Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
Facebook Connect
Blog Kategorileri
 

30 Ocak '10

 
Kategori
Güncel
 

Kürt isyanlarının nedenleri, tarihçesi ve PKK katliamları (2)

Kürt isyanlarının nedenleri, tarihçesi ve PKK katliamları (2)
 

Atatürk ve Dersim Mebusu Diyap Ağa


Kürt isyanları iddia edildiği gibi halkın özgürlük mücadelesi değildir. Tarih boyunca yapılmış Kürt isyanlarına bakılınca görülür ki, nedenler arasında aşiretler, yerel yöneticiler, aşiret reisleri arası mevki ve çıkar mücadelesi vardır. Yine aşiretlerin, köylüye ağa, şeyh olarak veya ağa-şeyh olarak hükmeden, vergi toplayan aşiret reislerinin, ortaçağın bağımsız derebeylikleri gibi bağımsız olmak amacıyla ve merkezi idareye vergi vermemek için devlete başkaldırıları vardır.

Devlet gözetiminin artmasını ve dolayısıyla kendi güçlerinin azalmasını istemeyen yerel ağalar altyapıya karşı çıkmış köprü, yol yapımını, bölgenin gelişmesini engellemişlerdir. Yani, isyanların nedeni uluslaşma veya geri bırakılmışlığa tepki değil, beylerin otonomi çabasıdır.

İsyan veya kalkışmaların hiç biri, ezilen halk tarafından aşiret reislerine, toprak ağalarına veya şeyhlerine karşı değildir. (Bugün, bir de ağa-şeyhlere eklenen PKK'nın güdümüne girmiş gibi gözüken hatırı sayılır sayıda insan vardır. PKK terörü de, hem yüz milyarlarca doların terörle mücadeleye harcanmasına, yarattığı güvenliksiz ortam ve yıkıcı faaliyetleri nedeniyle bölgenin gelişmesine, yatırımların yapılmasına engel olduğu gibi, var olanların zarar görmesine, tarıma, hayvancılığa büyük zarar vermiştir. )

Osmanlı döneminde ve sonrasında isyanlardan dolayı sürgün edilenler vardır. İsyanın elebaşı oldukları için idam edilenler vardır.

Ama devlet tarafından sürdürülen bir kin politikası yoktur: Suçlu olan cezalandırılmış, ama yeteneği ve yeterli eğitimi varsa, o suçlunun çocuğu, torunu devlet görevinde çok sorumluluk isteyen görevlere de getirilmiştir.

Belli başlı Kürt ayaklanmaları ve nedenleri özetle şunlardır:

1806 Babanzade Abdurrahman Paşa isyanı. Süleymaniye (Irak) valisi olamadığı için.

1812 Babanzade Ahmet Paşa isyanı. Amcası Abdurrahman Paşanın intikamını almak için. Ayrıca aile içi hesaplaşma.

1830 Yezidi ayaklanması. II.Mahmut’un reformlarına bağlı idari düzenlemelere tepki olarak. (İngiliz ve Rus desteği vardır.)

1831 Celadet Bedirhan ayaklanması. II.Mahmut zamanında Yeniçerilerin kaldırılması çabası sırasında ülkenin zayıflığını fırsat bilir. Aynı dönemde Bektaşi tekkeleri de kapatılır. Güçlerini kaybetmekten Kürt şeyhleri de korkarlar.

1832 Mir Muhammed ayaklanması. “Soran” aşireti reisidir. Mısır’da, Osmanlıya karşı ayaklanan Mehmet Ali Paşa’yı örnek alır. Ancak, Kürtler sonuçta halife kabul ettikleri padişaha karşı ayaklanmak istemedikleri için başarısız olur.

1834 Kör Mehmet Paşa ayaklanması. Benzer neden.

1838 Bedirhan Bey ayaklanması. (Bedirhanlar büyük bir aşirettir. Pek çok isyanda adları geçer.) Aynı dönemde, Amerikalı misyonerler, Nasturileri “şeytan Osmanlı Sultanına” vergi vermemeleri için ayaklandırırlar. Bedirhan Bey bunu fırsat bilerek 10 binlerce Nasturiyi yok ettirir. ABD, Fransa ve İngiltere Bedirhan’ın cezalandırılmasını isterler. Bedirhan Bey, Padişah tarafından Girit’e sürgüne gönderilir. 1856’da Girit’teki bir ayaklanma sırasında ise Osmanlı’dan yana tavır alır. Bunun üzerine Padişah tarafından İstanbul’a gelmesine izin verilir. Bedirhan Bey bazıları tarafından, Nasturileri padişah emri ile katletmiş gibi gösterilmeye çalışılsa da, Bedirhan Bey’in Mısır’daki isyancı İbrahim Paşa’nın destekçisi ve hatta tedarikçisi olması bu iddiayı çürütmektedir.

