Metin İnceleme - 5

Paragraf oluştururken düşünce akışının tümceler arası nasıl kurulacağını, paragraflar arası geçişlerin hangi yöntem ve     tekniklerle sağlanacağını bilmek gerekiyor. Bu nedenle paragraf     oluştururken nelere özen göstereceğimizi örnek metinlerden yola çıkarak görelim :

1.Paragrafın son tümcesi, gelecek paragraftaki işlenecek     düşünceyi hazırlayıcı nitelikte olur.

“Bana öyle geliyor ki hemşehrim biz birçok şeyi gökte  ararken yerde bulacağız.Mutluluk, özgürlük, adalet, eşitlik gibi dostluk da ötelerde değil, burnumuzun ucunda, yaşadığımız günlerin içindedir. Onları kaybettiğimiz yerde aramadığımız için bulamıyoruz. Sana dostluğun reçetesi olur diyecek değilim. İnsana ait ne varsa, yerine ve zamana göre başka oluyor. Ama esasta anlaşmak mümkün.

Bana sorarsan işte bu düşünüşte beraberlik olmadı mı kolay kolay dostluk olmuyor; olsa da neye yarar öylesi? Gücümüze güç, canımıza can katabilir mi? İşte beraberlik mutlaka aynı işte çalışmak, aynı  tarlayı sürmek demek değil tabii. Ayrı ayrı işlerde çalışırız da günlük kaygılarımız bir olur, birbirimizin      işinden anlar, yardımlaşırız.”

(Sabahattin EYÜBOĞLU)

Bu metinde gördüğümüz gibi iki paragraf var.

Giriş paragrafından gelişme paragrafına geçerken önce konuyu -dostluk- koydu. Giriş paragrafının son tümcesiyle gelişme paragrafına geçiş için hazırlık yaptı. Yani neyi işleyeceğini haber verdi. İşte, böylece başka bir paragraf kurmak için gerekli koşulları hazırlamış oldu.

2. Paragrafın son tümcesinin öznesi, ardından gelen paragrafın ilk tümcesinin de öznesi olur.

“ Sabahleyin, kütüphanenin açık odasında Hüseyin Nazmi baktığı zaman arkadaşını göremedi. O saatte Ahmet Cemil, Eyüp’e gitmek üzere Köprü’nün Haliç iskelesine iniyordu.Kestiremediği bir sebeple bugün Eyüp’e, İkbal’in mezarına gitmek ihtiyacını duymuştu. Şimdi kardeşiyle kendi hayatı arasında başka türlü bir benzeyiş görüyor, onun için o ölünün hatırasıyla kendi mahrum hayatının arasında her zamandan çok bağlantı bulmuştu."

(Halit Ziya UŞAKLIGİL, Mai ve Siyah) 

Yukarıdaki iki paragrafta da şu iki özelliği görüyoruz. Birinci paragrafın son tümcesinin öznesiyle ikinci paragrafın başlama tümcesinin öznesi ortak. Bu iki tümcenin ortak öznesi Ahmet Cemil .

3.Bir paragrafın başına getirilen “fakat, oysa, bununla birlikte” gibi tümce başı bağlaçları da önceki paragrafla bağlantı kurmaya yarar.

“Fark, yalnız şurada ki birbirinin kucağında oturan bayram çocukları otuzar, kırkar, ellişer yaş ihtiyarlamışlar, sakallanmışlar, bir de yandan yana sallanacakları yere aşağıdan yukarı hopluyorlar. Sonra, bayram elbiseleri de artık eskimiş,  paramparça olmuş...

Fakat ne ziyanı var! Gönüller şen olsun.Bu araba, mihneti kendine zevk etmiş peygamber ahlakı Anadolu fakirinin arabasıdır."

(Reşat Nuri GÜNTEKİN, Anadolu Notları)

4. Paragrafı oluşturan tümceciklerin başlarında “zaten, ama, çünkü, ile, ne var ki, gerçi, yoksa” gibi ilgeç ve bağlaçlar bulunur.Fakat paragrafın giriş tümcesi bunlarla başlamaz. Ayrıca, giriş tümcesi kendinden önce bir tümce olduğunu sezdirecek bir bağlayıcı öğe taşımaz.

“Beni alkışlıyorlar; çünkü beni anlıyorlar, sizi alkışlıyorlar ama sizi anlamıyorlar.”

