- Kategori
- Dil Eğitimi
Noktalama işaretleri - 4
"Dövülen, Sürülen Öğretmenler" başlıklı ilk yazmın yer aldığı 18 Kasım 1967 tarihli Sonhaber, Trabzon
BÖLÜM BAŞLARINA KONAN NOKTALAMA İŞARETLERİ
Yazılı anlatımda bölüm başlarına konan başlıca noktalama işaretleri şunlardır:
.. UZUN ÇİZGİ ( KONUŞMA ÇİZGİSİ) _
- Konuşmalı yazılarda satır başlarına konur.
- A... Vallahi bırakmam. Oturun az daha, diye diretti Şükriye Hanım. Geldiler diye öyle sevinmişti ki...
- Size kahve pişireyim.
Emine hemen davrandı.
- Ben pişireyim teyze.
Şükriye Hanım bırakmadı.
- Siz konuksunuz. Oturun bakalım. Ben şimdi pişiririm, diyerek mutfağa koştu.
Gülseren Engin, Kaçış Düşleri, ”Bayramlar Eskimesin s.35”
- Doğum ve ölüm tarihleri arasında kullanılır.
Atatürk (1881-1938), Cevdet Kudret (1907-1992), Barış Manço (1943-1999)
- Aruz ölçüsünde uzun heceleri göstermede kullanılır.
Benî candan usandırdî cefâdan yâr usanmaz mı
. - - - / . - - - / . - - - / . - - -
Me fâ î lün Me fâ î lün Me fâ î lün Me fâ î lün
Ben sâna bâde içme güzel sevme mî dedim
- - . / - . - . / . - - . / - . -
Mef û lü Fâ i lâ tü Me fâ î lü Fâ i lün
- Uzun çizgi, şiirlerde virgülün, noktanın, üç noktanın; yazı başlıklarında da virgül ya da “ve” bağlacının işlevini üstlenir.
- Atatürk’ün vakti çok azd
- Sıra dağlar vardı –önünde Atatürk’ün
Geçiyordu vakit –vakti durduramazdı
Yıllar yılı –kuyusunu kazanlar Türk’ün
Saraydı –düşmandı- satılmıştı - yobazdı
Atatürk’ün vakti çok azdı
N.Erman, Atatürk’ün Vakti Çok Azdı; Hisar, cilt 7, sayı.42 Haziran 1967, s.13
-Yazı başlıklarında kullanılır.
Sanat-Yorum, Eğitim-Sanat, Suçlu mu – Suçsuz mu ?
.. ÇENGEL İŞARETİ (PARAGRAF İŞARETİ) $
- Sözcüğün sözlük anlamından deyimlere geçildiğinde örneklerin başına konur.
acı : Dışarıdan gelen etki ile duyulan rahatsızlık, “Acı duyurmadan diş çekmek.”
$ acı görmüş : Acınacak durumlara düşmüş.
adım : Yürümek için yapılan ayak atışlarının her biri.
$ adım adım : Yavaş fakat sağlam olarak yürümek. “Amacıma adım adım yaklaşıyorum.”
- Ayrı maddeleri, ayrı konuları, paragrafları ayırmak için kullanılır.
Tahsin Banguoğlu, Türkçecin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları: bkz. $ 528
“Karım hâlâ konuşuyor olmalı. Artık işitmiyorum bile onu. Arada bir ağzını oynattığı gözüme ilişiyor yalnızca. Sessiz filmlerdeki gibi sürdürüyor dırdırını. Devinimleri de öyle... O eski filmlerdeki gibi abartılı ve mekanik ve uzak... $ İlk kez değil bu, karşımda durup dururken iki boyutlu, tuhaf hareketler yapan bir resme dönüşmesi... Son zamanlarda sık sık oluyor...”
Pınar Kür, Akışı Olmayan Sular, Can Yayınları, s.92
- $ işareti yerine O işareti de kullanılabilir.
- Satırbaşı gereken yere a\ işareti, ayrılması gereken paragraf satırbaşında başlıyorsa > işareti konur.
“Bir yarım karagözü çıkarıp kıçaltına fırlatıyor. Ben bir tane tutamıyorum. O durmadan balık çekiyor. a\ - Sen yemene bak, diyor.”
Rasim Şimşek,Türkçe Anlatım, s. 224
“Ölüm döşeğindeyim. Hayır. Ölümü şimdilik atlatmış olarak bir döşekteyim. Hastanede. Kurtulmak istemiyorum buradan. Evdeki yatağıma dönmek hiç de özlediğim bir şey değil. Eve dönsem ne yapacağım ki?...
>
Yaşayabileceğim herhangi bir an var mıydı?
Pınar Kür, Akışı Olmayan Sular, Can Yayınları, s. 56
- Satırbaşı yapılmayacağını belirtmek için ---> kullanılır.
“ Divan Bahçesi’ne bakmadan geçmemeli. Çünkü bu bahçenin saçtığı kokular, zamanla, bütün bir halkın kavrayış gücünü belli belirsiz, yavaş yavaş derinden etkilemiş, beslemiş ve geliştirmiştir.
