Küresel kriz nasıl başladı!

Bu hafta sonu çok sevdiğim iki dostumla beraberdim. Bu dostlarımdan biri bir şirketin tepe yöneticilerinden. Çok zeki ve dünya gündemini takip eden, Yurt dışında da yatırımları olan birisi. Tek kusuru briç’i çok iyi bilmediği halde çok bildiğini iddia ederek ahkâm kesmesidir. Diğeri de KOBİ işletmesi olan bir patron. Ama Dünyaya hep at gözlüğü ile bakan sabit fikirli ve inatçı, bir o kadarda dünyalar tatlısı olan biri. son dönemde dünya da yaşanan küresel krizi, yönetici olan dostuma sorunca şaşırmadım dersem yalan olur. Çünkü bu dostumuz genelde bildiğini düşündüğü için bir başka düşüncenin önemi yoktur onun için. Yönetici olan sevgili dostum gecenin büyük bir bölümünde anlattıkları ile TOBB’un hazırlamış olduğu küresel Kriz nasıl başladı Raporu’nun örtüşmesi. Bu raporun çok iyi yorumlandığını ve hazırlandığını düşündüğüm için de sizlerle paylaşmak istedim.

Küresel kriz nasıl başladı:

2001 sonrasında ABD ekonomisini toparlamak için hızla indirilen faizler (2001-2004 dönemi), kredi kullanma talebini artırdı.

Artan kredi hacmi emlak fiyatlarını yükseltti. Yükselen emlak fiyatları, yeni kredi alınabilmesini sağladı. (ipotekli g.menkule, ikinci-üçüncü ipotek yapılarak bulunan kaynaklara yeni harcama yapma imkanı sağlandı)

2002 yılında inşaat sektörü ile ekonomiyi canlandırmak ve düşük gelirlilerin konut sahibi olabilmelerini kolaylaştırmak amacıyla yeni düzenlemeler yapıldı (“subprime mortgage”-düşük kaliteli emlak kredileri artışının önü açıldı)

ABD Devlet Tahvillerinin hızla düşen faizleri ve artan emtia fiyatları ile yurtdışında bollaşan likidite, yeni yatırım alanları aradı.

Finansal Kitle İmha Silahları’nın Doğuşu

“NINJA krediler” olarak tabir edilen düşük kaliteli krediler hızla büyüdü. (No Income, No Job, no Asset)

Yatırım Bankaları, daha da fazla kredi verebilmek için, mevcut kredi alacaklarını satarak (menkul kıymetleştirme) yeni kaynaklar elde etti ve bunlarla da yeni krediler açıldı

Azalan risk duyarlılığı, bankaları her türlü kar odaklı (ama denetimi-takibi-kaydı zayıf) işlemlere yöneltti

2000 2007

Hedge Fonlar 500 milyar $ 2 trilyon $

Türev Ürünler 20 trilyon $ 120 trilyon $

(küresel ekonominin büyüklüğü ise 60 trilyon $)

ve bir Çöküşün Hikayesi

2001’de Ev’in değeri 100 bin dolardı. 20 bin peşin, 80 bin dolar ipotek kredisi (mortgage) ile alınmıştı

2004’de yapılan yeni bir ekspertiz ile Ev’in değeri 150 bin dolara çıktı. 2. ipotek ile bankada 50 bin dolar kredi alındı ve Otomobil yenilendi

2005’de bir ekspertiz daha yapıldı ve Ev’in değeri 180 bin dolar olarak belirendi, 3. ipotek alındı ve mobilyalar yenilendi.

2006’ya gelindiğinde artık herkes (şahıslar, emlakçı, banka vs.) Evin değerini 180 bin dolar olarak kabul ediyor ve buna göre hareket ediyordu.

Ancak 2007’de bir gün aynı mahallede benzer bir Ev satışa çıktı. Ama kimse 180 bin dolar ödemek istemedi. Ve balon patladı.

Öyle ki, Ev’in satış fiyatı başlangıçtaki 100 bin $’ın altına (70 bin $’a) geriledi. Ev’i için 80 bin $ ipoteğe giren Ev sahibi de, haliyle ödeme yapmak istemedi

Alacaklarını tahsil edemeyen bankalar, borçlarını ödeyecek kaynak bulamayınca mali sistem durdu. Bankalar birbirine bile borç vermeyince Likidite Krizi başladı.