1839 Garzani ayaklanması. Garzan (Batman) yöresinde, devlete asker vermemek için.

1848 Hakkâri’de Nurullah Bey ayaklanması. Ayaklanma bastırıldıktan sonra o da Girit’e sürgüne gönderilir.

1855 Yezdan-ı Şir ayaklanması. Bedirhan Bey’in yeğeni. Osmanlı Rus savaşını fırsat bilir. Ayaklanma Musul’a kadar yayılır.

1877 Bedirhan Osman Paşa ayaklanması. İsyanlara karşın, Osmanlı Devleti’nin paşalık unvanı verdiği Bedirhan Osman Paşa, Osmanlı-Rus savaşını fırsat bilir. (93 harbi olarak da bilinir.) Ruslar hem ayaklanmaya destek verir, hem de isyankâr Kürtlere karşı şiddet uygularlar.

1880 Şeyh Ubeydullah Nakşibendî isyanı. İran, kendi bölgesindeki Kırmançi aşiretlerinden vergi almak ister. Halk, zaten şeyhe vergi ödedikleri için ayrıca devlete de vergi vermek istemez. Şeyh Ubeydullah ise, kendisine ödenen verginin kesilmesini, otoritesinin azalmasını istemez. Osmanlı Valisi aracı olur. İran kabul etmez. İngiltere tam destek verir. Ama sonuç yine başarısızdır. Şeyh Ubeydullah, Mekke’ye ailesi ile birlikte sürgüne gönderilir. [1908’de meşrutiyet ilan edilince ailesi serbest bırakılır. Oğlu Şeyh Abdülkadir Osmanlı Ayan Meclisi Üyesi (senatör) yapılır. Şeyh Abdülkadir daha sonra 1918’de İngilizler tarafından kurdurulan “Kürt Teali Cemiyeti” başkanı olur. 1925 Şeyh Sait isyanındaki desteği nedeniyle idam edilir. Oğlu Seyit Abdullah, babasının intikamını almak için 1926’da Şemdinli isyanını çıkarır.]

1889 Emin Ali Bedirhan ayaklanması. Emin Ali Bedirhan ve kardeşi Mithat İngiliz ve Fransız yardımı ile gemiyle Trabzon’a, oradan da Erzincan’a getirilirler. Yakınları ve orada faaliyet gösteren İngiliz ajanlarının desteği ile silahlı adam toplayıp isyan başlatırlar. Bayburt yöresinde yenilen iki kardeş, adamlarını bırakıp dağa kaçarlar. Yakınları iki kardeşin II. Abdülhamit tarafından affedilmesi için araya girerler. Mithat Mısır’a, Abdurrahman Avrupa’ya gider. Dergiler çıkarırlar. 1908’de Meşrutiyetin ilanı ile ülkeye dönüp yayın faaliyetlerine devam ederler.

1908 Şeyh Abdülselam Barzani isyanı. Rus yardımı ile. (Mesud Barzani’nin dedesi) II. Meşrutiyetin ilanından sonra, Kürtçülerin çok sayıda cemiyetler kurdukları dönem.

1912 Bedirhanlar ayaklanması. Ayaklanmayı yönetenler Halil ve Ali Remo Bedirhan.

1919 Malatya ve çevresinde ayaklanma, talan ve cinayetler. Ayaklanmayı, Ali Galib ve Halil Bey, Noel’in direktifleri doğrultusunda sürdürmeye çalışırlar.

1920 1 Haziran’da Milli Aşireti isyanı. Viranşehir, Fransız işgal bölgesindedir. Ermenilerin Tüklere ve Kürtlere, Kürtlerin Ermenilere ve Türklere karşı çarpıştığı dönemdir.

1920 Koçgiri isyanı. İngiliz ajan Noel ile anlaşma yapan “Kürt Teali Cemiyeti” bakanı Seyyid Abdülkadir, yardımcısı Emin Ali Bedirhan’dır. Cemiyet tarafından Koçgiri aşiretlerinin bulunduğu bölgeye Mehmet Nuri Dersimi gönderilir. Dersim (Tunceli) Alevi Tekkesi ileri gelenlerinden Seyit Rıza da isyancılara destek verir. Aşağı Abbas aşiret Reisi Miço Ağa isyanı destekleyenler arasındadır. Daha sonra isyancılara karşı olur. Miço Ağa ve Diyap Ağa TBMM’de milletvekili olurlar. (Kürt Lawrance adı da verilen, Kürtlerin yoğun yaşadığı bölgede Osmanlı hakimiyetini yok ederek İngiliz yönetiminin yerleşmesini sağlamak için görevlendirilmiş olan, İngiliz ajan binbaşı Edward William Charles Noel’den Atatürk de söz eder.[1])

1925 Zilan ayaklanması. Kan davası nedeniyle.

1925 Şeyh Sait isyanı. Halifeliğin kaldırılmasına tepki. Bağımsız Kürdistan talebi ile. (Şeyh Sait, Said-i Nursi’yi de ayaklanmayı desteklemeye davet eder. Said-i Nursi, bunun kardeş kavgası olduğunu söyleyerek desteği reddeder.)

