Nijerya’da Müteahhitlik

Son beş yılda ortalama yıllık %12 oranında büyüme sergileyen inşaat sektörünün Nijerya’da GSYH’ya katkısı % 0,5’tir. Nijerya’da yol, liman, köprü ve alt yapı yatırımlarına büyük ihtiyaç hissedilmektedir. Ayrıca uzun dönemdir yatırım yapılmamış olan demiryollarının da yenilenmeye ihtiyacı vardır. Özellikle elektrik enerjisi ihtiyacından sonra yol ihtiyacı temel bir sorun olarak bulunmaktadır. Bu alanda çok büyük kaynağa ve yatırıma ihtiyaç bulunmaktadır. Yol ve inşaat sektörüne yapılan kamu harcaması 2013 yılında bir önceki yıla göre %14,5 oranında azalarak 203 milyar Naira (yaklaşık 900 milyon ABD doları) seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam kamu harcamalarının %3.9’u, GSYH’nin %0,32ü yol ve inşaat sektöründeki yatırımlara yönelik gerçekleştirilmekedir. Yol inşası için Federal Hükümetin harcaması 2009 – 2013 yılları arasında sırasıyla 0.5, 0.3, 1.2, 0.5 ve 0.5 milyar ABD doları düzeyindedir.
Ödemeler dengesindeki inşaat hizmetleri 2009 – 2013 yılları arasında hep açık vermiştir. Söz konusu dönemde  Nijerya’nın inşaat hizmetleri açığı sırasıyla 43.9, 130.5, 89.4, 111.9 ve 87.3 milyon ABD doları seviyesindedir. İnşaat sektöründeki yabancı sermaye tutarları 2010 – 2013 yılları arasında sırasıyla 43, 42, 64 ve 55 milyon ABD doları tutarındadır. Borsaya kote inşaat ve gayrimenkul şirketlerinin piyasa kapitilizasyon değerleri 2009 – 2013 yılları arasında sırasıyla 0.4, 0.6, 0.8, 0.8 ve 1.3 milyar ABD doları kadardır.
Nijerya müteahhitlik sektörü 2014 yılında enerji sektöründeki özelleştirmeler, devam eden yatırımlar ve yeni projelerle beklentiler çerçevesinde büyümüştür.Sektörde 2014 yılı toplam yatırım tutarının yaklaşık olarak 3,5 Milyar ABD Doları’na ulaştığı tahmin edilmek-
tedir (BMI 2014 Report).
Halihazırda toplam 161 adet otoyol projesi devam etmektedir. Bu projelerde inşa edilmesi öngörülen otoyolların toplam uzunluğu 7.017 kilometredir. Bundan başka, Nijerya’da devam eden projeler; Yol ve Köprü: 16, 5 Milyar ABD Doları, Enerji Santrali ve İletim Hatları: 13,7 Milyar ABD Doları, Konut ve Üstyapı: 12,6 Milyar ABD Doları, Petrol ve Doğal Gaz Hatları: 10,5 Milyar ABD Doları, Liman: 7,0 Milyar ABD Doları, Demiryolu: 5,3 Milyar ABD Doları, Havaalanı: 2,8 Milyar ABD Doları,  Endüstriyel Tesis: 2,4 Milyar ABD Doları, Su Arıtma: 0,1 Milyar ABD Doları olmak üzere toplamda
70,9 Milyar ABD Doları değere ulaşmıştır.
Uluslararası petrol fiyatlarındaki düşüş, seçim ortamının yarattığı belirsizlikler ve güvenlik problemleri nedenleriyle sektörün 2015 ve 2016 yıllarına ilişkin büyüme oranları sırasıyla %11 ve %9,8 olarak son beş yıllık ortalamanın altında tahmin edilmektedir.
Afrika’nın en büyük ekonomisinde, büyüyen orta sınıfın artan konut, enerji ve ulaşım ihtiyacı ile sektördeki talebin artacağı öngörülmektedir. Ülkede ulaştırma ve enerji sektörlerinde kronik bir açık vardır. Sektörde 2015 ve 2023 yılları arasında ortalama büyümenin %10,3 olarak   gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
Bununla birlikte ülkede riskler yüksektir ve ülkedeki belirsizlikler yatırımcı güvenini  zedelemektedir. Ayrıca yolsuzluk, terör ve verimsiz bürokrasi diğer olumsuzluklardır.
Nijerya’da mevcut yollar yetersiz ve geri kalmış bir durumdadır. Önümüzdeki dönem içerisinde yeni karayolu, demiryolu, havaalanı ve liman yapımı ve mevcut yolların ve limanların yenilenmesine yönelik projelerin gündeme gelmesi öngörülmektedir.
Nijerya’da kronik seviyede enerji açığı bulunmaktadır. Nijerya Hükümeti Bağımsız Enerji Sağlayıcıları (Independent Power Producers-IPP) ve Kamu – Özel Ortaklığı (Public Private Partbership-PPP) modellerini kullanarak 2020 yılına kadar yıllık enerji üretimini 4.000
MW’dan 40.000 MW’a çıkartmayı hedeflemektedir.
Nijerya’da büyük miktarda konut açığı bulunmaktadır. Ülkedeki konut açığının kapatılması için kısa vadede 350.000 konuta ihtiyaç duyulduğu ifade edilmektedir.
Nijerya’da su arıtma ve dağıtım alt yapısı yeterince gelişmemiştir. Nüfusun büyük çoğunluğunun temiz su kaynaklarına erişimi bulunmamaktadır.
Telekomünikasyon alanında ülkede mevcut altyapı yetersiz olup, özellikle yeni nesil kablosuz iletişim sektöründe önemli fırsatlar olabileceği değerlendirilmektedir.
Müteahhitlik sektöründe Kamu (Federal Yönetim, Eyaletler ve Yerel Yönetimler) sektördeki en büyük müşteridir. Her kurumun sorumluluk sahası itibariyle yürüttüğü projeler aşağıda belirtildiği şekildedir.

