Lozan antlaşmasının önemi...

24 Temmuz 1923, bundan tam 93 yıl önce bugün, üzerinde yaşadığımız güzel yurdumuzun sınırlarının çizildiği ve tescil edildiği tarihtir. Yani, tam adıyla söyleyecek ve anacak olursak, Lozan Barış Antlaşması'nın imzalandığı gündür.

24 Temmuz 1923 günü, İsviçre'nin Lozan kentinde, Lozan Üniversitesi salonunda, masanın bir tarafında itilaf devletleri temsilcileri (*), diğer tarafta ise, Gazi Mustafa Kemal'in Dış İşleri Vekilliğine getirdiği, İsmet İnönü ve arkadaşları, Sağlık Vekili Rıza Nur, Maliye Vekili Hasan Saka beyler ve diğer heyet üyeleri bulunuyordu.

Türkiye Kurtuluş Savaşı'ndaki askeri zafer ve başarılarını pekiştirmek isterken, bir yandan da itilaf devletlerinin Sevr antlaşması şartlarını diretmesine karşı koymaya çalışıyordu. Büyük bir asker olduğu kadar aynı zamanda büyük bir diplomat olan, çetin ceviz İnönü'nün etkin muhalefeti ve karalılığı sayesinde; arada kesintilere uğramasına rağmen sekiz ay sonra Türkiye hedefine ulaşmış tarihi ve diplomatik büyük bir zafer kazanmıştı. Bu antlaşma ile savaş alanında elde edilen zaferler masa başında tescil edilmiş oluyordu.

İngiltere'nin, Musul ve Boğazlar'ın Statüsü, Fransa'nın Kapitülasyonlar, Osmanlı borçlarının ödenmesi, İtalya'nın Ege Adalarının geleceği ve kabotaj sorunları ile ilgili talep ve isteklerini elinin tersi ile iten Türkiye, sonunda;

Doğu Trakya'da Meriç nehrinin sınır kabul edilmesini sağlarken İmroz ve Bozcaada' yı alıyor,

Anadolu kıyılarındaki Yunan adalarının Yunan askerlerinden arındırılmasını sağlıyor,

Trakya'da yaşayan Rumlarla, Yunanistandaki Türklerin mübadelesini,

Suriye sınırı için, 1922 de Fransa ile yapılan Ankara antlaşmasının temel alınmasını,

Boğazlar Statüsünde kontrol ve denetimin kendi insiyatifinde olmasını İstanbul ve Boğazların itilaf devletlerince boşaltılmasını,

Azınlıkların eşitliği ve her türlü dinsel, kültürel haklarının güvence altına alınmasını sağlıyordu.

Bu konuda daha çok şey yazılabilir, teknik detaylar değerlendirilebilir; ancak bugün sokağa çıkıp rastgele insanlara sorsak, acaba kaç kişi, bize bu bu güzel yurdu armağan eden insanların, adeta hayatlarını adadıkları o müthiş mücadeleyi hatırlayabilir. Hele günümüzde büyük asker ve devlet adamı İsmet İnönü'ye yapılan haksızlıklara ne demeli?

Bize düşen belki, hiç değilse bir vefa borcumuzu dillendirmekti, onu bile layıkı ile yapabiliyor muyuz, emin değilim.

(*) Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan......