Malatya'yla özdeşleşen, altın meyvesi kayısı,

Ülkemizde kayısı, Malatya ile bütünleşmiş bir meyvedir. Onmilyona yakın kayısı ağacı bulunan bu ilimizde, aroması itibariyle en leziz en lezzetli kayısılar yetiştirilmektedir. Kurutularak ihraç edilmesinin yanında, sofralık olarakta tüketilmektedir.

Kayısının anavatanı  Orta Asya iken zamanla ülkemize özellikle Malatya ovasına taşınmıştır. İklim ve toprak yapısı itibariyle en kaliteli meyvesini bu topraklarda vermektedir.

Kayısının faydaları saymakla bitmiyecek kadar çoktur. Güçlü bir anti- Oksidan kaynağıdır. Beta karoten ile C vitamini ve Likopen gibi anti oksidan bileşiklere sahiptir. Dolayısiyle, kansere karşı koruyucu, kalp, felç gibi önemli hastalıklara karşı vücut direncini arttırıcı özelliğe sahiptir. Ayrıca Yüksek A vitamini içeriğine sahip olan kayısı, göz, deri, saç ve diş ve kemik oluşumunda da rol oynamaktadır. Potasyum, demir, kalsiyum, fosfor bakımından zengin lifli bir meyvedir.

Dünya kuru kayısı ihracatının % 80'nini karşılıyan Malatya, dünya yaş kayısı üretiminin ise % 10'unu üretmektedir. Malatya'da meyve üreticileri kayısıya ''Mişmiş'' adını vermişlerdir. Malatya'da ''Şire Pazarı'' adı verilen yerde kuru kayısı, alıcı ve satıcılarının buluştuğu alanda satışa sunulur. 

Kayısı, kurutmalık ve sofralık olarak ikiye ayrılır. Önemli kurutmalık cinsleri; Hacıhaliloğlu;  Malatya yöresinin kurutmaya en elverişli kayısı cinsidir. Yörede yaygın olarak yetiştirlmektedir. Ağaç varlığının %75'i bu cins kayısı oluşturmaktadır. Kuvvetli ve yüksek ağaçtır. Meyveleri 25-30 gr. ağırlığındadır.Meyvesi az sulu, çok tatlı, aromalıdır. Bu cins  sofralık olarakta iç ve dış pazarda satılmaktadır.

''Kabaaşı'' kurutmalık kayısı çeşidi ise, Hacıhaliloğlu'ndan sonra Malatya yöresinde ikinci sırada yer almaktadır. Meyvesi tatlıdır, ağaç boyu orta büyüklükte, dik ve kuvvetlidir.Meyvesi oval şeklinde, çekirdeği tatlı ve meyveye yapışık değildir.

''Soğancı''  ağaçlar iri, dik yayvan şekilli olup, kabuk ve et rengi sarıdır.Mevvesi tatlıdır., sofralık olarakta  tüketilmektedir.Temmuz ayında olgunlaşır.

''Çataloğlu''  kurutmalık kayısı çeşitllerinden olan çataloğlu, dik- yayvan ve dalları aşağıya doğru sarkıktır. Orta irilikte oval şekilde olan meyvesinin eti sert, tatlı lezzetli ve az suludur. Temmuz ayında olgunlaşır.

Sofralık kayısı çeşitleri ise,

''Hasanbey''  Malatya'nın önemli sofralık kayısı'sıdır. Meyve kalp şeklinde iri ve 40-55 gr.ağırlığındadır. Eti sert dokulu ve tatlıdır. Dayanıklı bir meyve olması nedeniyle yurt içi tüketimine uygundur.

''Şekerpare''  Ağaçları yüksek ve verimlidir. Meyvesi ufak 25-30 gr ağırlığındadır.Oval şekilli, tatlı ve et dokusu orta sertliktedir.

''Alyanak''  Ağaç şekli yayvan ve yüksek verimlidir. 30-45 gr ağırlığında basık oval şekilli, meyve et rengi turuncu olup, meyveleri mayhoş ve yumuşak dokuludur. Malatya şartlarında Haziran sonu Temmuz başı olgunlaşır.

Bunların dışında ülkemizde birok kayısı çeşidi mevcuttur.

Kayısının yetişmesi için sıcaklık önemlidir. Sıcaklık toplamının yeterli olmadığı yerlerde,kayısı ağaçları zamanında çiçek açmadığı gibi, meyvelerinide olgunlaştıramaz. Kayısı mevsimlerin birbirinden kesin sınırlarla ayrıldığı, soğuk ve sürekli bir kış- kurak ilkbahar- güneşli sıcak yaz mevsimine sahip iklim bölgelerinde, daha kaliteli ürün vermektedir.

Kayısı üretimini etkiliyen nedenlerin başında ilkbaharda gelen geç donlardır. Çiçek ve küçük meyve dönemlerinde bu donlar, büyük verim kayıplarına neden olmaktadır.

İklim koşullarının, küresel ısınmayla bozulmasının neticesinde bitki florası etkilenmekte ve verimde buna bağlı olarak düşmektedir. 

Kayısıdan bahsederken, nasıl kurutulduğundan bahsedelim, iki çeşit kurutma yapılır. a- Kükürt dioksit gazıyla yapılan kurutma. b- Naturel kurutma (Gün kurusu)

a- Meyveler kükürt dioksit gazı atmosferinde bir süre tutulur, sonra  güneşte kurutulur. Kükürtleme odası, 2,5x2,5 m en ve boyuda 2,2 m yükseklikte olup, duvarları 30 cm kalınlıktadır. Kükürtleme ocağı dışarıdan yakılarak, kükürt dioksit gazı, kükürtleme odasına verilerek, kayısılar bir süre burada tutulur, sonra güneşte kurutulur. Daha sonra meyvelerin çekirdekleri çıkarılır, şekil verildikten sonra tekrar güneşte kurutulur.

b- Naturel Kurutma, kükürtleme işlemine tabi tutulmadan yapılan kurutmadır. Meyveler sergi yerine getirilir, tek sıra halinde, beton zemin veya bez üzerine dizilir. Biraz kuruyunca, toplanır , çekirdekleri çıkarılır ve şekil verildikten sonra kurumaları için tekrar serilir. Naturel kurutma yapıldığından kayısının rengi esmerleşir, açık veya koyu kahverengine dönüşür.