Midilli Kalesi (yada Midilli’ye Küçük Bir Gezinti-2)

Aynı konulu bir önceki yazının devamı olarak nitelenebilecekse de bir gezi yazısından çok tarihi bir tanıtımı amaçladım olabildiğince yorum katmaksızın. (http://blog.milliyet.com.tr/Midilli_de_Kucuk_Bir_Gezinti/Blog/?BlogNo=259017). Nedeni ise oldukça etkileyici bir görselliğe sahip Midilli Kalesi'ndeki Osmanlı izlerinin kayıtlara dayalı anlatımını aktarmaktır. Bu aktarıma kaynaklık eden yapının tarihini anlatan bilgilendirme levhaları oldu. Öncesinde yaptığım yüzeysel araştırmada ise daha detaylı bilgiye erişemediğimi de ifade etmeliyim. Diğer taraftan bu anlatım, karşı kıyının (öteki) resmi tarih yazımının bir örneğini gösteriyor olması yönüyle de ilgi çekicidir.

Midilli Kalesi, şehrin kuzey ve güney limanı arasında alçak bir tepe üzerine kuruludur. İlk oluşumu Bizans dönemine gitmektedir. Kaleye bilinen en erken girişler 1373’te kısa süre sonra adaya yerleşecek olan Farncesco I. Gattelusio hakimiyetinde Cenevizliler tarafından gerçekleştirilmiştir. 1462’de Osmanlı’nın eline geçmesinin ardından kaleye ilave güçlendirmeler yapılmıştır. Kale 1501 yılında yarımadanın aşağı kuzey bölümüne doğru genişletilmiştir. Kapı girişlerinde yer alan Latin ve Osmanlı kitabeleri yapının tarihi ve onarımlar hakkında önemli bilgi sağlamaktadır.

Kale savunma ve ikamet amaçlı olarak kurulmuş ve bu karakteri, şehrin çekim merkezinin kale duvarları dışına kaydığı 19.YY’a kadar (kurtuluş yılı olarak nitelenen 1912 yılından sonra kışla olarak kullanılmıştır) böyle devam etmiştir. Günümüzde Kale; Üst Hisar, Orta Hisar ve Aşağı Hisar olarak ayrıştırılmaktadır. Yapının Güneybatı tarafı düz arazi nedeniyle dayanıksız olup, dikdörtgen ya da çokgen sağlam kulelerle, burçlarla, siperlerle ve kuru hendeklerle güçlendirilmiştir. Buna karşılık kuzeydoğu ve kuzeybatı tarafları sarp kayalıklar üzerine inşa edildiğinden erişilmezdir. Kalenin en iyi takviye edilmiş noktası Büyük İstihkâm olup kuzeydoğu yamacında ve beş dikdörtgen kule ve burç ile korunmaktadır. Kalenin ana girişi taş döşeli cadde ile karakterize olup orta ve güney ana kapılarını birleştirmektedir. Kuzey batıdaki küçük kapılar Orta Hisar ve Aşağı Hisar ile güvenli bağlantı sağlamaktadır. Ekteki Galeride yer alan Kale krokisinin detayları aşağıdaki gibidir: 1) Orta Kapı 2) Ceneviz Kapısı 3) Bizans Kapısı 4) Sarnıç 5) Osmanlı Çeşmesi 6) Osmanlı Evi 7) Medrese 8) Hamam 9) Tekke 10) Zindan 11) Baruthane 12) Osmanlı Dönemi Odaları 13) Demeter ve Kore Tapınağı 14) St. John Baptist Kilisesi – Kale Camii 15) – ish 16) Mahzenler 17) Büyük İstihkâm 18) Baruthane 19) Hamam 20) Osmanlı Çeşmesi 21) Evler 22) Orta Hisar ile aşağı Hisar’ı bağlayan kapı 23) Kuzey Kapısı 24) Bizans Kapısı 25) Güney Kapısı. Kaleiçi yapıları arasında etkileyici olanlar arasında yer alan su sistemi yapıları ve medrese hakkındaki bilgiler ise devam yazısına bırakılmıştır.

