Mashup Devri, O da ne?

Mashup: İngilizce bir sözcük , okunuşuyla "meşap".

Önceleri müzik ve video dünyasının kullandığı bu terim, şimdilerde sayısal dünyanın yeni bir terimi, daha doğrusu ikinci kuşak Web'in (Web 2.0) giderek yaygınlaşan uygulamalarından biridir.

Bu nedenle ünlü Meriam-Webster'da "makeup", "matchup" gibi sözcükleri bulabilirsiniz, fakat "mashup"ı göremezsiniz. O denli yenidir yani.Birkaç yıl öncesinde "günlük" yani "blog" ne ise birkaç yıl sonra "mashup" da o olacaktır.

Nedir "mashup"?

Mashup, "mash" ve "up" sözcüklerinden türetilmiş bir bileşik sözcüktür. "Mash", İngilizce'de "lapa", "püre", "ezme" yapmak gibi anlamlara gelmektedir. Ayrıca, "hayvanlara yedirilen yem danelerinin bir karışımı" gibi anlamlara de gelmektedir. "Up" ise "yukarı, yukarıya, yukarıda, üst, üstte, yüksek, yüksekte" vb anlamları yanında "çalışır", "işler durumda" gibi anlamlara da gelmektedir. Dolayısıyla, "mashup" "karışım olarak işletilen", "lapa türünde çalıştırılan" gibi anlamında bir sözcüktür.

Bilişim kaynakları ve Vikipedi tanımına göre ise "birçok farklı kaynakta yer alan metin, ses, görüntü ve video türündeki içeriğin bir araya getirilmesi, yeni bir düzenleme veya tasarım ile yayınlanmasıdır".

Gerçekten de İnternet'te "mashup" sitelerine baktığınızda sayfalara muhtelif şekillerde yerleştirilmiş olarak şunları görebilirsiniz.

a) Yahoo'dan birkaç güncel haber başlığı,
b) Youtube'dan birkaç video,
c) Google'dan harita altlığı,
d) Wheather.com'dan hava durumu,
e) Amazon'dan yeni kitap tanıtımları.

Listeyi uzatmak mümkün. İşte Web dünyasında "mashup" tam olarak yukarıdaki örnekte verilen içerik ve uygulamaları farklı amaçlarla bazı iş ve uygulamaları gerçekleştirmek üzere yeniden düzenlemek, tasarlamak, ya da bunlardan elde edilen yeni ürünlerdir. Böylece, yüklenen anlam itibariyle baktığımızda mahsup, "uygulama/içerik" "birleştirme/toplulaştırma/melezleme" anlamını taşıyan bir terimdir. Bu anlam yüklenmesi "mashup"ların 4 temel özelliğinden ileri gelmektedir:

a) Çok sayıda kaynaktan alıntı yapılması,
b) Alınan içeriğin farklı türlerde olması,
c) Alıntıların biraraya getirilmesi (karıştırma, melezleme),
d) Alıntıların farklı amaçlarla kullanılması (yeniden düzenlenmesi, değiştirme),

Bu 4 özelliği nesne + eylem şeklinde seçenekleriyle formülüze edersek:

[metin + ses + görüntü + film +... ] + [ toplulaştırma | birleştirme | yığınlama | melezleme | yeniden düzenleme ] + yayınlama = mashup

yazabiliriz.

Bu formülü, bu terimin Türkçe karşılığını bulmak için bazı benzetimler (metaforlar) için kullanabiliriz.

a. Aşure metaforu

Aslında mashup gerçekten bizim aşureye benzeyen yeni bir içerik düzenleme yöntemidir.

[fasulye + kuru üzüm + nohut + buğday + kayısı +su + şeker + ... ] + [ karıştırma] + pişirme = aşure

Yukarıdaki benzetmeden hareketle "mashup" bir tür "web aşuresi" veya "aşure uygulama"dir.

b. Melezleme metaforu

Mashup'lar bir tür içerik/uygulama melezi yaratma işlemidir. Belli ırkların/çeşitlerin genlerini belli oranlarda bir araya getirerek (kombinasyon) yeni bir ırk/çeşit geliştirmek çok uzun yıllardan beri tarımsal üretimde başvurulan bir melezleme tekniğidir.

[%50 Sakız koyunu + %25 Merinos koyunu + %10 Rambulye ... ] + [ melezleme ] + yetiştirme = X koyunu

İşte size sütçü Sakız, etçi Rambulye ve yapağı koyunu Merinos'tan makul oranlarda bir karışımla kombine bir melez koyun çıktı. Web'in mashup'ı da böyle bir şeydir. Melezleme metaforuna göre "mashup"ı fiil olarak "uygulama melezlemesi", ürünü de (isim olarak) "melez uygulama" olarak adlandırabiliriz.

c. Türlü metaforu

[ patlıcan + biber + patates + domates + soğan +...] + [birleştirme] + pişirme = türlü

Başka metaforlar da geliştirebiliriz. Örneğin "paçal yapma" veya "paçallama"; "çorba yapma" (ezogelin)...

