarda yaratılan mitsel öykülerle dinsel bağlantıları kurmak için Tevrat, İncil ve Kuran başta olmak üzere pek çok kaynağı incelemiştir.

Onun bilinmeyen bir yönü ise koleksiyonerliğidir. Böcekten, iskambil kağıdına. Karagöz tasvirlerinden klasik müzik kayıtlarına. Ayrıca tiyatro, opera, bale temsillerinin video kasetlerine kadar pek çok koleksiyon sahibidir. Ancak bütün bu koleksiyonları belli bir noktaya getirdikten sonra yok pahasına elden çıkarır. Çünkü onun için toplama süreci keyiflidir, sahip olmak değil.

Çok araştırılmamış alanlarda geniş çaplı araştırmalar yapmış biridir Metin And. Son 3 yy.dır yönünü batıya çeviren Türk insanı, kendine ait değerleri küçümsemiş, sırt çevirmiştir. Oysa bizi biz yapan üzerinde yükseldiğimiz kültürümüzdür. Sanırım bunun farkına herkesten önce vardı Metin And. Bu yüzden de unutulmaya yüz tutmuş geleneksel kültüre ait sanatsal değerlerimizi bir belge halinde yaşantımıza sokmuştur.

Elli civarında kültür-sanat kitabı, yüzlerce makale ve düşün yazısı bırakan Metin And, farklı alanlarda da yeteneklerini ortaya koymuş biridir. Örneğin;

Profesyonel illüzyonisttir.

Bir hukukçudur.

Bir ekonomisttir.

İyi bir şirket yöneticisidir.

İyi bir şarap uzmanıdır.

Uluslar arası üniversitelerde öğretim üyeliği yapmıştır.

Evet donanımlı bir entellektüelini kaybetti Türkiye. Bize bıraktıkları kültür dünyamızı aydınlatıyor. Sen de ışıklar içinde uyu Metin And.