Bayındırlık Bakanlığı
Yol ve Köprüler
Havacılık Bakanlığı
Havacılık (Havalanı ve terminaller)
Ulaştırma Bakanlığı
Demiryolları
Denizyolları (Limanlar)
Su Kaynakları Bakanlığı
Barajlar
Sulama Kanalları
Su Dağıtım Altyapısı
Federal Başkent Bölgesi Bakanlığı
Federal Başkent Bölgesi ve bağlı bölgeler için Yollar, Köprüler, Su Dağıtım Altyapısı, Kanalizasyon ve diğer Altyapı Projeleri
Konut Bakanlığı
Federal Konut İdaresi
Büyük çaplı konut projeleri
Enerji Bakanlığı
Elektrik Üretimi
Elektrik İletimi
Elektrik Dağıtımı

Nijerya’da özel sektör inşaat sektöründe büyük rol oynamamakla birlikte, petrol şirketleri (Chevron, Shell,Mobil, vb) özel sektördeki en büyük müşterilerdir. BM ve diğer bazı STK’lar ile Lagos ve Abuja’da büyük ölçekli konut projeleri geliştiren firmalar ile bireyler sektördeki diğer müşterilerdir. Sektörde en büyük müşterinin kamu sektörü olması nedeniyle Federal ve Eyalet düzeyinde ikili ilişkiler büyük önem taşımaktadır. Üst düzey siyasi ziyaretlerin fayda sağlayacağı düşünülmektedir.

Ayrıca, büyük ölçekli projelerde Çin tarafından düşük faizli kredi sağlanmaktadır. Benzer şekilde firmalarımıza uzun vadeli Eximbank kredileri sağlanması durumunda Çin firmaları ile rekabet edebilme imkanı sağlanabilecektir.
Öte yandan, pazara girişte kullanılabilecek bir diğer enstrüman Nijerya’da yaygın olması nedeniyle alt müteahhitlik yoluyla ihaleyi kazanan bir firma adına projenin gerçekleştirilmesi (alt-müteahhitlik) ve aynı şekilde Nijerya firmalarıyla ortaklıklar yoluyla olacaktır.Nitekim Nijerya’da faaliyet gösteren “Yerel” firmaların birçoğunun yabancı ortaklıklar şeklinde çalıştığı bilinmektedir.  Son zamanlarda, ülkemiz müteahhitlik firmaları yerel ortaklar ile Nijerya’daki konut projelerine talip olmaya başlamışlardır.
Kamu tarafından açılan ihalelerde Nijerya’da en az 3 yıl boyunca yerleşik olma ve belirtilen dönemde sigorta ödemeleri ve vergi ödemelerinin düzenli yapılmış olması şartı aranmaktadır. Buna karşılık yolsuzluk, salgın hastalıklar, güvenlik riskleri, verimsiz bürokrasi ve başta enerji olmak üzere yetersiz altyapı müteahhitlik yatırımlarının önünde engel teşkil etmektedir.
Diğer taraftan, alt yapı eksikliği, genç ve artan nüfus ve düzenli petrol gelirleri sektörde pek çok fırsatın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Yerli firmalar, yetişmiş eleman açığı, makine parkı ve finansmanda yaşadıkları sorunlar nedeniyle yabancı firmalara göre bu projelerde dezavantajlı konumdadırlar.Nijerya inşaat sektöründe kamu adına gerçekleştirilen projelerin finansmanı Federal Hükümet ve Eyalet yönetimleri bütçesinin ana kaynağı olan petrol gelirleri
ile sağlanmaktadır. Ayrıca AB, BM ve Dünya Bankası Nijerya’da alt yapı projeleri finanse etmektedir. Diğer taraftan, son zamanlarda Çin büyük projeler için uzun vadeli krediler sağlamakta, ancak projelerin belirlenecek Çinli firmalara verilmesini şart koşmaktadır. Nijerya’da İş ve Yatırım İmkânları Bunlardan başka, Kamu Sektörü-Özel Sektör (PPP-Public-Private Partnership) ortaklıkları pek çok sektörde mümkündür. Özellikle Enerji sektöründe:
- Özel olarak finanse edilen altyapı (IPP) (Inde-pendent Private Producer),
- Baraj yapımlarında Yap-İşlet-Devret (BOT) modeli,

