Mevlana ve Sema

Kozmik Evrende, kainatta ve tüm galaksi sistemlerinde herşey dönmekte ve sema etmektedir. Sema, manevi alemlerde huzuru bulmak için, ruhun olgunlaşarak birliğe ulaştığı ve Tanrı’ya doğru yaptığı manevi bir yolculuk ve ibadettir. Allah aşığı, bu yolculuktan sonra tekrar hayatına ve insanoğluna hizmet etmeğe döner.

Dergâhlarda neyzen, kudümzen, naathan ve ayinhanlar “mutrip” adı verilen müzik grubunu oluştururlar. Mutriphanenin önünde semahane yer alır. Semahaneye girişin tam karşısında ise şeyh postu vardır. Post ile giriş arasında olduğu var sayılan çizgiye ise “Hatt-ı İstiva” adı verilir. Bu gerçeğe ulaşan birliğe giden en kısa yolu belirtir ve bu çizgiye ayinde şeyhten başka kimse basamaz. Şeyh Mevlâna’yı temsil eder, post ise en büyük manevi makamdır ve kırmızı rengiyle doğuşu ve varoluşu temsil eder.

Mutrip, semazenler ve ardından şeyh de posttaki yerlerini aldıktan sonra naathan tarafından “Naat-ı Şerif” okunur. Itri’nin bestelediği bu eserle Hz. Muhammed methedilir. Naat’tan sonra “Kün” (Ol) emrini temsil eden kudüm sesi duyulur. Ardından da ney taksimi başlar. Ney, kainata ruh verilmesini temsil eder. Taksim bitince peşrevle birlikte “Devr-i Veled” başlar. Şeyh ve semazenler müziğin temposuyla semahanede üç devir yaparlar. Birinci devir Allah’ın; güneşi, ayı, yıldızları ve bütün cansız varlıkları yaratışını anlatır. İkinci devir nebatatın yaratılışını, üçüncü devir ise hayvanatın yaratılışını anlatır. Semazenler Devr-i Veled sırasında postu geçerken birbirlerine niyaz ederek birbirlerinin gönül kıblesinde secdeye varırlar. Devr-i Veled’den sonra posttaki yerini alan şeyh, ayinin birinci selamının başlamasıyla hırkalarını çıkaran semazenlerle görüşür ve semazenler semaya girer. Bu insaniyete doğuşu temsil eder. Semazen, nefsinin ölümünü temsil eden özel bir kıyafet giyer. Sikke mezartaşını, hırka mezarını, tennure de kefeni temsil eder. Semazen meydana girerken elleri omuzunda çapraz olarak bağlıdır. Bu haliyle elife benzer ve Hakk’ın birliğine şehadet eder. Semaya başladıktan sonra sağ el yukarı sol el aşağı dönük olacak şekilde kollarını iki yana açar ve bu, “Hak’tan alır halka saçarız, kendimize birşey maletmeyiz” manasına gelir. Semazenler aynı gezegenlerin hem kendi çevrelerinde hem de güneşin etrafında döndükleri gibi, hem kendi çevrelerinde dönerler, hem de meydanı devrederler.

Sema insanı gerçek varlığa ulaştıran bir vasıta ve bir aşk sarhoşluğudur. Semanın ilk devresi alemleri seyretmektir. Hakk’ın büyüklüğüne ve yüceliğine bu yolla ulaşılır. Birinci selamda aşıklar, şüphelerinden kurtulur ve Hakk’ın birliğine iman ederler. İkinci selam ise tüm varlığı bu tanrısal birlik içinde eritmektir. Üçüncü selamda aşıklar kendilerini arındırıp oluş” mertebesine ulaşırlar. Dördüncü selamda ise “varlık” içinde “yok” oluşun vuslatına erişilir. Bu selamda şeyh de semaya girer. Hatt-ı İstiva’da semazenlerin ortasında sema eden şeyh sağ eliyle hırkasının yakasını açar, sol eliyle hırkasının iki ucunu tutar. Bu haliyle gönlünü herkese açtığını ifade eder. Ayinin bitiminde yapılan ney taksimiyle şeyh postuna çekilir. Posta vardığında okunan Kur’an-ı Kerim’le ayin sona erer.

Ve böylece yolculuk biter. Fakat aslında bu, Hz. Mevlâna’nın yolundan gidenlerin, aşk yolunu takip edenlerin, içlerindeki ilahı arayanların, hayatlarının her anında yaşadıkları manevi yolculuğun bir bölümüdür. Hz. Mevlâna’nın sözleriyle Sema:

Sema’ya girdin mi, iki dünyadan da dışarı çıkacaksın;
Zira, Sema’nın alemleri, iki alemin de dışındadır.