Letonya'da ekonomik durum -2-

Letonya'da Ülke ekonomisi daha çok sanayiye dayalıdır. En önemli sanayi dalları metal üretimi ve makina yapımıdır. Diğer sanayi ürünleri buzdolabı, gemi, demiryolu araçları, dizel motoru, elektrik Jeneratörü, beyaz eşya ve radyodur. Ayrıca Ülkede dokuma, kereste, besin, ayakkabı ve giyim sanayii de gelişmiştir. Enerji ihtiyacının yarısından fazlasını kendi kaynaklarından karşılar.

Kaldığımız mahhalenin, sitenin yakınlarında bir kilise var. Bu kiliseyi ziyaret edelim, dedik. Gittik, kilisinin önünde kocaman bir kaya parçası vadır. Siyah bir taş. Beş ton ağırlığındadır..Üzerindeki yazılar ilgimi çekti. Aynen not aldım. Büyük harfllerle şunlar yazılmış:” Remresetngiem Bikeru Eylut Draudelogeklliem. ( 1941–1949) tarihi yazılı. Bu bir kişinin doğum veya ölüm tarihi değil. Olsa olsa bu tarihler arasında burada görev yapan bir papazın belki anısına yazılmış bir anıt taş olsa gerek. Tabi yine başköşede hırıstiyanların sembolu bir koca Haçları da var. Biraz daha kiliseye yaklaştık. Kilisenin kapısında: yine şunlar yazılıdır: BİKERU EVANGELİSKİ LUTRİSKA DAUDZE.

Letonya hükümeti dini İnanca saygılıdır. Her mahallede birden fazla kilise vardır. Pazar günleri kiliselerinde başta devlet erkânı olmak üzere herkes kiliseye gidiyor, dini ayına katılıyor.( Ben bunu ezbere yazmıyorum 12 Nisan 2009 Pazar günü eşimle birlikte bize yakın olan kiliseye biz de gittik. Dini ayınlarına bizat katıldık. Dönerken yerlilerden birisiyle konuşurken, ”kimler vardır bu dini ayında ” dediğimde, hayretle yüzüme baktı. Bu törende Letonya’dan her kesimden insanlar var, yani daire amiri, memuru, patronu, işçisi hep birlikte kiliseye geliyorlar ” demişti.). Hanımla birlikte kiliseye kadar gelmişken hemen biraz ilerisinde 200, 300 metre ilerde mezarlıkları vardı. Haydi, gelmişken mezarlığı da gezelim dedik. Amaç insana saygı ise mezarlıkta da insanlarn son durak yeri değil midir? Çünkü bizlerde günün birinde onların kaldığı aynı topraklarda karışmış olacağız. Toprak dedimde sevgili halk ozanımız Âşık Veysel aklıma geldi. O’nu “Toprak” adlı şiirinden bir iki dörtlük sunmadan geçersem ayıp olacak; hem de Sivas’tan çok uzak diyarlarda Letonya Riga’da Âşık Veysel’i anmak nedenli güzel; koca Veysel’i de rahmetle, saygıyla analım diyorum:

Dost dost diye nicesine sarıldım

Benim sadık yârim kara topraktır

Beyhude dolandım boşa yoruldum

Benim sadık yârim kara topraktır

Nice güzellere bağlandım kaldım

Ne bir vefa gördüm ne fayda gördüm

Her türlü isteğim topraktan aldım

Benim sardık yârim kara topraktır. ..

Eşimle birlikte RİGA mezarlığını geziyoruz. Koca bir çamlığın içinde. Girişte bir kapı, giriş yazısını okuyoruz: Büyük harflerle yazılmış bir levha: RİGA KAPI. Evet, yanlış söylemedim. Riga Kapı. Yani Riga Mezarlığı anlamındadır. Bizde ki “kapı” kelimesi Letonca da mezar demektir. Mezarlığın biraz sağ yanında bir bina orada bir kadın ve bir erkek görünüyor. Mezar bakıcıları olsa gerek. Yanlarına gittik. Yanımızda tercümanlarımız torunlarımız vardır. Onlar bize tercümanlık yapıyorlar. Onlarla konuşup izin istedik. El hareketleriyle bizlere “buyurun oturun, sizlere bir şeyler ikram edelim” dediler. Hayır dedik ve mezarlığı gezebilir miyiz” deyince yine vücut hareketleriyle hem de güleç bir yüzle “ hay hay” dediler. Mezarlığı geziyoruz. Mezarlar çok sade yapılmış. Mezarın tek bir taşı vardır. Asıl mezar yerinin yerden yüksektliği 15 cm’i geçmez. Mezarın başında ölünün kimliğini gösteren bir taş. 70 Cm kare büyüklüğünde. Ama taş demek doğru değil, mermerden hemde en lüks en gösterişli mermerden. Taş özenle hazırlanmış. Taşın üzerinde italık harflerle ölenin adı soyadı, mesleği, doğum ve ölüm tarihleri yazılıdır. Ayrıca 1980’lerden bu yana ölenlerden özellikle gençlerin mezar taşına fotoğrafları da konulmuş. Taşlar genelde siyahtır. % 90’nı siyahtır. çoğu yerde de hırıstiyanların dini işareti olan Haç resmi vardır. Zaten girişte de koca bir demirden yapılmış bir Haç resmi konulmuştu.

Bizde de olduğu gibi onlarda da aile mezarlığı var. Zengin, varlıklı ailelerin mezarları daha farklıdır. Çiçekler, mumlar bunu ifade ediyor. Aile mezarlıklarının etrafı özel demirlerle çevrelenmiştir. Mezarların başında mutlaka bir ağaç, illa da çiçek ve bir kaç mum bulunuyor. Solmaması için suni çiçeklere daha çok yer verilmiştir. Hemen hemen mumsuz, çiçeksiz mezar yoktur. Özel bardaklara konulmuş mumluklar vardır. Sadece bir tane değil, sıra ile konulmuş beş, altı mum vardır. Mumlar için üstü kapalı camdan bardaklar hazırlanmıştır. Özel günlerde bunları geceleyin yakıyorlarmış. Mezarlık geceleyin altın bir gerdanlığa dönüşüyormuş. Mezarlık çok temiz ve bakımlı. Yine her mezarın yanıbaşında bir iki kişinin oturabileceği oturaklar, banklar vardı. Geleni, gideni de düşünmüşler. Bunlar da ziyaretçiler için konulmuş. Bizde birara oturduk. İçimizden geldiği gibi dua ettik. Bizler böyle gezerken mezarlıkta genç, ihtiyar birkaç kişi daha geldiler. Ayrı ayrı mezarlara çiçek bıraktılar, bakımını yaptılar. Selamlaştık. Mezarlık baştanbaşa bir çam ormanı, çamlarla düzenli bir hale getirilmiştir. Yani doğrusunu söylemek gerekirse adamlar ölülerine de değer veriyorlar.

Letonya’da Luterci, Roma Katolikleri ve Rus Ortodoksları çoğunluktadır. Ulaşımı ülke genelinde bir ulaşım ağı gibi gelişmiştir. Ulaşımı kara, demir, deniz ve hava yoluyla sağlanır. İç suyollarında da ulaşımını sağlar. Riga ve Ventpils limanları ticari acıdan önemlidir. Riga hava yolları her ülkeye düzenli uçak seferleri yapmaktadır. Çok geniş bir hava limanı vardır.