(Melih Cevdet Anday, Cumhuriyet gazetesi 9 Aralık 1984)

 5. Paragraflar arasında, geçişlerde anlam ilişkisinden  yararlanıldığı gibi, paragrafları oluşturan tümceler arasında da anlam ve anlatım bakımından aynı nitelikte bir ilişki kurulur. Her   tümce kendinden önceki tümceyle dil ve düşünce yönünden   bağlıdır. Bir tümceden ötekine geçilirken dil ve       düşünce yönünden boşluk bırakmaz.

“Yüzyıllar boyunca dilimiz, Türkçeyi sevmeyenlerin inatçı tutumları yüzünden başka diller karşısında yenilgiye uğramıştır. Yazarlar da başka dilleri kullanmayı yeğlemişlerdir.

Yazarlarımız, ozanlarımız yüzyıllarca ustalık sanarak, incelik sanarak Arapça, Farsça kullanmayı sürdürmüşlerdir.Türkçeyi unutmayı soyluluk bellemişlerdir."

(Ahmet MİSKİOĞLU, Yazınımız, Dilimiz s.12)

6. Noktalama işaretlerinden yararlanılabilinir. İki nokta işaretiyle biten tümceden sonra açıklayıcı özellik taşıyan bir tümceyi aramalıyız. Soru işaretiyle biten bir tümceden sonra tümcenin anlamına uygun yanıt verecek tümcenin gelmesi gerekir.

“Ali dedi ki: Ben artık yokum bu işte. Kırk dokuzun kökü kaçtır? Yedi, diye yanıtladı.”

 7. Paragraflar arasında anlam ilişkisi yoluyla bağlantı kurulabilir.

“ (1) Kitap okumak için yaz, daha uygun bir mevsimdir. (2) Havalar ısınmaya başlayınca, doğanın her köşesi bir okuma yeri olur.(3) İstediğiniz yeri seçebilirsiniz.Parkta, deniz kıyısında, bir ağaç altında gönlünüzce okuyabilirsiniz. (4) Okuma biçimi ve yöntemi kişiden kişiye göre değişir. (5) Kimileri beş on kitabı birden okumayı sever. (6) Kimileri de bir kitabı bitirmeden ötekine başlamaz."

(ÖYS 1997, 27. soru)

Dördüncü tümceyle başlayan bölüm “okuma yöntemi” üzerinde duracağından ayrı bir paragraf olarak düzenlenmelidir. Birinci paragrafta “okumanın hangi koşullarda verimli olacağı” ele alınmış.

8. Geçiş paragrafıyla diğer paragraf arasında bağlantı  kurulabilir.Geçiş paragrafı başlığı altında verilen örneği inceleyiniz.                                                    

Bir düzyazıda yardımcı düşünceler ayrı, bağımsız olarak ele alınamaz, anadüşünceye ve birbirine bağlı olarak işlenir. Yardımcı düşüncelerin birbirine bağlı olarak işlenmesi paragraflar arasında bağlantı kurulmasını sağlar. Bunun nasıl yapılacağı örneklerle gösterildi.

  PARAGRAF  TAMAMLAMA

Paragraf oluştururken hangi noktalara dikkat etmemiz gerektiği örnek metinlerde gösterildi. Kimi kez de paragraflar eksik bırakılarak tamamlamamız istenebilir.Yine önceki bilgilerimizden yola çıkarak eksik bırakılan paragrafa “giriş, gelişme, sonuç” tümcelerinden hangisinin gelmesi gerektiğini bulabiliriz.

“...... Bu türler içinde en çok romanları severim. Daha sonra öykülerim, oyunlarım gelir. Bunlardan başka aruzla yazdığım rübailerim de vardır. Yapıtlarımın değerine gelince, yapılan eleştirilerin büyük bir bölümü olumlu. Bu da onların belirli bir düzeyde olduğunu gösteriyor.”

 Yukarıdaki paragrafın “giriş tümcesi” eksik bırakılmıştır. Bunu tamamlarken kurulacak tmcenin sonraki tümceyle uyumlu olması gerekir. Paragrafın ikinci tümcesi durumunda bulunan, “Bu türler içinde en çok romanlarımı severim.” Tümcesi giriş tümcesinin “türleri söz konusu eden bir cümle olmalıdır.” diye haber veriyor. Giriş tümcesini, “Yazın alanında, değişik türlerde ürünler verdiğim doğrudur.” düzenlersek paragrafı tamamlamış oluruz.