---> Bu bahçede Türkçe öylesine yerinde, öylesine güzel ve ustaca kullanılmıştır ki, her söz bir söyleyiş güzelliği, bir anlam bütünlüğü ve yoğunluğu kazanmıştır.”
Nurer Uğurlu, Divan Bahçesi,Örgün Yayınları, s.6
.. NOKTALI ÇİZGİ .-
- Noktalı çizgi, konu başlarını ayırmak için satırbaşındaki başlıklardan sonra konur.
Ad .-
Varlıkları karşılayan sözcüklere denir.
- Kesri belirtilmemiş ya da bulunmayan tam sayılarda kesir kullanılır.
16 .-m., 125 .- TL, 50 .- kg.
.. BOŞLUKLARI BELİRTEN NOKTALAMA İŞARETLERİ
Bir tümcede ya da tümceler arasında türlü amaçlarla boşluklar bırakılır; bu boşluklara üç nokta (...), sıra noktalar (......) konur.
.. ÜÇ NOKTA (...)
Üç nokta şu amaçlarla kullanılır:
- Yazı içinde söylenmek istenmeyen sözcükler yerine (...) konur.
- Annenizin hastalığını duydum. Geçmiş olsun. Nasıl oldu?
- Onu dün...
“- ... Bey kardeşim. Şey... Başka birisi basmak istiyor da kitabı. Şu müsveddeleri...”
Sait Faik, Bütün Eserleri, Bilgi Yayınevi, Yaşasın Edebiyat s.147
Bugün... gitti!
Birtakım bölümler, örnekler sayıldıktan sonra “gibi” anlamında (...) kullanılır.
Babasının öğütleri bitmiyordu: Çalış, erken kalk, erken gel...
-Nereleri gezeceksin?
-Sinop, Samsun, Ordu, Trabzon...
- Bitirilmek istenmeyen tümcelerin sonuna (...) konur; soru ve ünlem işaretiyle ( .. ) kullanılması yeterlidir.
Ben sana bildiklerimin binde birini anlattım; daha neler biliyorum neler...
Sonra, alabildiğine uzanan bomboş tarlalar...
Çok iyi çocuktu!.. Sabah mı gidecekler? Saat kaçta?..
- Alıntılarda atlanan yerler üç nokta ya da sıra noktalarla gösterilir.
“..... Ne kadar da yerli yerinde söylüyorsun mektubunda; ‘Yalnız olmak başka, kendini yalnızlık duygusuna kaptırmak başka.’ Ben yalnızım ama binde bir yalnızlık duyuyorum, buna fırsat da bulamıyorum aslında, kapımı otuz yıllık öğrenci – dostlarım çaldığı sürece...”
Vedat Günyol, Varlık, Ağustos 1994, sayı 1043, s.19
- Yazılmak istenmeyen sözcüğün baş harfi yazıldıktan sonra (...) konur.
Sözünü ettiğin kişi ç...tir.(çirkef)
- Sözün kesilerek okurun hayal dünyasına bırakıldığını, anlatıma güç katıldığını göstermede kullanılır.
Ya karısının bekledikleri…
.. SIRA NOKTALAR (........)
- Bir alıntıda çıkarılmış yerler sıra noktalarla gösterilir.
“..... Metni dil kurallarına ve yazın tekniğine göre daktilo eden Türkçe öğretmeni ve Kültür Araştırma Kurulu üyesi Türkay Korkmaz’a...... teşekkür ederim.....”
Rasim Şimşek, Trabzon Belediye Tarihi, 1993, s.XII
- Roman ya da öyküde aranan zaman geçtiğini belirtmede (.....) kullanılır.
“Bir gün..... bir gün, onlara, ispat edebilecek miyim ki, ben bir ‘yaban’ değilim?”
Y.K. Karaosmanoğlu, Yaban, İletişim yayınları, s. 55
- Yazılmak istenmeyen sözcüğün baş harfi yazıldıktan sonra diğer yazılmayan harflerin yerine (....) konur.
D..... Ege ile Akdeniz’in buluşma noktasında bir turizm beldesidir. (Datça)
.. SAYFA SONU İŞARETLERİ ( ./. , ./ )
- Yazının bir sonraki sayfada sürdüğünü belirtmek için biten sayfanın sağ alt yanına (./.) ya da (./) konur.
.. DİPNOT İŞARETLERİ ( * , 1 , 2 , 3 )
- Bir yazının dipnotla açıklanacak terimleri, sözleri yanına * işareti ya da 1 , 2 , 3 ... rakamları konur.
- Yazılarda ( deneme, makale, roman...) konu değiştirildiğinde bölümün ortasına * işareti konur.
“...........
Derenin öbür kıyısında, ben artık büsbütün başka bir adamım.
O gün bugündür, kendimi* toparlayamadım. Dereyi atlarken, sanki içimden bir şey yuvarlanıp düştü...”
Y.K. Karaosmanoğlu, Yaban, İletişim Yayınları, s.65