Kürt Teali Cemiyeti

Türkiye’nin birliğini ve dirliğini bölmek isteyenler her zaman çıkmıştır. Osmanlı Devleti zamanında da ayrılma, bölünme ve bölme hareketleri vardı. Bunun için, Ruslarla, İngilizlerle, Amerikalılarla anlaşmaya çalışan gizli cemiyetler ve kişiler vardı… Şimdi de var... Geçmişte Osmanlı’nın son döneminde ve Atatürk’e karşı olarak yürütülen bir hareket de “Kürt Teali Cemiyeti”dir..

Kürt Teali  (Kürdistan Teali Cemiyeti), 30 Aralık 1918 tarihinde İstanbul'da kurulan ve Doğu illerinde şubeleri açılan ; bağımsız bir Kürt devleti kurulması amacını güden bir cemiyetin adıdır ; bu günkü Türkçe’de  “Kürdistan Yükselme Derneği”  anlamına gelmektedir.

Amacı yabancı devletlerin kanadı altında bir Kürt hükümeti kurmak olan bölücü dernek, Bitlis ve Elazığ  illerinde etkin  durumdaydı. Doğu'da çıkarılan isyanlarda Hoybun Cemiyeti ve Kürt Bağımsızlık Komitesi ile birlikte etkin rol almışlardı, benzeri örgütlerde olduğu gibi İngilizler  tarafından beslenmişlerdi.

Bu cemiyetin, İngiliz devlet yetkilileri ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile yakın  ilişkileri bulunmaktaydı. Atatürk,  cemiyetin amacının, yabancı devletlerin himayesinde bağımsız bir Kürt devleti kurmak olduğunu belirtmiştir.

Bedirhan, Baban, Cemil Paşa  aileleri ve daha başka Kürt aileler de bu işin başındaydılar.

Kürt Teali Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve İngiliz Muhibleri Cemiyeti ile işbirliği içindeydi. Derneğin başkanı Seyit Abdülkadir Âyan üyesidir ve hem İstanbul Hükümeti hem de İngilizler ile işbirliği içinde İngiliz çıkarları ile örtüşen ayaklanmalara önayak olmuştur.

22 Aralık 1918 tarihinde Hürriyet ve İtilaf Fırkası ve Kürdistan Teali Cemiyeti arasında anlaşma imzalandı. Anlaşma gereğince Kürt nüfusunun daha yoğun olduğu bölgelerde İslam Halifeliğine ve Osmanlı Saltananatına bağlı kalmaları kaydıyla özerk bir yönetim şekli tanınacaktı.18 17-20 Nisan 1920 tarihlerinde Sadrazam Damat Ferit Paşa, Anadolu'da barış anlaşması şartlarını kabul etmeyen Mustafa Kemal'i durdurmak için İngilizlere, Kürtleri kullanmayı önermiştir.

Kürt Teali Derneği, 31 Mart 1920 tarihinde Peyam-ı Sabah'ın gazetesinde bir bildiri yayınladı. İlanınında dernek, Kuva-yı Milliye'nin bolşevik fikirlere sahip , yurtsuz serseriler olduğunu yazdı.

Seyyit Abdülkadir'in bağımsız Kürdistan kurmak amacıyla İngilizlerle yaptığı görüşmeler İstanbul Hükümetince izleniyordu. Bunun üzerine Cemiyet ileri gelenleri 10 Temmuz 1919 Tarihinde Babıâli'ye çağrılarak siyasetle uğraşmamaları, yabancı devlet temsilcileri ile görüşmemeleri ve bağımsızlık için çalışmalar yapmamaları konularında ihtar edildi. Bu toplantıda Abdülkadir Efendi adına konuşan Mevlanzade Rıfat'ın sözleri gerginliğe sebep oldu. Mevlanzade Rıfat'ın, Wilson ilkelerine göre bağımsız Kürdistan isteklerine karşı çıkılamayacağını, Kürtlere özgürlük ve güvenlik sağlayacak tek devletin de İngiltere olduğunu, Türk Hükümetinin (İstanbul Hükümeti) önce kendi başının çaresine bakmasını söylemesi üzerine Ahmet Paşa bir konuşma yaparak  hiç kimseye bir karış toprak verilmeyeceğini söyledi.
 
İngiliz politikası, doğuda bağımsız bir Kürdistan ve Ermenistan devleti kurulmasını amaçlıyordu. Bu sayede hem bolşevikler ile aralarında bir tampon bölge oluşturmayı, hem de anlaşma  şartlarını kabul etmeyen milliyetçi güçleri meşgul etmeyi ve durdurmayı hedefliyordu.

Sivas Kongresi'nin dağıtılması ve Mustafa Kemal Paşa'nın ortadan kaldırılması girişimine Cemiyet'in karıştığına dair kanıtlar yayınlanmıştır.

8 Haziran 1919 tarihinde Diyarbakır Vali Vekili Mustafa Bey, 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa'ya telgraf çeker. Telgrafında bazı gençlerden oluşan Kürt Cemiyeti'nin İngiliz koruyuculuğunda bir Kürdistan kurma düşüncelerini yanlarında bulunan Süleymaniye siyasî hâkimi (İngiliz subay) Mister Noel ile birlikte propaganda etmeleri üzerine halk arasında tepkiler oluştuğunu, bu durumun cemiyetler yasasına aykırı bulunduğunu ve cemiyetin kapatılarak haklarında yasal kovuşturma başlatıldığını yazar.

15 Haziran 1919 tarihinde 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, bu telgrafa bir şifreli telgrafla cevap vermiştir. Bütün ulusun bekası ve bağımsızlığını kurtarmak için herkesin birleştiği bir dönemde yabancı bir devletin koruyuculuğuna sığınarak horlanmış ve tutsak yaşamayı seçen her türlü görüşlerin, ülkeyi bölücülüğe götürecek her türlü derneğin dağıtılmasının pek yurtseverce ve zorunlu bir görev olduğunu yazar ve Kürt cemiyeti hakkındaki davranışın isabetli bulduğunu belirtir.

Mustafa Kemal, Nutuk’ta bu Cemiyet’ten şöyle bahsetmektedir:
"...kurulma yolundaki bu dernekler dışında, memleket içinde daha başka birtakım dernek ve kuruluşlar da ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında Diyarbakır, Bitlis, Elâzığ illerinde, istanbul'dan idare edilen Kürt Teali Cemiyeti vardı. Bu derneğin amacı yabancı devletlerin himâyesi altında bir Kürt devleti kurmaktı...."

1921 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından alınan bir kararla cemiyetin etkinliklerine son verildi.

O gün de, bu gün de amaç bellidir. Ayrı bir Kürt Devleti kurmak… Niye? Bunun niyesi ince ince araştırılmalıdır. Sebepleri ortaya konmalıdır. Fakat bu amacın dün de , bu günde değişmediği bellidir. O gün de yine İngilizler’le birlikte  siyasi isyanlar…Dersim'de daha sonra olan isyanlar... Bu gün de Amerika veya Yahudilerin öncülüğünde gizli örgütlenmeler ve isyanlar ? Niye…

İhanet her yerde ihanettir. Bölücülük her zaman bölücülüktür… Oysa savaşla hiçbir şey hallolmaz, barış  ve konuşma esastır… Bunu da kimin istemediği bellidir.

………………………..

Atatürk, Mustafa Kemal . Nutuk.1927
Türkiye'de Siyasal Partiler, T. Zafer Tunaya, 1959.
Bilâl Şimşir, Kürtçülük.Ankara. 2010.

http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCrdistan_Teali_Cemiyeti