1925 Reçkotan kalkışması. Silahlı soygun ve talan.

1926 Şemdinli ayaklanması. Yöneten Seyyid Abdullah. (Şeyh Sait isyanından dolayı asılanlardan Abdülkadir Bey’in oğlu. Dede Abdullah, Nakşibendi şeyhidir.)

1926 Kıyafet devrimine, fesin kaldırılmasına karşı Eruh’ta Yakup Ağa ve oğulları tarafından.

1926 Koçuşağı kalkışması. Şeyh Sait isyanından sonra dağlara çekilmiş olanlar tarafından

1926 Ağrı isyanı. Ermeni, Hoybun cemiyetinin organizasyonu ile.

1930 Zeylan ayaklanması. İhsan Nuri ve 'Zilan Bey', Hesik aşiret reisi İbrahim Ağa ile birlikte. Doğubeyazıt'ın da bulunduğu bir bölgede Hoybun Cemiyeti'nin desteğiyle “Ağrı Cumhuriyeti'ni” ilan ettiklerini açıklarlar.

1930 Tutak’ta Ali Can ayaklanması. Halifeliğin kaldırılması ve kıyafet devrimine karşı.

1930 Oramar ayaklanması. Şeyh Ahmet Barzani tarafından Ağrı’daki isyancılara destek amacıyla.

1935 Şeyh Abdülkuddüs, Nakşibendi ayaklanması. Yapılan düzenlemelerle gelirleri ve itibarları azaldığı için.

1937 Bölgedeki karışıklık ve isyan ihtimali üzerine Dersim için, 1934’de özel bir yasa çıkarılır. Buna göre:”Aşiretlerin tüzel kişiliği tanınmayacaktı. Aşiret reisliği, ağalık, şeyhlik kalkacaktı. Onlara ait bütün topraklar ve mülkler devlete devredilecekti. Ağa, şeyh aileleri başka yere göç edeceklerdi. Boşalan yerlere İçişleri Bakanlığının onayı ve izni ile yerleşilebilecekti.” Yasanın kabulünden sonra köprü, karayolu, kışla, okul, hastane, halkevi gibi yatırımlara başlanır. O bölge için bir eğitim programı hazırlanır. Ancak, Seyit Rıza, aşiretleri ve halkı ayaklandırmaya başlar. “Mektep, nahiye bizim neyimize? Bunları ortadan kaldırmalı, yakmalıyız.”diye hedef gösterir. Devamında karakol baskını, telefon kablosu kesme gibi olaylar başlar. İsyanı bastırmak için askeri harekâta karar verilir. 1937’de bir uçak filosu, ayaklanan aşiret reislerinin toplandığı Keçikesen köyünü bombalar. Seyit Rıza teslim olur.

1946 İran, Suçbulak, Urmiye Gölü yakınında “Mahabad Kürt Cumhuriyeti” kurulur. Tarihteki tek Kürt devletidir. Rus planıdır. Gazi Muhammet kuruluşu ilan eder. Kurucular arasında Molla Mustafa Barzani de vardır. 13 kişilik bakanlar kurulu, radyosu, ders kitapları, gazetesi ve dergileri vardır. 24 Ocak 1946’da Rus desteği ile kurulan Cumhuriyet, Rus desteğinin çekilmesi ile 11 ay sonra, 17 Aralık 1946’da yıkılır. Gazi Muhammet, İran tarafından idam edilir.

[1] “İmparatorluğu bölmek ve Türkler ile Kürtler arasında bir kardeş savaşı çıkarmak ve bağımsız bir Kürdistan kurma planlarına ortak etmek üzere Kürtler’i kışkırttılar. İleri sürdükleri tez, İmparatorluğun nasıl olsa dağılacağıdır. Bu düşüncelerini gerçekleştirmek için büyük paralar harcadılar. Her türlü casusluğa başvurdular. Noil adında bir İngiliz subayı, uzun süre Diyarbakır’da bu yolda çaba gösterdi ve her türlü yalan ve aldatmaya başvurdu. Ama bizim Kürt yurttaşlarımız düzenlenen oyunun farkına vararak, O’nu ve yüreklerini para ile satan bir grup haini bölgeden kovdular...”(Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Nimet Arsan, Sayfa: 74-84)
 
Toplam blog
: 174
: 4451
Kayıt tarihi
: 19.06.09
 
 

1958  doğumluyum. Arkeologum. Evliyim. Çocuğum yok. Çalışmıyorum. Yıllarca çalıştıktan sonra, zam..