Tekrarlamak gerekirse, ne denilirse denilsin, "mashup", birçok kaynaktan yapılan alıntının/içeriğin yeniden düzenlenip yayınlanmasından başka bir şey değildir.

d. Yem metaforu

[ buğday + arpa + mısır + soya + mineral +...] + [birleştirme] + karıştırma = karmayem

Başka metaforlar da geliştirebiliriz. Örneğin "paçal yapma" veya "paçallama"; "çorba yapma" (ezogelin) vb...

Tekrarlamak gerekirse, ne denilirse denilsin, "mashup", birçok kaynaktan sağlanan uygulama alıntı/içerik parçacıklarının yeniden düzenlenip yayınlanmasından başka bir şey değildir.

Kullanımı gittikçe yaygınlaşan bu terimin tanımını yapmak kolay da Türkçe karşılığını bulmak zor bana göre. Zaten Web'te (searchmash.com daki arama da dahil:) Türkçe bilişim kaynaklarında yalnız "mashup" olarak kullanılması da bunu doğruluyor. Herhangi bir karşılık önerisi yok. Bu nedenle başka terimler de yaşadığımız kötü deneyimleri yaşamamak için bir şeyler yapmak gerektiğine inanıyorum. Ben de şu anda bunu yapıyorum. Bana göre mashup:

a) fiil olarak "uygulama/içerik melezlemek",
b) isim olarak "melez uygulama"

demektir.

Başka öneriler de yapılabilir. Sonuçta bir "toplanma", "mashup" noktası bulunabilir sanıyorum. Örneğin şöyle bir yol da bulunabilir:

a) fiil olarak "uygulama / içerik birleştirmek",
b) isim olarak "karma uygulama"

Bir yol bulmak mümkün. Ancak geçmişte yaptığımız bazı hatalara düşmemek gereklidir. Bir zamanlar "weblogging", sonra "weblog" ve nihayetinde "blog" denilen terimi Türkçe karşılığı bulunduğu halde "BİLOG" diye söyleyip "BLOG" diye yazıp kullanmaya devam etmiyor muyuz? Şimdi birilerine "blog nedir?" diye sorsanız "birilerinin günlük olarak yazdığı kişisel serbest yazılar" diyecektir. Bunun Türkçe'de karşılıkları var "Günlük" veya "Günce". Ama "Web günlüğü" demek varken "BLOG" demeye devam ediyoruz. Tıpkı "e-posta", "elmek" varken "e-mail", "kms" varken "sms" inadımız gibi.

Belki "mashup" için "aşure" veya "melez" terimini kullanmayı basit, uyumsuz ve uygulanamaz bulabiliriz. Ama bilinmelidir ki, yapılan iş "farklı web uygulamalarından yeni bir web aşuresi yapmak" veya "farklı web uygulamalarını melezlemek"ten ibarettir. "Meşap", (tabii "maşap", "mashup","masup", "mesup" diyenler de olabilir) demekle bu gerçek ve sözcüğe yüklenen anlam değişmeyecektir.

Web melezlemesi yapmak hem kolay hem de zordur. Kolaydır, çünkü çok fazla emek harcamadan; programlama,
web tasarımı filan bilmeden bir melez uygulama yaratabilirsiniz. Örneğin Microsoft'un Popfly'ı, Yahoo'nun Pipes'ı, Google'ın Gms'i gibi kullanılabilecek bir sürü "web melezleme" aracı var. İstediğiniz API'lerden istediğinizi sürükleyip boş sayfanızda bir yerlere bırakmanız yetiyor. Hokus pokus! İşte devasa bir Web sitesi ortaya çıktı bile. Melez uygulamanız süt vermeye ya da aşureniz yenilmeye hazır sayılır. Melez uygulama yaratmak "yaratıcılık" gerektirir. Bu d aişin zor yanıdır. "Making Crossbreeding" yani "melezleme yapmayı" bir sonraki yazıma, sosyal boyutlarını da bir başkasına bırakacağım. Şimdilik hedefim onu tanımlamaktı.

Son olarak aşağıda web melezlerine ulaşacabileceğiniz sitelerin bir listesini veriyorum. Web'te melezleme devri başladı. Geç kalmayın!

http://www.programmableweb.com - Web melezleri dizini
http://www.weatherbonk.com/weather/index.jsp - Dünya haritası üzerinde seçilen şehirlerin hava durumu
http://googlemapsmania.blogspot.com/- Google Map ile yapılabilecek 100 şey
http://mashupawards.com/ - Küresel web melezi ödülleri