Mustafa neden 'insan' olamamış?

Can Dündar'ın, Atatürk'ün 'insani tarafını' ön plana çıkarmak amacıyla yaptığı Mustafa belgeseli toplumu ikiye böldü. Mustafa'yı izledikten ve film hakkında koparılan kıyametlere kulak verdikten sonra, benim ilk sorum şu oldu? Büyük Kurtarıcı'nın hayatı hakkında fikri olan herkesin bildiği şeylerin anlatıldığı belgesel, niye böylesine 'tartışma fırtınası' yarattı? Anlatılmak istenenler mi yanlıştı, yoksa 'insani boyutu' ortaya çıkarma biçiminde mi sıkıntı vardı?

"Atatürk; yalnız, diktatör eğilimleri olan, din düşmanı, keyif düşkünü, sürekli alkol alan ve sigara içen biri gibi gösterilmiş" diyenler oldu. Aslında bunların tam tersini düşündürecek sahneler de bulabilirsiniz filmde. Atatürk'ün er meydanındaki kahramanlıkları, hızla gerçekleştirdiği devrimler, kadına verdiği değer, Hatay'ı kazanma uğruna hayatını feda edişi... Hangi diktatör, bir küçük toprak parçasını daha yurduna katmak için bedeni acılarla kıvranırken yurt gezilerine çıkmıştır ki?

Örneğin "Muhalefeti ortadan kaldırdı" deniyor Mustafa için. İyi de çok partili döneme geçilmesini isteyen de kendisi değil miydi? Kurulmasını sağladığı partileri güle oynaya kapatmadı demek ki. Kimbilir nasıl bir iç çatışmanın eşiğinden geçti. Hayati bir karar verme anı içinde yaşadığı çelişkiden daha 'insan' olabilir miydi Mustafa? Taşıdığı sorumluluğun altında ezilmeden doğru kararlar alabilmek için gösterdiği zihinsel direnci es geçerek 'insan Mustafa'ya ulaşılabilir miydi?

Nitekim muhalefet kurulduğu anda Cumhuriyet ve devrim karşıtlarını tetikleyen bir kıvılcım atılmış gibi isyanlar başgösterdi. 'Din elden gidiyor' nidalarıyla Anadolu'yu kasıp kavurmak isteyenlere pabuç bırakmamak, daha tamamlanmamış devrimleri tehlikeye atmamak için sert tedbirlere başvuruldu. En büyük mirası saydığı Cumhuriyet'i koruma isteği, diktatör eğilimi varmış izlenimi yaratmak yerine, çocuğunun üstüne titreyen bir baba duyarlılığı içinde verilse, 'Mustafa'yı kendimize daha yakın hissetmez miydik?

Zaten bu yüzden arkadaşlarıyla yolları ayrılmadı mı? Kendi dehasının içinde yalnızlaşması, hatta içki ve sigaraya daha çok dadanması da yaşadığı hayal kırıklıklarının ürünü değil miydi? Bunları elbette Can Dündar da biliyor. Ben onun eleştirildiği kadar kötü niyet taşıdığına inanmıyorum. Filmin o kadar tek taraflı olduğuna da... Ama derinliksiz anlatım ve dramatik kurgu yerine bir kahramanın ömrünü tek cümlelik geçişlerle ifade etmek, 'insani yönleri' ortaya çıkarmamış. Çünkü 'insani olan', herkesin üzerinde birleşebileceği en ortak olgudur. Eğer Dündar 'insan Mustafa'yı gerçektan yaratabilseydi, film bunca tartışmaya ve farklı algılanmalara yol açmazdı.

Gün ışığına çıkmamış belgelere ulaşmak iyi bir araştırmacının işi olabilir. Ama iyi bir film yapmak sanatçının işidir. Dündar keşke ulaştığı belgelerin ışığında bir film hazırlarken işin ehli olanlardan daha çok yardım alsaydı. Zira bir kahramanın hayatını 'insan Mustafa'ya dönüştürmek, öyle tek cümlelik vurgularla altından kalkılacak kadar basit değildir.

"Yalnızdı, dava arkadaşlarıyla yollarını ayırmıştı, muhalefeti ortadan kaldırmıştı, çok sigara içiyordu, içkiye ve eğlenceye düşkündü" demekle insani yönler ortaya çıkmaz! Bunlar ancak, davranışlarının altındaki özgün nedenler, yaşadığı iç çelişkiler, duygusal çatışmalar ve bunların kişiliği üzerindeki etkileri ile beslenirse Atatürk'ün içindeki Mustafa'ya ulaşabiliriz. Yoksa diğer türlü, sigara içmesi 'insani' de, cephede savaşması 'hayvani' mi gibi saçma sapan bir soru da akla gelebilir.

Mustafa'yı insan yapan içki ve sigara içmesi değil, içki ve sigarayı O'nun için bir zaafiyet haline getiren nedenlerdir. Silah arkadaşlarını tasfiye etmesi değil, bu kararı verirken yaşadığı duygusal çatışma ve hissettiği yürek sızısıdır. Bilmem anlatabildim mi?