Kalenin tanıtım levhalarına göre kronolojisi şu tarihi olayları kaydetmektedir: M.S. 359 : Adanın bilinen ilk rahibinin Seleucia Konsiline katılımı, 534 : 400 savaş mahkumu Vandal’ın isyanı, 6. YY. : Midilli Kalesi’nin kuruluşu, 803 : Atinalı Iren’in adada sürgünde ölmesi, 9. YY. : St. David Symeon ve George’un kısa öykülerinin yazılışı, 821-823 : Midilli ikona isyancısı Slav Thomas tarafından ele geçirilmesi, 840-862-870 : Arapların Methymne, Mytilene ve Erosos’u yağmalamaları, 9.YY – 11. YY : Ada sürgün yeri olur ( Patrik Ignatios (858-859), Stephanos Lekapenos ve Leon Phakos (10.YY), Constantine IX Monamochos, Irene Sklerania and Michael VII (11.YY)), 1089-1092 : Smyrna (İzmir) Selçuk Emiri Çaka Bey’in adayı ele geçirmesi ve kalenin onarımı, 1125-1172 : Adada Venedik yağması, 1204 : Adanın Hollanda’lı Baldwin I ‘in yetkisi altına girmesi 1224, : Adanın Nicaea (İznik) İmparatorluğunun bir parçası olması, 1334-1335 : Adanın Phokaia (Foça) Hükümdarı Domenica Cattonea tarafından ele geçirilmesi, 1347-1355 : Francesco I Gattelusia Bizans’taki itilafta anlaşmazlığa düşmesi ve Maria Palailogina ile evlenerek adaya yerleşmesi, 1373 : Francesco I Gattelusia'nın Kale duvarlarını onartması, 1384 : Depremin Francesco I Gattelusia’nın ölümüne ve Kalede önemli ölçüde hasara yol açması, 1403-1422 : Kalenin Seyyahlar, Ruy Gonzales de Clavijo ve Christophere Buondeimonti tarafından tariflenmesi. 1442 : Mytilene’nin Osmanlılar tarafından kuşatılması, 1445-1462 : Domenico ve Nicola Gattelusio Kalenin duvarlarını Osmanlı tehdidine karşı güçlendirilmesi, 1462 : Mytilene’nin Osmanlılar tarafından ele geçirilmesi, 1464 : Mytilene’nin Venedik’li Orsata Giustiniani tarafından geri alınma girişimi, 1501 : Mytilene’nin Fransız Amiral Philippe de Cleves tarafından kuşatılması, Aşağı Hisarın kuruluş kitabesi, 1571 : Mytilene Metropolitinin Lapento (İnebahtı) deniz savaşı sırasındaki olaylar nedeniyle ölüme gönderilişi, 1644 : Bekir Paşa'nın Kalenin genişletilmesi için çalışmaları, 1690-1695 : Venediklilerle Osmanlılar arasında ada sularında cereyan eden deniz savaşları, 1765-1766 : Deprem sonrası Kalenin büyük çaplı onarımı, 1771 : Orloff kumandasındaki Rus filosunun Kaleyi ele geçirme operasyonu ve Patrik Meletious’un Kale zindanına atılması, 1795 : Yerine geçen Bizanslı St. Theodore’un idamı (17 Şubat), 1821 : Papanikoli’nin Türk Fırkateynini Erosos sularında batırması (27 Mayıs), 1839 : Zeytin ağaçlarındaki tekelin ve sonrasında Türk Valinin öncelik hakkının sona ermesi, 1846 : Mytilene’de ilk Yunan konsolos yardımcısının resmi olarak çalışmaya başlaması, 1867 : Yıkıcı bir depremin Kaleyi tahrip etmesi, 1901 : Mytilene Gümrük Binasının bir Fransız Filosu tarafından ele geçirilmesi, 1912 : Adanın Amiral Koundouriotis komutasındaki Yunan Deniz Kuvvetleri tarafından kurtarılması.

Kronolojideki bu söylem Osmanlı’ya ve Türkler’e esaret ve sonrasında onlara karşı verilen bir kurtuluş mücadelesini yansıtıyor görünmekle birlikte, aynı zamanda Kalenin ve Adanın Anadolu'ya bağlanmış olan kaderinin bir ifadesidir adeta.