- Mevcut santrallerin rehabilitasyonu, işletilmesi ve transferi,
- Özelleştirme veya mevcut/yeni işletmelerde yönetim sözleşmesi modellerinde,
uygulanabilmekle birlikte, Nijerya makamları ülkedeki alt yapı eksikliğinin kısa vadede kamu kaynakları ile yapılacak yatırımlar ile giderilmesinin mümkün olmadığını belirtmekte ve özellikle büyük ulaştırma ve altyapı projelerinde kamu-özel sektör ortaklığının hayata geçirileceğini ifade etmektedirler.Nijerya inşaat sektörünün başlıca problemlerinden birisi kalifiye işgücünün eksikliği ve makine ekipman sorunudur. Makine ekipman kiralanması durumunda
kiralar çok yüksek olmakta bu da proje maliyetini artıran önemli bir unsur olmaktadır.
Nijerya inşaat sektöründe Almanya, ABD, İtalya, İngiltere ve Fransa gibi batılı ülke firmalarının yanı sıra, Lübnan ve Mısır gibi Ortadoğu ülkeleri firmaları ve Hindistan ve G. Kore firmaları faaliyet göstermektedir.Son dönemlerde özellikle büyük ölçekli altyapı yatırımlarında Çin firmaları ön plana çıkmaktadır. Ayrıca Nijeryalı firmalar da pazarda aktif rol almaktadır.
Nijerya’da açılan ihalelerin büyük çoğunluğundaen az 3 yıldır Nijerya’da yerleşik olma şartı arandığından ilk aşamada firmalarımızın Joint Venture yoluyla yerli firmalar ile ortaklık yapmalarının faydalı olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, Nijerya’da açılan ihalelerin
şeffaflıktan uzak olması nedeniyle pazarda etkin olabilecek firmalarla ortaklık yapılması gerekmektedir.
İnşaat sektörü standartları gelişmiş ülke standartlarına göre çok geri seviyededir. Ayrıca denetimsizlik ve yolsuzluk nedeniyle mevcut standartlar de uygulanmamaktadır.
Nijerya’da en eski inşaat firması Alman Julius Berger firmasıdır. Firma Nijerya’da pek çok büyük ölçekli müteahhitlik projesi gerçekleştirmiştir. Öte yandan,Çin sağladığı uzun vadeli kredilerle Nijerya’nın altyapı ihalelerinde büyük rol oynamaya başlamıştır. Batılı ülkelerin uzun bir süredir Nijerya’da faaliyet gösteriyor olmaları, pazarda yerleşik olmaları ve Çin tarafından sağlanan uzun vadeli krediler firmalarımız açısından dezavantaj oluşturmaktadır. Nijerya’da faaliyet gösteren firmalar ayrıca; yolsuzluk, alt yapı eksikliği, enerji sorunu, araç ve ekipman sorunu, finansman bulmada yaşanan güçlükler, siyasi belirsizlikler, can ve mal güvenliğine yönelik riskler, etnik ve dini yapıdan kaynaklanan sorunlar, yetişmiş insan gücü eksikliği, hukuk sisteminin ve bürokrasinin ağır işlemesi gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır.