Mardin / Kızıltepe'de Koçhisar Ulu Camii

Güneydoğu Anadolu illerimiz arasında yer alan Mardin ve ilçelerinde pahabiçilmez tarihi eserler vardır. Evliya Çelebi Mardin’den sözederken Mardin için “Taht-ı Dârâ” yani Ka’a-i Mardin “ başlığı altında bahseder. Kalenin Hazreti Yunus tarafından imar edildiğini, burada bulunan bir ejderhanın bizzat kendisi tarafından öldürüldüğünü, bu sebeple “ Küh-i Mar” ve Şehre de “MARDİN “ adını verildiğini ünlü Seyahatnamesi’nde yazar.

Atalarımız yıllar boyunca gittikleri her yerde cami, medrese, kervansaray  ve köprü gibi nadide eserler yapmışlardır. Bu tarihi eserlerden bazıları: 

Mardin Kalesi, Hasan Kale ( Hasen Keyfa ), Rabat Kalesi. Derbitinan Kalesi, Zarzavan Kalesi, Savur Kalesi, Alaaddin Kalesi, Cizre Kalesi, Hafemtay Kalesi, Tarihi Camilerden: Sıtrıziya Camii, Şehidiye Camii, Nizameddin Begaz Camii, Müzafferiye Camii, Latifiye Camii, Aminnüttin Camii, Cihangir Cami, Hasan Keyf Ulu Camii, Camii Al-Rızık, Sultan Süleyman Camii, Koç Camii, İmam Abdallah Camii, Zeyhel Bey Türbesi, Sultan Şeyhmus Türbesi ve Camii, Kızıltepe’de Kanrahan Türbesi, Hamidiye Camii, Şeyh Salih Camii, Kasım Tuğmaner Camii, Süryanilerden kalma birçok kiliseler de vardır. Bunların en büyüğü ve ünlüsü Deyrulzaferan Manastırıdır. Bunlar sadece Mardin ve yöresinde yer alan ve hemen aklıma gelen tarihi eserlerden sadece bazılarıdır.

Bunlardan bir tanesi de Mardin  /  Kızıltepe’de Koçhisar mahalesinde bulunan Artukoğullarından kalma tarihi ve görkemli Koçhisar Ulu Camii’dir. Bugün bu yazımda bu camiden sözetmek istiyorum.

Bu tarihi Ulu Camii, Kızıltepe ilçesinde, Mardin Artukoğullarından Yavlak Aslan tarafından (1184–1206 ) tarihinde yapmına  başlanmış ve kardeşi Artuk Aslan tarafından (1200 ila 1239 ) yılları arasında tamamlanmıştır. Kıble duvarına paralel üç nef mihrap önünde iki nef boyunca 9.75 metre çapında tromplu bir kubbe ile kesilmiştir. Caminin iç kısmı, mihrabı ve duvarları zarif oyma işleme yazılarıyla süslenmiştir.

Mardin ilimizin 27 km kadar güneyinde yer alan Kızıltepe son zamanlarda gelişmiş ilçelerimizden birir. Hemen hemen Mardin ile birleşmiş bir durumdadır. Tarihi adı Koçhisar, olan bu ilçenin adı daha sonra cumhuriyet döneminde Kızıltepe adını almıştır. Şu anda Kızılltepe nüfusa 200 binden fazlardır. Daha önce Kızıltepe’nin adı Duneyser, Telermer, adlarını almıştı. Geniş bir ovada kurulan Kızıltepe’nin içinden Zergan suyu geçer. Yine burada tarihi ve beş gözlü bir köprü vardır.

Bünyesinde Artumoğullarından kalma Ulu Camii vardır. Görkemli bir yapılışı vardır. Eski Hükümet binasının hemen arkasında yer almaktadır. Eser Nasreddin Artuk tarafından inşa edilmiştir. Caminin iç kısmı ve mihrabı çok süslü olup zarif oyma ve kabartmalarla süslenmiş olup Kızıltepe’nin en az 40 km kuzeyinde bulunan dağlardan kesme taşlardan yapılmıştır. Kızıltepe'nin içinde ve çevresinde kavga etseniz bir taşbulamazsınız. Bu koca taşmaların XII. Yüzyılda buralara gektirilmesi çok düşündürcüdür. Bu tarihin eserin 1184 – 1206 yılları arasındra yapıldığı biliniyor. Caminin çapı: 9.75 metre çapındadır. Adı anılan Ulu Camii ( 64 X 22 ) metre ebadındadır.

Duvarların genişliği 2.60 m’dir. Üç sıra halinde boydanboya uzanan kemer çatı 20 tane kemer sütün üzerine inşaedilmiştir. Kubbe ve kemerler tuğla ile örülmüş olup, tahminen tabandan itibaren 10 metre yükseklikten sonra başlamaktadır. 15 metre kadar özgün kesme taşlarla yapılmıştır. Caminin mihrap kısmı, surlar, kapı üstleri Selçuki mimaresini arzetmektedir. Kapı ve sütünaralarında Moğol milmarisi tarzı görülür. Taşlarla üzüm yaprağı ve üzüm tanesi şekillerle kabartmalı olarak işlenmiştir. Bazı tarihi kaynaklara göre caminin Artukoğullarından Timurtaş tarafından yapıldığı söylenmktedir.

Etrafında külliyesi ve medreseleri vardır. Son zamanlarda bu böygede meydana gelendepremleroden dolayı caminin üst kısmı yıkılmış ve uzun yıllar harabe halinde kalan bu camii 1970’lerden sonra vakıflar Genel Müdürlüğü’nün katkılarıyla onarımı yapılmış ve 12 Aralık 1986 yılında tekrar bir cuma günü hizmete açılmıştır.

Halk arasında yapılan bir söylentiye göre şöyle bir söz vardır: Bu yapan kişi güya şöyle demişlerdir: “ Bunu yaptıktan sonra camii kuru üzümle doldurup halka dağıttım, Bir zaman sonra bunu samanla doldurup dağıtabilecek bir babayiğit çıkacar mı?” diyerek veciz bir şekilde caminin yapılışı ve gelecek yıllarda onrarımı konusunda manidar bir vurgu yapmıştır. Caminin gerek yapılışı ve gerekse, güzelliği, büyüklüğü ve oya oya nakış nakış işlenişi meydana gelişi ve görkemli görünümü gerçekten görülmeye değerdir.

Ancak şu var ki Mardin tarihi eserleri medya gösterildiğinde çoğu zaman bu tarihi ulu cami ihmal edilmektedir. Bunun için ben de bunu yazmaya karar verdim. Mardin’e gezmeye gidenlerin 27 km kadar uzaklıkta bulunan gidip Kızıltepe’de bu camiyi görmelerini tavsiye ediyoru

Kaynak:

1- Mardin Yıllığı, Ajans TürkYayınları Ankara 196

2- Çağltı Dergisi Güneydoğu’dan Notlar M.Ali Erdin.31.07.1974- Zile - Tokat

3- Mardin Folkloru Gelenekler-Görenekler – Abdülkadir Güler Marev Vakfı

Yayınları. Ankara 1998.

Not: Fotoğrafta : Soldan sağa okul arkadaşlarımdan Ahmet Günay, bu satırların yazarı  Abdülkadir Güler, Cahit Tarı (....? ) Osman Uçar ve Salih Bayram. yıl: 1961