 “Baki, gelmiş geçmiş Divan şairlerimizin çoğundan daha az eser vermiş, bir küçük divan bırakmıştır. Buna karşın Divan edebiyatımızın en büyük şairlerinden biri olarak bilinir. Bu başarının belli başlı nedenini, onun ....................... aramalıyız. Baki’nin tek dizesi bile, şairini hemen belirler.”

 Bu paragrafta Divan ozanı Baki’nin az yapıt vermesine karşın önemli bir ozanımızdır, diye söz edilmektedir. Paragrafın sonuç tümcesi, onun büyüklüğünü belirtecek – eksik bırakılan

METİN İNCELEME  - 4'TE VERİLEN

PARAGRAF OLUŞTURMA, TAMAMLAMA, UYGULAMA  YANITLARI

1. Sait Faik’in Şimdi Sevişme Vakti adlı şiir kitabı, yazıldığı dönemin en güzel şiir yapıtlarından biridir.

2 Değerli yapıtlar gözden kaçabiliyor.

3 Dahası, bunalım çağının denemesi, uygarlıkları sorguya çekmeye  irdelemeye

yöneldi.

4. Mizah yöntemi abartıya, biçim bozmaya, taklide, bilmezden gelmeye,uyumsuzluğa

dayanır.

5. Şair şiirini anadili içinde kurarken, bu dilin arkasındaki yerel kültürden büyük ölçüde yararlanır.

6.    Bir yaşamın tazeliğinden iz bulamazsınız.

7. İyi esere hoşa gitsin diye bazı şeyler eklenemez.(giriş tümcesi), İyi eserle kötü eseri ayırmada bize ipucu verir.(sonuç tümcesi)

8. Sanatçı, ruhların uyanmasına yardım eder.

9. Ne zaman gazeteyi son sayfasından okumaya başlayan birini görsem burkulmuşumdur.

10.  Düzyazı ile söylenmeye değmeyecek şeyleri, sözüm ona şiirlere dolduran gençlere, yazmayın mı diyeceksiniz?

11.  Yeni sanat bir türlü okuyucu çoğunluğunun sanatı olamadı.

12. İkinci Dünya Savaşı yıllarının karartma gecelerini anımsıyorum.

13. Kimi yazarlar eleştirilere kulak asmayıp onları yadsırlar.

14.1. tümce: sonuç, 2. tümce: giriş, 3. tümce: gelişme tümcesidi

15.Giriş tümcesi, çünkü konu ortaya konmuş. Bu tümcenin ortaya koyduğu, “beton düşmanlığı” yazıda ele alınıp işlenmelidir. Siz bu konuyu işleyen bir yazı yazınız.        

16.Paragraflar düzyazının “gelişme, sonuç” bölümlerinden alınmıştır. Gelişme bölümünde yer alan paragraf “insanlar da...” diye başlayarak daha önce söyledikleri olduğunu haber veriyor; sonuç bölümünden alınan paragrafla söyleyeceklerini bitirdiğini duyururken de kırgınlığını saklamıyor yazar.

17.Yazar konusu olan “Cumhuriyet” i bu paragrafıyla bitirirken temel yargısını da  “.... karşıtlarıyla birlikte yaşamayı öğreneceklerin bu yönetimden dersler çıkaracaklarına inanıyorum.”  tümcesiyle okuruna duyuruyor. Bu nedenle düzyazının “sonuç”  paragrafıdır.

18.Atatürk’ün Söylevi’nden alınan bu paragraf “oysa” bağlacıyla sürdürüleceği için önceki tümcenin karşıtı bir tümce düşünülebilir. O da, “ Oysa, Türk’ün onuru ve yetenekleri çok yüksek ve büyüktür.Böyle bir ulus, tutsak yaşamaktansa yok olsun daha iyidir. Öyleyse ya bağımsızlık, ya ölüm!” tümceleriyle sürdürülmüştür.

Sayın Okur,

Kimi kez bazı konuları yineleyerek metinleri yeniden ele almak durumunda kalıyorum.Daha önce "paragraf" konulu yazılarımda bazı örneklere yer verilmiş olabilir.Bunun nedeni siz değerli dostlarıma daha yararlı olabilmek içindir.Saygılarımla.

PARAGRAF   OLUŞTURMA