Niğde Tarihine bir bakış

          Niğde’nin tarihi ile ilgili olarak 19. yüzyılın sonlarında yazılmış karamanlıca kaynaklarından bir yazıyı      sizlerle paylaşıyorum.

          Niğde’in yerel tarihine ilgi duyanlara yardımcı olacağını ümit ediyorum.

         Tarih araştırmalarında başlangıçlara vesile olması dileğiyle..

     Fehmi Dinçer

     Ankara 2014

              NİĞDE TARİHİNDEN BİR SAYFA

          Niğde Sancağı, Konya Vilayetine tabi olup, şehr-i mezkurun 5 saat mesafesinde (yürüme mesafesi – f.d.) ve balada  beyan olunan dağların altında ve bir ovanın ortası ile bir gönüste (göğsünde - f.d) kain ve 17 bin nüfusu şamil bir şehirdir.

          Ahalisinden 250 hanesi ortodoks, 150’si ermeni ile protestan ve mütebakisi islamdır.

          Niğde’nin şayanı dikkat ebniyelerinden (binaları - f.d.) metropolis binası ve hükümet konağı münasebetli ve havadar bir mevkide bulunarak, hususi ile hükümet konağı üç ciheti çayırlık  ve bahçeler ile ihata olunmakle, şehrin en latif bir mahalini teşkil eder ve deruninde de posta ve telegrafhane vardır.

         Başkaca asar-ı atika (eski eserleri - f.d.) nevinden olarak, “Kayaaltı” denmekle maruf pazaryeri civarında gayet cesim taşlar ile yapılmış bir kale vardır ki, bunun bazı yerleri harap olmuş ise de, çok tarafları zedelenmemiş ve elyevm (halen - f.d.) kışla makamında istimal edilmekte (kullanılmakta - f.d.) bulunmuşdur.

         Bazı tarafları beyaz mermer ile müsenna yarım ay şeklinde oyma siyah ve beyaz mermerlerden mamul şayan-ı temaşa iki adet medrese ile bir de kemerli ve tuğladan yapılmış üç kapılı bedestan, şehrin cümle-i tezyinatındandır.

         Metropolithanenin ittisalinde (bitişik - f.d.) Ioannis Prodromos namına inşa olunmuş cesim ve müzeyyen bir ekklisiya ve yanında da erkek ve kız çocuklarına mahsus mektepler (Dumlupınar İlkokulu - f.d.) bulunmaktadır. Burada devam eden talebenin adedi 200 kadar olup, üç didaskalos (erkek öğretmen - f.d.) ve 2 didaskalissa (kadın öğretmen – fd.) tarafından idare ve talim-i tedris edilmekte ve senevi masarifi dahi 180 lirayı mütecaviz olarak, bundan ancak 80 lirası Niğde’de ve İstanbul’da bulunan emlakın iradından ve diğerleri ekklisiya varidatı ile talebenin verdikleri ücretten cem ve tesviye olunmaktadır.

       Niğde’de islamlara mahsus müteaddid cami, idadiye ve rüştiye mekatibi (mektepleri – f.d.) ve hamam vardır. Şehrin hemen her tarafı bağ ve bahçeler ile ihata olunarak, dağlardan ceryan eden (akan - f.d.) müteaddid çaylar vasıtası ile sulanır.

       Niğde’nin gün batı cihetinde ve beş dakikalık bir mesafede yalınız islam mezarlığı ile tefrik olunur “kayabaşı” dahi şehr-i mezkurun bir mahallesi olsa gerektir. Burada ise, 340 hane olup, bunlardan 300’ü hristiyan ortodoks ve mütebakisi islamdır.

       Niğde ile civarında kain 25-30 karyede hristiyan hanesi olarak 4-5 bin hane vardır.

       Kayabaşı yüksekçe ve kayalık bir mevkide olup, manzarası gayet hoş ve havası temizdir. Sokakları vasi (geniş - f.d.) ve düz, hanelerinin ekseri dahi muntazam bir surette yapılmıştır.

       Derun-i karyede, Eisodia tis Panagia ismine mevkuf cesim ve dahilen gayetle müzeyyen bir ekklisiya vardır. Tezyinat-ı dahiliyesi ve templosu meşhur oymacı ve marangoz işi olup, gayet ince ve müsenna bir surette yapılmışdır ki, hemen bu gibi bir templos Anadolunun hiçbir tarafında yoktur denilse mübalağa değildir.

       Kayabaşında yeni inşa olunan metropolithane dahi gayet müzeyyen ve cesim bir binadır. Agios Ikoniou Athanasios İliadis efendi hazretleri 6-7 seneden beri Niğde’den Kayabaşına nakletmiş ve daima nazar ve yortu günleri kelam-ı ilahiyi vaz etmekle, ruhani evlatlarının itikat ve mezhebinin kavileşmesine ve hususça terakkisine fevkelade say-ı gayret eylemektedir.

       Kayabaşında Astiki Sholi (ilkokul ve ortaokul birlikte - f.d.) mucibince bir mektep ve ayrıca birde parthenagogeion (kız okulu - f.d.) vardır ki, buraya devam eden 400-500 nefer şakirdan 3 didaskalos ve 2 didaskalissa tarafından icra-i talim-i tedris edilmektedir. Mektebin son sınıflarında türkçe ve fransızca dersleri dahi vardır.

       Ahalisinden bir kısmı ticaret için diyar-ı ahere (başka yerlere - f.d.) giderek, en ziyade İstanbul’da sakindirler. Zeki, çalışkan ve bu son senelerde hamiyet ve ilimperverlikle muttasıf olarak, mekteplerinin terakki ve tefeyyüzüne gayret etmişler ve elyevm anlerin (onların - f.d.) idaresi için senevi 200 lira sarf eylemekte bulunmuşlardır.

     Niğde ile Kayabaşı ahalisinin lisanları türkçedir.

     Fehmi Dinçer

     Ankara 2014