Kıssadan Hisse

“Türev ürünlerinin yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin 'zehirli' olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye kadar, türleri ve toplam işlem hacmi artmaya devam edecektir”

Warren Buffet, 2002

Aç doyar, açgözlü doymaz

Türk Atasözü

ABD’deki Finansal Krizin Rakamsal Boyutu

Batan Lehman Brothers’ın aktif büyüklüğü : 600 milyar dolar

Batan diğer 12 bankanın aktif büyüklüğü : 170 milyar dolar

Finans Kesiminde Oluşan Toplam Zarar : 700-800 milyar d.

Beklenen Toplam Zarar : 1, 2 trilyon dolar

Türkiye’nin Ekonomik Büyüklüğü : 660 milyar dolar

Türk Bankalarının Toplam Aktif Büyüklüğü : 520 milyar dolar

Dünya’da Neler Bekleniyor

Düşük faiz ve yüksek likidite döneminin sonu

Likidite ve Kredi daralması –Büyüme’nin düşmesi

Küresel Bankacılık sisteminin yeniden yapılanması

(son kalan 2 büyük yatırım bankası GoldmanSachs ve MorganStanley, yatırım bankacılığından çekiliyor)

Serbest Piyasa Ekonomisinin; Kurallı Piyasa Ekonomisine dönüşmesi – yeni bir denetim-gözetim sistemi kurulacak.

Bankaların aktiflerindeki kötü krediler, kurulacak bir kamusal tasfiye şirketine devredilmesi.

Bu şirketi kurmak üzere Bush Yönetimi Kongre’den 700 milyar dolarlık kaynak aktarma yetkisi aldı. (ancak bu durumda ABD kamu borcu ve bütçe açığı hızla artacak)

Türkiye’de Neler Bekleniyor

Riski Azaltan Faktörler;

2001’den farklı olarak Kamu maliyesi çok daha iyi durumda

Bankacılık sistemi çok daha sağlam ve ‘çürüklerinden ayıklandı”

Mali sistemde Denetim ve Gözetim güçlendirilmiş durumda

Riski Artıran Faktörler;

Reel Sektörün yurtdışı borçlanması yüksek ve artmaya devam ediyor ama uzun vadeli borçlanma sayesinde risk azalıyor

Dış Borç (milyar dolar) 2003 2008 1.Ç.

Finans Sektörü 14 60

Reel Sektör 35 112

Özel Sektör Dış Borç Ödemeleri 2008 2009 2010

Anapara+Faiz(milyar dolar) 26 36 21

Yükselen Cari açık ve Bozulan Finansman Kalitesi

(milyar $) 2007 2008 (son 1 yıl)
Cari Denge -38 -47

Gelen Kaynak
Doğrudan Yabancı Serm. 22 17
Portföy Yatırımı 3 -5
Bankaların aldığı krediler 6 7
Reel Sektörün aldığı krd. 26 31

Almamız Gereken Dersler

Her kriz, sistemdeki bir bozukluğa işarettir ve düzeltme fırsatı verir

Ama her düzeltmenin bir yan etkisi olacaktır. Kriz yönetimi, bu etkiyi en azda tutmaktır

Kişilerin servetlerindeki artış ile gelirlerindeki artış paralel değilse, servetler gelirden fazla artıyorsa, sistemde bir bozulma olduğuna işarettir

Krizin faturası herkese çıkacaktır

İhracat Pazarlarını çeşitlendirmek gerekiyor

Avrupa Birliği’ndeki büyüme hızı 2007: % 2, 6

2008: % 1.0 (t)

2009: % 0, 9 (t)

İhracatımızda AB’nin payı % 50, ABD’nin payı % 3

AB pazarı aslında şimdiden etkilendi.

AB pazarına ihracattaki artış 7 aydır, geneldeki artışın altında.

Tedbirli Olmanın Zamanı

Böyle zamanlarda bilançolardaki uyumsuzluklar (vade, kur vb.) potansiyel risk doğuran alanlardır.

Gayrimenkul ve Emtia fiyatları gevşeyecek.

Kredi maliyetleri artacak, krediyle yapılacak yatırımın verimliliği ve karlılığı daha fazla önem kazandı.

Kurumsal Yapının Önemi

Finansman Müdürünüze ve İş Geliştirme Müdürünüze iyi bakın, yoksa mutlaka edinin.

“Küçük olsun benim olsun” veya “Ne iş olsa yaparız, biz her iş’te varız” devri bitti.

Büyüme olmayan ekonomi; işsizlik, yoksulluk, huzursuzluk ve kavga üretir

Kaynak; 22 Eylül 2008 TOBB İstanbul Ortak meclis toplantısında yapılan sunum.

http://www.itp.tv.tr/