Manilerimizde gül motifi ( 2)

Geleneksel halk edebiyatımızda ve özellikle manilerimizde yer alan gül ile ilgili yüzlerce mani vardır. Bu konuda bir araştırma yaparak bulabildiklerimizden bir demet gül ile ilgili maniler sunmak istiyorum. Bakmalım manilerimizde nasıl görünüyorlar? Gül gibi pürlenir mi? Dibi gümbürlenir mi? Yâri yakın olanın Mendili kirlenir mi? Gül idim, hare düştüm Bülbülüm zade düştüm Kınamayın a dostlar Vefasız yâre düştüm Gidene bak gidene Gül sarılmış dikene Allah sabırlar versin Gizli sevda çekene Gülü kestim dalından Geçtim yârin yanından Gülümsedi görünce Bir dişi var altından Gül dibinde dikenin Yok, benim az çekenim Yârime göz dikenin Gözlerini sökerim Gül dererler dererler Gülü kalbura dizerler Güzeli candan severler Çirkini baştan savarlar ( 4 ) Kaşların karasına Gül koydum arasına Gel bir mene Söyleyim Yüreğin yarasına ( 5 ) Git yârim sağlık ilen Gül yağla yağlık ilen Yağlık eskir, gül eskir Kavuşak sağlık ilen Gül üstünde üzümsün Yârim iki gözümsün Seni unuttum sanma Yüreğimde sızımsın Gülüm gile gidelim Eylen bize gidelim Sen yağmur ol, ben dolu Yağa yağa gidelim.( 6 ) Gidin Bitlis’e kadar Gül bitti dize kadar Selam söylen yârime Sabrettim güze kadar.( 7). Diyarbakır sarayım Seni kimden sorayım Mektubun hasret oldum Gül cemalin göreyim Çaya indim ağlarım Gülü deste bağlarım Birisi benim için Birin yâre bağlarım. Gül ile ilgili manileri daha da çoğaltabiliriz. Yaptığım araştırmaya göre benim arşivimde 200’e yakın gül ile ilgili manilerimiz vardır. Bu maniler genel olarak 3+4 =7 veya 4+4= 8’li heceler halinde söylenmiştir. Bu manilerden başka bir de yine gül üstüne Kerkük ve Şanlıurfa dolaylarında söylenmiş <ı>HOYRATLAR vardır. Bir hatırlatma bağlamında bunlardan da birkaç örnek sunmakta yarar görüyorum: Gül demedi Elinde gül demeti Ellerle güler, oynar Bana ah, gül demedi Bağda kara Zülfünü bağda dara Nazlımı bir gül için Çektiler bağda dara Böle bağlar Yar başını böle bağlar Gül açmaz, bübil ötmez Yıhılsın böle bağlar Gül menem Bülbül menem, gül menem Gönlü şad olan gülsün Ben dertliyem, gül menem Güle ser Bülbül eser gül eser Bağbancı hayranınam Yar yatağın güle ser Güle naz Bülbül eyler güle naz Girdim dost bahçasına Ağlayan çoh, gülen az Gül mememden Gül kohar gül memeden Can evi viran olur Kaş çatıp gülmememden ( 9 ). SONUÇ olarak şunu diyebiliriz ki yeryüzünde hiçbir ülkenin hiçbir ülke edebiyatının Türk Halk edebiyatı içinde yer alan manilerimiz kadar çarpıcı, manidar, güzel, anlamlı ve zengin bir maniler demeti yoktur. Bu yazımızda, folklorumuz coğrafyasında ve yine halk edebiyatımızın sözlü kültür geleneği içinde söylenen manilerden gül motifi ağırlıklı manilerden söz ettik. Gül ile başlayan, yine gül ile biten adlardan (isimlerden), örnekler sunmaya çalmıştık. Hoyratlardan da bir demet sunduk. Türk folkloru konusunda bu alanda inceleme ve araştırma yapacak olan gençlerimize bazı örnekler kitabımızın genel özelliği bağlamında eklemeği uygun ve yararlı gördük..Yararlı olur düşüncesiyle bu konuya önem verdik…(10)

Lale Devri: Geleneksel Halk edebiyatımızda yer alan GÜL Motifinden söz ederken tarihimizde LALE DEVRİ adı geçen bir dönem vardır. Bu dönemde Güle, çiçeğe ve özellikle Lale’ye çok önem verilmiştir. Lale Devri: Osmanlı tarihinde ( 1718- 1730 ) yılları arasında geçen süreye Lale Devri adı verilir. Lale Devri’ni padişah Sultan III. Ahmet ve özellikle onun Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa açmıştır. Bu devir, memlekete Batı’dan bazı yeniliklerin girmesi ve saray çevresindeki zenginlerin yaşadığı eğlence hayatıyla belirtilir. Bu devirde Lale merakı yayılmıştı ve yabancı memleketlerden lale soğanı getirilirdi. “ Mahbup” adı verilen bir lalenin soğanı 500 altına satılırdı. Tarihimizde Patrona Halil İsyanı işte bu dönemde patlamıştır. İsyancıların ısrarı üzerine İbrahim Paşa öldürüldü, sonra Sultan ııı. Ahmet tahtan indirildi. Böylece Lale Devride kapandı. ( Osmanlı WEB Sitesi / Kaldera Holding / Forsnet’ten alınmıştır.) 23.10.2009. Not: Bu yazı, Yeni Söke Gazetesi’nde 17 Ekim 2000 tarihinde yayımlanmış ve Aydın Gazeteciler Cemiyeti tarafından Yerel basında Araştırma ve İnceleme dalında başarı ödülüne layık görülmüştür. 02 Haziran 2001.

Konu ile ilgili Kelimeler:

Altun üzük: Altın yüzük

Çevrem: Mendilim Dalda: Melce, gölge

Eskere: Askere

Gül memeyden; Gülmemeden

Har: ateş, sıcaklık, alev

Henem: Henüz, hemen

Hortlah: Hortlak

Kohar: Kokar

Konahta: Konakta

Kel: gel

Menem: Benim

Mane: mani

Özüm; Kendim, benim

Sakın ütma: Sakın ötme

Lal olsun: Dilsiz olsun

Zar: Ağlamak, üzülmek.

KAYNAKLAR: <ı>1- <ı>Gül Şiirleri Antolojisi Tuzla Belediyesin Kültür Yayınları <ı>Haz: Mustafa Miyasoğlu İstanbul 1999 <ı>2- <ı>Harran Aylık Folklor Dergisi Kasım 1979 / Şanlıurfa. <ı>3- <ı>Türk Folkloru Araştırmaları Dergisi Sayı: 62, 1984 / İstanbul. <ı>4- <ı>Sivas Folkloru Sayı:17, 1974 / Sivas. <ı>5- <ı>Sivas Folkloru Dergisi Sayı: 29, 1975 <ı>6- <ı>Çağrı Folklor sanat ve Kültür Dergisi Haziran 1976 / Ankara <ı>7- <ı>Halk Bilim Dergisi Sayı:32, Ocak 1977 / İstanbul <ı>8- <ı>Türk Folklor Araştırmaları Dergisi Sayı: 357, Ekim1979 / İstanbul <ı>9- <ı>Diyarbakır İl Yıllığı 50.yıl 1973.Ajans Türk yayınları / Ankara. <ı>10 – Milli Kültür Dergisi, Abdülkadir Güler, Geleneksel Halk Edebiyatımızda Gül Motifi <ı>Sayı: 65, Haziran 1989 / Ankara